.webp){kind=icon}
Скопје веќе со денови е меѓу дваесетте најзагадени градови во светот, иако уште има топли температури. На пример, македонската метропола вчера се најде на 19-то место според ПМ10 честичките, чија вредност беше 82, и тоа во услови на 9 Целзиусови степени ноќна, а 16 Целзиусови степени дневна температура. Пред само неколку дена Скопје се искачи и до десеттото место според аерозагадувањето, а временските услови беа уште попријатни од сегашните. Таквите податоци не нудат многу надеж за здрав воздух во текот на претстојната зима, особено кога температурите ќе станат минусни и греењето ќе биде постојано. Уште поголем проблем ќе се предизвика доколку поради енергетската криза и можноста од недостиг од природен гас, за работа на топланите почне да се употребува течно гориво или за работа на централите почне да се употребува мазут.
Енергетичарите се оптимисти и сметаат дека во главниот град, сепак, нема да се користи мазут. Алтернатива за главниот град би било лесното масло за домаќинство, за чија употреба Министерството за животна средина укажува дека има пропишано специјални услови за користење течно гориво.
„Мазут во Скопје веројатно нема да се користи. Тоа беше предвидено како алтернатива за ТЕЦ Неготино, но таа централа во моментов е во дефект и не знаеме колку ќе трае поправката. И доколку сепак се најдеме во ситуација да се употребува таму мазут, локалното население ќе биде во проблем“, вели Константин Димитров, експерт за енергетика.
Димитров смета дека е многу поважно да се најде гас отколку да се стави во ризик животната средина, зашто цената е неспоредлива.
Блумберг Адрија / РЕК Битола
„Од особена важност е подготвеноста на Владата да плати за да имаме гас. Да се надеваме дека ќе бидат ажурни да обезбедат гас, бидејќи економската исплатливост за работата на когенеративната постројка ТЕ-ТО е најдобра, затоа што таа истовремено произведува и електрична и топлинска енергија. Сè зависи од Владата во делот за навремено и брзо снабдување со природен гас. Со тоа ќе обезбедиме исто ниво на загаденост како лани, не поголемо“, вели енергетичарот Константин Димитров.
Ако мора да платиме повеќе, тогаш тоа нека биде за гас наместо за лекови
Невладините организации повикуваат на многу поголема свесност од властите за опасноста во која може да се најдеме доколку се случи за греење и производство на електрична енергија се користат суровини што предизвикуваат висок степен на аерозагаденост. И без тоа Македонија со години се бори со лош квалитет на воздухот, што е особено изразено во зимските денови. Според податоците со кои располагаат невладините организации чија примарна дејност се активности за заштита на животната средина, во Македонија годишно има по 3.000 смртни случаи како последица на високиот степен на аерозагадување. Во цел Западен Балкан таа бројка е десет пати поголема. Често на мапата на најзагадени градови се наоѓаат токму и државите од регионот.
„Аерозагадувањето отсекогаш било проблем, особено со зголемената населеност во главниот град. Скопје е во котлина, нашата географска средина одредува посебен начин на живот поради малиот продор на воздух, бидејќи сме во котлина и опколени со планини. Мора да се прават долгорочни планови и стратегии за помало аерозагадување наместо да се преземаат мерки на краток рок во време на криза“, вели екоактивистот Горјан Јовановски, кој е и креатор на апликацијата „Мој воздух“, која постои веќе осум години и има повеќе од 100.000 корисници не само во Македонија туку и во другите држави од регионот. Достапна и како интернет-страница „Мој воздух“ и нуди информации во реално време за аерозагадувањето, како и податоци за полен, УВ-индекс и пожари.
Јовановски смета дека многу доцниме, но сепак е добро што конечно се зголемува свеста за зелената енергија. Тоа, според него, е единственото добро нешто од енергетската криза.
„Имаме голем број сончеви денови, а ние дури сега се сетивме за фотоволтаици. Мора да се стави фокус на обновливите извори на енергија за да се намали аерозагадувањето. Не е во прашање дали ќе се зголеми загадувањето ако се користи мазут. Тоа дефинитивно ќе се случи и таа бројка од 3.000 смртни случаи лесно ќе се зголеми“, вели Горјан Јовановски.
Активистите од „О2 иницијатива“, исто така, се меѓу најгласните кога станува збор за чистиот воздух. Тие се децидно против враќање на мазутот во употреба. Оттаму сметаат дека е покорисно и пред сè похумано ако се платат повеќе пари за набавка на гас отколку дополнително да се загрозуваат човековото здравје и животната средина.
О2 Иницијатива
„Надлежните очигледно немаат волја да се справат подобро со ситуацијата. Наш став е да не се оди на опцијата за користење мазут и да се направат максимални напори за да се обезбеди гас, бидејќи ако временските услови не се погодни, ќе имаме многу поголеми вредности на загадување, кои и без тоа се огромни. Не смее да се штеди, бидејќи цената на здравјето не може да ја пресметаме. А, ќе имаме многу поголеми последици, и еколошки и финансиски“, вели Невена Георгиевска од „О2 иницијатива“.
Невладините организации бараат построги правила и поголеми казни
Министерот за животна средина веќе рече дека, и покрај енергетската криза, сите треба да се свесни за животната средина и да се грижат за што помало аерозагадување. Но доколку сепак дојде до нужност од употреба на мазут во електроцентралите, на пример, најави дека ќе ја следат состојбата со емитувањето штетни гасови.
Но, според невладините организации, не е доволно само да се апелира. Неопходни се построги законски регулативи, поголеми контроли и повисоки казна. Само на тој начин може да се издигне свеста и кај индустријата во делот на загрозувањето на животната средина.
