.webp){kind=icon}
Долгите краци на руската платеничка војска „Вагнер“ стигнуваат до Балканот. Полицијата и безбедносните разузнавачки служби во земјите од регионот негираа дека има регрутирање, но додадоа дека законот им забранува да даваат појаснувања и да објавуваат тајни информации. Па, како се регрутираат во регионот, кој ги води и како се финансираат?
Присуството на паравоени единици на меѓународните боишта не е нова појава. Украинските медиуми во преден план ги ставаат активностите на злогласната руска паравоена единица „Вагнер“. Таа е раководена од олигархот Евгениј Пригожин, кој е близок соработник на претседателот Владимир Путин. Кремљ досега ја вклучуваше во секоја поголема воена операција на територијата на Украина, а последната и најважна информација е дека 50.000 војници на „Вагнер“ наводно веќе се подготвени за пролетната офанзива. Пригожин е поранешен руски затвореник и готвач од Кремљ, кој беше катапултиран од украинската војна до самиот врв на политичката номенклатура на Кремљ. Познат е по прекарот Шеф, додека, според британскиот весник „Гардијан“, тој е еден од неколкутемина што на Путин му се обраќаат со прекарот Татко. Кои се овие платеници и како се финансира споменатата паравоена единица?
Активности на Балканот
Дека претстојната офанзива ги зголемува активностите на организацијата докажуваат и разни настани на Балканот. Кон крајот на јануари, заедницата на антивоени активисти на групата „Октомври во Белград“ поднесе кривична пријава против директорот на српската безбедносно-разузнавачка агенција БИА, Александар Вулин, рускиот амбасадор во Србија Александар Бочан-Харченко и голем број членови на проруските организации за „мобилизирање на Србите за работа во Украина“, односно поради соработката со паравоената единица „Вагнер“, која првпат ја објави Радио Слободна Европа. Единицата „Вагнер“ на 5 јануари дури објави оглас на онлајн порталот „РТ Балкан“ во кој се наведува дека бара волонтери. Српскиот претседател Александар Вучиќ негираше дека „Вагнер“ е присутна во Србија и истакна дека пред неколку години по негова иницијатива е донесен закон со кој на српските граѓани им се забранува учество во странски војни.
Контактиравме со полицијата, безбедносните органи и обвинителството во сите земји од регионот Адрија и ги проверивме нивните активности во врска со злогласната единица „Вагнер“. На нашето прашање дали се откриени обиди за регрутирање во земјите од регионот, одговорот беше негативен. Разузнавачките служби во сите земји од регионот ни објаснија дека со закон им е забрането да даваат или јавно да изнесуваат тајни информации. Од Федералната полициска управа на Босна и Херцеговина (БиХ) ни објаснија односно изјавија дека собираат информации во врска со споменатиот случај и ги разменуваат со други полициски агенции во БиХ.
Слични се негативните одговори на поединечните државни служби за тоа дали се водат истраги или дали се поведени постапки против членови или лица поврзани со гореспоменатата организација. Единствен исклучок е Генералното обвинителство на Босна и Херцеговина (БиХ), кое како дополнување на одговорот дека е во тек истрага за различни форми на незаконски дејства поврзани со учество на странски боишта, соопшти дека во интерес на истрагата, нема да даде подетални објаснувања.
Регрутирање пред очите на јавноста?
Обидите за регрутирање во паравоената единица „Вагнер“ на Балканот не се одвиваат во сенка, туку повеќе или помалку пред јавноста, убеден е Андреј Рупник, поранешниот директор на словенечката разузнавачка и безбедносна агенција „Сова“. Регрутирањето започна за време на воените операции на истокот на Украина и за време на анексијата на Крим во 2014 година. Според него, ваквите активности „не можат да се заобиколат, барем не во сајбер-светот“, па дури ни во регионот Адрија. „Виртуелниот простор е преплавен со пропаганда, лажни вести и наративи што имаат цел да регрутираат луѓе да ѝ се приклучат на војната од едната или другата страна. Познавачот на состојбите смета дека во процесот на регрутирање кандидати „во значителна мера учествуваат и државните институции, но тајно и преку своите разузнавачки служби“.
Како се финансира криминална група?
