.webp){kind=icon}
Играњето видеоигри одамна е многу повеќе од само хоби и начин за релаксација или забава во слободното време. Веќе станува збор за цела индустрија и многу луѓе инволвирани на различни начини. Македонија ги следи светските трендови и има потенцијал за голем развој на оваа индустрија, но според упатените, прво мора да се разјаснат некои работи во врска со гејмингот.
Се смета дека гејминг-индустријата опфаќа три сегменти. Првиот се однесува на класичните гејмери, односно луѓе што играат видеоигри од хоби. Вториот сегмент се однесува на е-спортот. Тоа се гејминг-професионалци што играат на турнири и заработуваат од тоа. Тоа се луѓе што обично играат една игра и во таа се многу добри, а не се занимаваат многу со други игри. И третиот сегмент е креирање, односно развивање игри, каде што често луѓето прво биле гејмери, па потоа влегле во гејминг-индустрија, иако веќе не се ретки случаите на луѓе што претходно не играле и не сакаат многу да играат игри, освен колку што бара нивната работа. Тоа најчесто се секторите како маркетинг, бизнис-интелиџенс итн., кои се дел од индустријата за развој на игри, а притоа немаат допирна точка со класичното играње.
„Кога ќе кажеме гејминг-индустрија, тоа само по себе опфаќа правење и продажба на игри, а во принцип е комплетно сѐ, како е-спортот, развојот на игрите, а тука се и класичните гејмери“, вели Гораст Цветковски, претседател на Македонската асоцијација за развивање игри (МАГДА), која е формирана во 2013 година. Тие го спроведоа и првото истражување за гејминг-индустријата во Македонија, од кое наскоро и официјално ќе бидат објавени резултатите.
МАГДА е дел од организацијата на настанот „Глобал гејм џем“, чија цел е промоција и шанса за младите луѓе да влезат во оваа популарна индустрија од 21 век. „Глобал гејм џем“ се случува веќе десет години и функционира како своевиден маратон за правење игри. Се одржува секој последен викенд во јануари, се организира на повеќе од 700 локации, во над 60 земји. На настанот, во просек, се продуцираат над 500 игри од околу 80.000 учесници.
Гораст Цветковски
„Многу е интересно, бидејќи тоа е комплетно друга работа. Луѓето доаѓаат во петок, си носат свои компјутери, ние ги сместуваме на определената локација и тие се таму 48 часа. Ние им обезбедуваме храна, пијалаци, интернет, а тие таму соработуваат и прават игри и на крајот ги даваат производите. Неколку години правевме најмногу игри по жител, бевме во топ 5, така што доста сме сериозни на таа сцена“, објаснува претседателот на МАГДА.
Во Македонија има околу 15 студија за креирање видеоигри
Во Македонија има петнаесетина компјутерски студија и индивидуалци што прават класични игри за мобилен телефон, игри за конзоли или игри за персонални компјутери. Некои од нив вработуваат и по неколку десетици или над сто луѓе, а во случајов станува збор за многу високо платени работни позиции и производи со голема додадена вредност. Некои од овие компании креираат игри директно за „Плејстејшн“, што подразбира работење по многу повисоки стандарди и претставува големо достигнување во работата.
„Поголемиот дел од студијата се чисто македонски, иако има и мешани фирми, а кога ќе се најде издавач, тој е странска компанија, бидејќи кај нас немаме некој толку јак ни финансиски, а ни технички и не се потковани за да можат надвор да протнат игра. Така што, сите што прават игри се македонски студија, но издавачот најчесто е од странство“, образложува Цветковски.
Некои игри се купуваат, некои се бесплатни
Во зависност од типот, намената и целната група на играта, постојат неколку ценовни нивоа, но има и такви што се бесплатни. Тоа се хајпер-кежуал гејмс (hyper casual games), кои во 99 отсто од случаите се бесплатни, а креаторите и издавачите заработуваат преку реклами. По нив се кежуал-игрите (casual), наменети за оние што повеќе сакаат да се занимаваат со гејминг и нудат дополнителни опции. Тие чинат 4,99 или 5,99 долари. Следуваат т.н. големи, односно сериозни игри, кои чинат 29,99 долари. И последната категорија се ААА-насловите на видеоигри, кои се најдобри и за чија изработка се потребни години и големи тимови, а за нив се плаќа 69,99 долари.
