.webp){kind=icon}
Снабдувањето со гас, неговата цена, влијанијата - сето ова е тема број 1 во светот сега, најмногу од стартот на руската инвазија на Украина, а пред стартот на зимата која токму поради ова ќе биде една од најтешките за Европа. Се креираат повеќе сценарија за презимувањето, а и Македонија секако трпи директни последици од овој развој на настаните. И кога ги анализираме нашите опции поголем дел се сведува на прашањето околу скапата струја која пак, секако поскапува и поради високите цени на гасот. Дали ако имавме целосна гасификација на земјата сега ќе ни беше полесно? Ќе беше скапо и неизвесно, ама секако и сега е така. Дополнително цената за алтернативите за производство на струја од која се зависни најголемите индустриски капацитети ќе значи многу поголемо загадување. Затоа, цената на неисполнетите ветувања за гасификацијата и лежерноста на сите околу процесот секако, е превисока.
Во оваа анализа, поентираме клучни точки околу гасификацијата на земјата, а особено откако Владата си даде рок од уште една година да издејствува подобар договор. Од Министерството за економија, за Блумберг Адриа велат дека постапката наречена конкурентен дијалог тече интензивно, но рокот за договор се пролонгира до крајот на следната година со цел двете компании учеснички на тендерот да добијат можност да излезат со што е можно поповолна понуда.
„Со оглед на големината и важноста на проектот, Владата се одлучи за измена на оригиналниот распоред вклучен во Предлогот за понуда (RfP) до учесниците за да се овозможи доволно време за завршување на конкурентниот дијалог. Целокупниот временски период за заклучување на конкурентниот дијалог се продолжува за една година, односно до 24 декември 2023 и ќе резултира со поднесување на најмалку една усогласена финална понуда до Владата на Р.С. Македонија“, пишува во одговорот што го добивме од Министерството.
Владата веќе две години ги преговара понудите што ги доби од турските компании „Акса Догалгас Дагити А.С.“ и „Палмет Енерџи Аноним Ширкети“. Една од нив ќе треба гасот да го донесе со домаќинствата и фирмите низ општините во земјава. Целта на преговорите е да се издејствува што е можно пониска цена за приклучок, но и други бенефиции за граѓаните и фирмите.
Првично, конкурентниот дијалог со нив беше планирано да трае 24 месеци. Но, Владата заради пандемијата еднаш го одложи носењето на одлуката. На крајот на минатиот месец се реши за уште едно одложување. Од Министерството за економија, сепак се надеваат дека целиот процес ќе оди побрзо, дека нема да се чека крајот на 2023, туку дека веќе кон средината на идната година ќе се знае која компанија ќе ги гасифицира македонските општини.
Компанијата која ќе биде избрана ќе треба да инвестира 300 милиони евра во гасификацијата на Аеродром, Бутел, Гази Баба, Ѓорче Петров, Карпош, Кисела Вода, Центар, Чаир, Градско, Демир Капија, Кавадарци, Крива Паланка, Куманово, Неготино, Прилеп, Свети Николе, Штип, Битола, Гостивар, Тетово, Кратово и повеќе рурални средини во непосредна близина на овие општини. Со мрежата ќе стопанисува 35 години.
За ова да се случи, Владата ќе треба да го доврши гасоводот и да донесе гас во цевките.
Цевка по цевка - километар и половина за две години
Во март 1987 година, тогашното Собрание на Социјалистичка Република Македонија дало согласност за одлуката за гасификација на земјава која требало да заврши во 2000 година. Но, работите на терен навистина почнаа во 2015 година.
Од тогаш, две политички опции, три директно задолжени институции, пет премиери (од кои двајца технички) и четворица министри за транспорт во тек на седум години изградија 96 километри гасовод. Плаќаа близу милион евра за километар и потрошија над 94 милиони евра досега, но гас низ цевките сѐ уште не тече, а ни градбата не е довршена.
АД Национални енергетски ресурси
Националниот гасовод во земјава почна да се гради на почетокот на 2015 година. Првата делница Клечовце – Штип, долга 61 километар, беше најбрзо изградена (завршена е во јуни 2016), но беше и најскапа. Таа чинеше 75,7 милиони долари. 60 милиони од нив беа обезбедени со затворање на клириншкиот долг од Русија, остатокот беше од буџетот.
Руската компанија „Стројтрансгас“ за километар цевка наплати по 1,2 милиони долари, а физибилити студија изработена од Министерсвото за транспорт подоцна покажа дека реалната цена на чинење изнесувала 379.000 евра. За овој дел од гасоводот предмет отвори и некогашното Специјално јавно обвинителство. Го нарече „Подарок“. Осомничени беа тогашните министри за финансии и транспорт, Зоран Ставрески и Миле Јанакиески и поранешниот директор на АД Македонски енергетски ресурси, Крсте Миладинов. Правна разврска за случајот – нема.