Појавата и одржувањето на ваквите паравоени единици се поврзани и со прашањето за финансирање и набавка на соодветна воена опрема. Рупник нагласува дека одржувањето на толку голема организација како „Вагнер“ не е можно без државна поддршка и без полулегални и нелегални извори на финансирање.
Одредени финансиски извори и доставувачи на опрема ја охрабрија администрацијата на американскиот претседател Џо Бајден на крајот на јануари да ја вклучи платеничката група на Пригожин во списокот на транснационални криминални организации. Во исто време, Белата куќа најави дека ќе започне со спроведување дополнителни санкции против споменатата група, бидејќи Американците добро знаат дека најефективниот начин за борба против платеничките војски е да се спречи пристапот до изворите на финансирање.
Како што јави британски Би-би-си, „Вагнер“ е регистрирана како компанија за консултантски бизнис-услуги од 27 декември минатата година. Ставањето на црната листа на организацијата им забрани на американските граѓани да работат со „Вагнер“.
„Војната е скапа работа. Групацијата ’Вагнер’ е позната по тоа што остварува големи финансиски профити во земји каде што не функционира демократијата “, забележува Рупник, додавајќи дека тоа најмногу го постигнуваат со „искористување на природните ресурси“ на земјите во кои работат. Познато е дека членовите на групата „Вагнер“, освен во Украина, се бореле и се борат во Сирија, Либија, Мали, Судан и во Централноафриканската Република.
Криминалците како топовско месо
Клучно прашање што се поставува е потеклото на членовите на споменатата група. Познато е дека станува збор главно за поранешни затвореници со руско државјанство што биле осудени за најтешки кривични дела. Вклучувањето во редовите на ваквите паравоени организации, освен заработка, им нуди можност за помилување и враќање во општеството. Но цената на ваквите помилувања е висока, затоа што само неколкумина ја преживуваат „воената бура“, по што треба да се вратат дома и да го избришат своето криминално минато. Меѓутоа, во почетокот на февруари, Пригожин изненади со објавувањето дека неговата група престанала да регрутира затвореници.
Поранешниот член на „Вагнер“, Андреј Медведев, кој пребегна во Норвешка во средината на јануари, за агенцијата Ројтерс изјави дека улогата на борците на „Вагнер“ е сведена на „топовско месо“.
„Тоа се претежно криминалци во бегство или на издржување долгогодишни затворски казни, најчесто за тешки кривични дела“, посочува Рупник во врска со потенцијалниот кадровски фонд на таквите групи, додавајќи дека „парите не се нужно главниот мотив за борба“. Тој укажува дека има профили за кои предупредуваат разузнавачките мрежи на земјите што користат вакви паравоени групи.
„Тие се насочени кон одредена категорија на луѓе“, нагласува Рупник, меѓу кои има поранешни припадници на редовната армија што веќе учествувале во битки и „од психолошки причини повеќе не се во можност (или не сакаат) да се интегрираат во нормалниот живот“, по што стануваат таканаречени кучиња на војната, кои на војната гледаат само како начин да заработат пари. Мора да се признае дека има и „идеолошки или идејно заведени поединци што војувањето го доживуваат како возбудлив акциски филм и мислат дека можат да се справат со реалните ризици на бојното поле“. Во четвртата категорија спаѓаат оние „што мислат дека едноставно немаат друг избор“.
Според извештајот на „Мидл ист ај“ (Middle East Eye), кој се повикува на неименуван извор во „Вагнер“, борците во редовите на паравоената група, наводно, на почетокот добивале плата од пет илјади американски долари месечно, додека поради поголемиот ангажман на групата во Украина и растот на влијанието на Пригожин во блискиот круг на соработниците на Путин и самиот Путин, сумата се искачи на десет илјади долари. Дезертерот Медведев изјави за американски Си-ен-ен дека на волонтерите им било ветено дека во случај на нивна смрт, нивните семејства ќе добијат отштета од 71 илјада долари. Сепак, командантите на „Вагнер“ ја избегнуваат оваа обврска, прогласувајќи ги паднатите борци за официјално исчезнати.
Вања Поповиќ (Србија), Александра Томиќ (Македонија), Свјетлана Шурлан (Босна и Херцеговина) и Миро Солдиќ (Хрватска) ги проверуваа информациите во полицијата, разузнавачките служби и обвинителството.
Текстот го преведе Владимир Николоски