„Ако ја земеме, еве, најголемата игра што е направена во Македонија, таа на гејминг-студиото ’Фјуриос авокадо’ (Furious Avocado), која направи најмногу пари, таа е бесплатна и компанијата заработува преку реклами во играта. Тоа е игра за мобилен телефон, која по првата недела од исфрлањето на пазарот беше број еден, а оценката ѝ е 4,7. Играта веќе има околу 200 милиони корисници“, објаснува Гораст Цветковски.
Истото студио има уште една многу успешна игра, која веднаш по лансирањето беше број еден во САД, а има околу 100 милиони корисници. Цветковски, сепак, потенцира дека ова е редок случај на стартап со хајпер-кежуал видеоигра и, условно кажано, мал влог (иако само за реклама се инвестирани над 200.000 евра) да успее толку добро за потоа да се вратат милиони и милијарди.
Гејминг-индустријата заживеа од пред десетина години
„Во Македонија, гејмингот како збор беше во клиничка смрт до 2011-2012 година. Околу 2005-2006 година се појави брзиот интернет, играчниците почнаа да се распаѓаат и сите играа дома. Во 2012 година го направивме првиот ’Глобал гејм џем’ и оттогаш речиси сите учесници работат во гејминг-индустрија. Данко Димоски, кој според мене е еден од најдобрите и најуспешните примери за вработени во гејминг-индустријата, првпат направи игра токму на тој ’Глобал гејм џем’ и така сам вели дека решил да продолжи да го работи тоа. Исто така и Бобан Стојчевски, кој сега е во ’Фјуриос авокадо’, и еден куп други луѓе дојдоа на ’Глобал гејм џем’, каде што имаа шанса да видат како е да се прави игра, дека тоа не е нешто вонземски. Тогаш тоа веќе ги размрда малку работите. Следната година го почнавме GG како поткаст за сите распрскани гејмери настрана, кои немаа каде и како да комуницираат, па сега се собраа на едно место и оттаму почна да расте таа заедница, која сега е составена од 50.000-60.000, што е сериозна бројка“, образложува претседателот на МАГДА.
Цветковски вели дека по овие активности, на пазарот почнаа да се навлекуваат бизнисмени, кои сфатија дека и тука има потенцијал, и тогаш се активира прашањето за е-спорт, се активираа спонзори, физички лица и компании што сакаа да бидат вклучени во гејмингот.
Bloomberg Mercury
„Оттогаш ’Глобал гејм џем’ за креаторите на игри и GG за заедницата претставуваат еден тип збиралиште и хаб за да ги видат сите тие луѓе и да се промовираат“, вели Цветковски.
Уште еден значаен настан е „А1 гејм фест“, кој се одржува веќе пет години во соработка со GG.MK.
„Тоа е најголемиот и најскап гејминг-настан во околината. Таков настан немаат ни во Србија, иако имаат огромен фестивал за гејминг“, раскажува Цветковски, потенцирајќи дека годинава фестивалот имал околу 70.000 посетители за двата дена, а вообичаено се продуцираат по шест-седум игри и има огромен фонд на награди.
Македонската гејминг-индустрија се држи солидно во споредба со регионот
Србија, Хрватска и Бугарија се лидери во гејминг-индустријата во регионот. Но Македонија е веднаш зад нив, што значи дека солидно котира и има потенцијал за развој.
„Во споредба со Србија, Бугарија и Хрватска, ние сме најслаби. Другите земји се многу назад во однос на студијата и во однос на гејм-индустријата. Бугарија е многу мрзелива во тој поглед со години и иако има еден куп светски студија, никогаш не мрдна да направи нешто повеќе. Ние веќе десет години пред нив го имаме GG-поткастот и сѐ уште никаде во околината нема таков сериозен проект . Едноставно не се занимаваат со таа работа“, образложува Гораст Цветковски.