Втората делница од Штип до Неготино почна да се гради во јуни 2016 и беше готова на крајот на 2018 година. Таа е долга 36 километри. Требаше да чини 15,8 милиони евра, на крајот сметката изнесуваше 18,6 милиони.
АД Национални енергетски ресурси
По завршувањето на втората делница, изградбата забави. Делницата од Неготино до Битола почна да се гради во 2017 година и требаше да биде готова пред една година. Со која денамика се работи покажува следниот податок: на крајот на 2020 година на оваа делнива фалеле уште 2,5 километри. Заклучно со август годинава, според податоците на Министертсвто за транспорт, фали уште еден километар. Односно делницата со должина од 92 километри, која чини 36,4 милиони евра, има реализација од 98,56 отсто.
Лани требаше да заврши и изградбата на делницата од Скопје до Гостивар која е почната во 2016 година. Таа е со должина од 77 километри (плус 10 километри крак кон Тетово). Пред две години од неа биле изградени 66 отсто, заклучно со август 2022 реализирани се 82,65 отсто. Оваа делница ќе чини 29 милиони евра.
Проценките велат дека за да се заврши националниот гасовод ќе бидат потребни 200 милиони евра, а до 2025 гас ќе има во секој дом.
Од каде ќе се снабдуваме со гас?
Македонија во моментов е целосно зависна од рускиот гас кој преку гасоводот Турски Тек, од Бугарија стигнува во земјава. Во услови на нестабилно снабдување од Русија по почетокот на војната во Украина, Владата бара алтернативни начини за да донесе гас во земјава.
Една од можностите е гасната централа и терминалот за течен гас во Александропулос, Грција. Преку него, регионот ќе се снабдува со гас од Азербејџаин и САД. Земјава учествува во двата проекти. Во гасната централа ќе има удел од 25 отсто што ќе чини 380 милиони евра, а во терминалот учеството од 10 отсто има вредност од околу 370 милиони евра. Учеството на Македонија во оваа инвестиција е поддржано од Европската Унија.
Енергетскиот мега проект во Грција до следната година треба да обезбеди складирање и гасификација на течниот природен гас со капацитет од над 5,5 милијарди кубни метри.
Но, како тој гас ќе стигне до земјава? Уште во октомври 2016 година проектот Интерконектор кон Грција е ставен на приоритетна листа.
„Во тек е одобрување на урбанистички проект за инфраструктура. Основен проект за интерконекциска врска помеѓу Македонија и Грција преку грант од WBIF е изготвен и ревидиран. Се очекува до крај на ноември да се добие одобрение за градба“, ни одговорија вчера во Министертсвто за транспорт и врски.
Меморнадумот за соработка лани беше потпишан меѓу АД Национални енергетски ресурси и грчкиот национален оператор за пренос на гас, ДЕСФА.
За да се затвори финансиската конструкција за целиот проект во финална фаза се и преговорите со Европската банка за обнова и равзој (ЕБОР), вели за Блумберг Адриа, дирекрот на АД Национални енергетски ресурси (НЕР), Бајрам Реџепи.
Бајрам Реџепи - директор на АД Национални енергетски ресурси
„Ние очекуваме дека резултатот на маркет тестот ќе биде позитивно евалуиран и ќе биде прифатен од страна на Регулаторната комисија во Р. Грција. Тоа е последниот чекор за да се донесе финална одлука за инвестиција од страна на Десфа. Постапката за експопријација е започната, и во меѓувреме се финализира целата документација за објавување на повикот за ангажирање на надзорен орган. Планот е во текот на втората половина од 2024 година, да заврши изградбата на овој многу битен интеркониктивен гасовод меѓу двете држави.“
За да се спои со грчкиот гасовод, земјава треба да изгради цевковод од Гевгелија (селото Идомени каде завршува грчкиот гасовод) до Неготино. Должината на трасата изнеусва 68 километри.
АД Национални енергетски ресурси
Досега земјава со руски гас се снабдуваше преку Макпетрол. Сега компанијата понудила цена од 2.000 до 2.500 евра за нормален метар кубен – што за Владата било неприфатливо. Затоа одлучено е годинава да најде друг начин за да донесе гас во земјава. Се преговара за размена со Србија. Од таму ќе треба да се донесе гас за парното во Скопје, и за централата ТЕТО каде што ќе биде преработуван во струја. Дел од струјата ќе се враќа во Србија, дел ќе се нуди на домашните компании по поповолна цена од берзанската.