Тој вели дека Србија стана доста голем пазар по рецесијата во Грција, кога голем дел студија се префрлија во Србија и сега таму има многу странски претставништва што го кренаа секторот на повисоко ниво во нивната асоцијација за развивање игри. Станува збор за сериозни проекти на големи компании, како „Нордеус“ (Nordeus) и „Јубисофт гејмс“ (Ubisoft games). Кај нас, според Цветковски, сѐ уште не се случува тоа и потребно е државата да преземе мерки во таа насока.
„Државата не го гледа потенцијалот на оваа индустрија. Ние цело време се обидуваме да објасниме дека тоа е насоката, но работата оди со тешки маки и засега нема некое посебно поместување. Никој не го гледа тоа како сериозна работа, а тоа е сектор што може да донесе многу средства, особено затоа што голем дел од нашите работат за странски компании“, вели претседателот на МАГДА.
Вработените во поголемите компании од оваа индустрија не земаат плата помала од 1.500-2.000 евра, што претставува неколкукратно повеќе од просечниот месечен приход во земјава.
„Тоа е голема плата дури и за сениори во ИТ-индустријата. Во гејминг-индустријата голем дел вработени се во раните дваесетти години, тазе излезени од факултет, знаат да програмираат, имаат идеи и работат. Парите им стигнуваат од надвор, не секогаш се оданочени, и тоа е една таква промашена работа за која уште нема доволно напор да се официјализира и да има бенефиција од тоа. Значи, правиме муабет дека сѐ уште не може да се реши работата со ’Пејпал’ и не може да добиеме пари од странство на легален начин, да ги оданочиме и да си заработуваме. Секогаш мора да наоѓаме алтернативни патишта, од кои најчесто државата нема апсолутно ништо, само губи“, образложува Цветковски.
Според Данко Димоски, дизајнер за видеоигри, кој веќе десетина години е во гејминг-индустријата и главно е ангажиран за странски компании, соодветно решение за овој проблем претставуваат авторските агенции.
„Работам како фриленс, затоа што нашата држава функционира на тој принцип и јас имам фриленс-договор, иако сум редовно вработен. Во моментов работам за аргентинско студио, кое има околу 350 вработени и има студија во Чиле, Перу, Уругвај и во Аргентина, а сега отвора студио и во Барселона“, раскажува Димоски, кој претходно работел и за компании од Израел, Данска и Германија.
„Најголемиот проблем кај нас е што не можам како индивидуа да дадам фактура. Морам да отворам фирма и преку фирмата да подготвам фактура, што кај нас е решено на многу едноставен начин. Има авторски агенции што те претставуваат и ти ги решаваат сите тие работи. Тие ѝ ја праќаат фактурата на странската фирма, го плаќаат данокот за мене и јас си ја земам платата во денари, што е во ред“, вели Димоски.
Според него, ако се споредува со регионот, Македонија стои одлично во делот на контрола на квалитетот.
„Во Македонија имаме доста висок стандард за тоа, особено за видеоигри. А за другите работи е така-така. На многу од професионалците не им се ни исплати да работат за македонски фирми, туку се вработени во странски фирми, работат на големи проекти од странство, а само живеат овде“, вели Димоски.
Уште еден проблем на кој посочува претседателот на МАГДА е тоа што нема регион за „Плејстејшн“, па потрошувачите мора да креираат лажни профили во САД или во Англија, со што наместо Македонија да покажува реални бројки на корисници, од што може да има повеќе придобивки, како на пример инвестиции, реклами и слично, клиентите оттука придонесуваат за статистиките на други земји.
„За некои работи приватниот или невладиниот сектор може да биде двигател, но за вакви работи мора да се вклучи државата, да почне сериозно да ги есапи програмирањето и развојот како една гранка во училиштата. Јас со години трубам дека од основно треба да се протне програмирање. Програмирањето е општа обична логика и тоа може да им се нуди на која било возраст на децата. Сега гледаме дека има можеби десет приватни академии што нудат програмирање за деца, а ниту една официјална образовна институција нема абер да го имплементира тоа порано. Да не зборувам дека во средно веќе во секое училиште треба да има сериозна подготовка за компјутери. Тоа мора малку посериозно да се фати и ние ништо не можеме да направиме тука, за тоа мора државата да направи стратегија и да ја турка таа работа“, смета Цветковски.
Во игра се големи пари
Проблемот, според Димоски, не е во заработката на фирмите, колку што е во маркетингот поврзан со игрите, бидејќи пазарот, за разлика од пред десет години, кога почнуваше да работи, сега е преполн со мобилни игри, кои се пласираат секојдневно.
„Не верувам дека нашата држава има доволно капитал да може една таква игра вистински да ја протурка од почетокот до крајот. На пример, еден проект од директна соработка со голем издавач, како ’Плејстејшн’, се работи со фонд од 30 до 40 милиони евра, за период од 24 месеци, износ на кој потоа се инвестираат уште дваесетина милиони во просек за пласирање на пазарот, односно за маркетинг. Ризикот е многу голем и затоа само приватни компании го прават тоа. Мислам дека само во САД има случаи на субвенционирање големи издавачи за да не пропаднат и да се случи монопол, инаку не е исплатливо за државата“, вели Димоски.
Според искуството што го стекнал во работата со странски компании, тој смета дека државата може да помогне единствено со финансирање преку Филмскиот фонд, но само за производство на прототип или демо, за што потоа креаторите ќе бараат издавач, односно финансиер, за да ја довршат играта и да ја пласираат на пазарот. Ваквата поддршка, според Димоски, би се однесувала на малите студија, за чија почетна работа се потребни 150.000-200.000 евра, а целиот проект би чинел можеби околу еден милион.
„Во моментов нема апсолутно никаква поддршка, освен тоа што го прави МАГДА со ’Глобал гејм џем’ и неколку приватни фирми, кои обично прават такви ’Гејм џем’, но во нивни интерес, наспроти тоа да ја прошират гејминг-културата во Македонија. Мора да има повеќе извори на поддршка за оваа индустрија, без разлика на формата“, вели Димоски.
Индустријата има недостиг од стручни кадри
Гејминг-индустријата нуди толку многу можности, што кој било програмер може да биде дел од неа. Секако дека постојат дефицитарни кадри, особено тие поспецифичните, како на пример гејм-дизајнери, систем-дизајнери, гејммеханик-дизајнери итн.
„Кај нас поимот гејм-дизајнер често се утнува и се обидуваме да го смениме фактот дека кога се кажува гејм-дизајнер се мисли на човек што седи и дизајнира графика или 3Д. Тоа не е гејм-дизајн, тоа е 3Д-моделер, тоа е 2Д-цртач, тоа е 2Д-артист, аниматор... Гејм-дизајнер е човек што ја смислува, ја прави целата игра во глава и ја става на хартија и тој практично нема никаква врска со програмирање, ниту со графика, ниту со маус“, вели Цветковски. На истото тоа посочува и Данко Димоски.
„Јас работам како гејм-дизајнер, тоа, лаички кажано, е нешто како режисер во видеоигри. По претходна професија сум филмски продуцент и режисер и некако се најдов во оваа комбинација да можам да ја работам оваа работа. Мојата работа е поврзана со креирање на световите во тие видеоигри, механиките внатре, што е тоа што ја прави играта да биде забавна, наративот, приказните, карактерите. За жал, не е вистина тоа дека дизајнерите на видеоигри се повеќе како уметност во видеоигрите, туку буквално е режија на работата, тоа што ги држи повеќето од тие системи заедно, односно ова е визијата на целиот проект“, образложува Данко Димоски.
Во една компанија за дизајнирање игри, покрај гореспоменатите, има уште низа професионалци потребни за добивање на крајниот производ, како наратив-дизајнер, тоа е како класичен писател, потоа 3Д-моделер, драматурзи, креатори на музика итн.
„Буквално сите овие сегменти ги имаме распрскано по еден куп факултети. Доколку тие се направат на едно место, тоа би било практично почеток на академија за развивање игри. Единствена официјална академија сега е само универзитетот ’Еуропа Прима’, кој има сектор баш за тој сегмент“, вели Гораст Цветковски.
Е-спорт
Е-спортот нема официјален статус, иако зад овој спорт стојат сериозни организации, а гледаноста од година на година станува сѐ поголема, до тој степен што финалните натпреварувања од некои турнири во е-спорт постигнуваат поголема гледаност и од мечевите на американската професионална кошаркарска лига.
„Во светот не постои официјална е-спорт организација. Проблемот е што иако има Интернационална е-спорт федерација (ИЕСФ), а секако и во Македонија има Е-спорт федерација, тоа е исто како ние сега да си отвориме фирма со име што ќе звучи и асоцира како нешто да е официјално, а впрочем сѐ уште не е. Кај нас, пред некое време Федерацијата доби дозвола за вршење спорт, што е доста голем чекор. Но е-спортот во светот е приватен бизнис, поради тоа што игрите што се играат се приватни игри, и сѐ додека има еден што ги контролира игрите, не сум сигурен како може да функционира тоа. На пример, никој не може да дојде и да рече од денеска не може да играте фудбал. Но може да дојде и да рече од денеска не смеете да играте ’Дота’. Тоа ќе функционира на приватни големи настани, скапи настани со многу посетители и гледачи, но сѐ уште нема да се официјализира“, вели Гораст Цветковски, според кого токму од таа причина не е соодветно поистоветувањето на натпреварувачите на меѓународни турнири со македонската репрезентација, затоа што станува збор за турнири организирани од приватни компании, а не од официјални меѓународни спортски организации.
Македонија има одлични гејмери
Македонија има десетина луѓе што се во топ 5 играчи во Европа, САД или во светски рамки за различни игри.
„Но додека не стигнеш до број еден, не си уште баран и признаен. Сепак, потенцијалот очигледно го имаме тука, дали затоа што имаме многу време, дали едноставно дека луѓето не се занимаваат со други работи. Едноставно има потенцијал и се надевам дека ќе се направи нешто повеќе во врска со тоа. Јас лично не ја советувам оваа професија, би советувал да одат настрана од оваа професија, освен ако не станува збор за вонземски талент“, вели Цветковски.
По секој голем успех, интересот за која било професија расте
Сведоци сме дека по секој голем интернационален успех на кој било спорт, без разлика дали е тимски или поединечен, интересот и од страна на спортистите и од страна на финансиерите односно спонзорите расте. Ништо поинаку не е ниту во гејминг-индустријата.
„Сакса пред неколку години освои второ место, лани победи наш тим во ’кантер страјк’, овој пат Сакса победи, што е доста голема работа и тоа ги прави луѓето да сакаат да влезат во гејминг-индустријата“, вели Цветковски, кој играњето видеоигри го смета за многу неблагодарна професија, за разлика од благородноста на создавањето игри. Проблемот е што во најубавите години, за да се успешни, гејмерите најчесто се откажуваат од образованието, бидејќи мора да вежбаат и по десетина часа дневно, што е сериозен проблем, и ментален и физички, со оглед на постојаното седење пред компјутер. Тоа резултира со немање социјален живот и, уште полошо, несоодветна едукација за друга работна позиција. Со ваквиот став се согласува и Данко Димоски.
Данко Димоски / приватна колекција
И тој е во редот на успешните на меѓународно ниво. Пред околу пет години, Димоски и неговиот тим, како дел од македонско-данска компанија, издадоа две видеоигри за „Плејстејшн“. И двете беа номинирани за награда од БАФТА (Британска академија за филмска и телевизиска уметност).
„Многу се гордеам на сите луѓе што беа инволвирани во тоа. И до ден-денес не ми се верува дека луѓе од нашата држава работеле на нешто толку големо. ’Плејстејшн’ нѐ најми како студио. Иако работевме во соработка со нив, сите аспекти од развојот на игрите беа покриени од македонскиот тим тука, почнувајќи од уметничкиот дел, па музиката, до програмирањето, до гејм-дизајнот, левел-дизајнот, тестирањето на игрите дали функционираат или не функционираат. Буквално сѐ беше покриено од тука“, вели Димоски, кој смета дека интересот за оваа индустрија е многу голем токму затоа што е популарна работа и има многу успешни приказни.