„Изгледа дека некои работи се прават само проформа, за да се покаже дека има волја, но суштински нема резултати, ниту доволна свест од надлежните за важноста на темата“, вели Невена Георгиевска од „О2 иницијатива“.
Bloomberg Mercury
Неопходна е поголема свесност не само од надлежните туку и од индустријата и општеството кога станува збор за одговорноста и свеста за околината.
„Првата работа е преориентација кон енергија од обновливи извори. А, секако, тука се и индустриските капацитети, кои сè уште поминуваат непроверени или недоволно проверени од инспекторите, а и казните се смешно ниски во однос на приходите на тие фирми. Мора да се направат големи реформи во инспекторатот, а не само да има објави за настани на социјалните мрежи. Тие две работи мора да се комплетираат, бидејќи најголем дел од загадувањето е предизвикано главно од горење на буквално сè, и дури потоа може да се фокусираме на автомобилите“, смета Горјан Јовановски од „Мој воздух“.
Еко-активистите веќе почнаа самостојно да се организираат за поставување нискобуџетски мерни станици, со цел да ги лоцираат изворите на загадување во главниот град. Обезбедиле триесетина станици за следење на аерозагадувањето, а сега се во потрага по волонтери кои ќе дозволат на нивниот имот да се инсталираат тие мерни станици, кои патем не зафаќаат голема површина, но потребно е да имаат приклучок за струја и стабилна WiFi мрежа.
Активистите од „О2 иницијатива“ веќе подготвуваат амандмани што ќе ги поднесат во рамките на расправата за буџетот за идната година, кои главно се однесуваат на чистењето на црните точки во земјава.
„Сфаќаме дека е криза и се штеди, но, од друга страна, гледаме дека за луксузирање и користење автомобили од страна на функционерите и административците не се штеди. Така што мерките за штедење Владата нека почне да ги применува од себе и своите институции. Секоја година има многу мал буџет за евентуално да се обезбеди барем минимален напредок во поглед на намалување на аерозагадувањето“, вели Невена Георгиевска од „О2 иницијатива“, која, исто како и Јовановски, смета дека казнивоста не е на доволно високо ниво ниту, пак, инспекторатите ги даваат потребните резултати.
„Минатиот период се покажа дека ако некој проблем не излезе во медиум, некои работи поминуваат така и гледаме дека казнивоста не е на високо ниво“, вели Георгиевска.
Мазутот веќе се тестираше
ТЕЦ Неготино и РЕК Битола веќе ги тестираа своите постројки што работат на мазут, за да се провери дали се функционални и подготвени да се пуштат во погон за претстојната зима доколку има потреба од тоа. „Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за можноста за враќање на мазутот во игра во услови на енергетски неизвесна зима, како поради ценовната нестабилност во снабдувањето со електрична енергија, така и поради несигурноста околу набавката на природен гас за потребите на системот за топлинска енергија.
Засега употребата на мазут е само резервен план. Но државната компанија ЕСМ, која го презеде работењето со топланите „Исток“ и „Запад“, веќе најави дека во недостиг од гас ќе продолжи да произведува топлинска енергија од дизел, за што веќе се набавени нови дизел-пумпи.
Bloomberg Mercury
Министерот за животна средина Насер Нуредини е дециден дека скопските топлани треба да работат на природен гас, а не на дизел или мазут, бидејќи смета дека дури и во услови на криза треба во прв план да биде здравјето на граѓаните и да се користат поеколошки енергенти.
„Мојот личен став е дека треба да продолжиме да употребуваме гас. На крајот од краиштата, ние сме тука за да обезбедиме здравје за нашите граѓани. Природен гас сега има и цената е падната. Не значи дека ако некој друг енергент е поевтин, треба да се враќаме назад. Тоа е на штета на здравјето на граѓаните, а здравјето е поважно од финансиските импликации“, рече министерот Нуредини пред два дена, повикувајќи ги сите инволвирани да бидат доволно свесни и да не се оди назад во однос на заштитата на животната средина. Останува да видиме дали неговите колеги ќе го чујат неговиот апел.
Инаку, според информациите од Министерството за животна средина, законот предвидува можност за користење течни горива за производство на топлинска енергија во услови на недостиг од природен гас. Но дури и да дојде до таква потреба, топланите ќе мора да ја сменат својата А-интегрирана еколошка дозвола во соодветна за користење дизел, како што најавија според нивниот резервен план. Од ресорното министерство, пет компании веќе побарале да ја сменат еколошката дозвола, но министерот Нуредини вели дека процедурата за тоа трае околу три месеци. Тоа значи дека дозвола би добиле најрано во јануари.
Во понеделникот и универзитетскиот професор Ристо Цицонков во гостувањето на Блумберг Адрија ТВ рече дека е против употребата на мазутот.
„Цената на гасот знаеме дека се менува и може да порасне доста високо и, во таков случај, од ЕСМ најавија дека наместо гас, ќе користат нафта, бидејќи би била поевтина. Јас, како експерт, имам негативен став кон тоа решение. Значи, тоа воопшто не треба да дојде предвид, затоа што топланите се наоѓаат во густо населено подрачје во градот и ќе има големо загадување ако работат на нафта. Во близината има и многу училишта, не само станбени објекти. Затоа, тоа решение не треба воопшто да се земе предвид, освен ако не станува збор за некоја виша сила, на пример, ако секне доводот на природен гас, па само во таков случај топланите да се приклучат на нафта или на мазут, и тоа само неколку дена“, рече професорот Цицонков.
Енергетската криза може да ја влоши состојбата со аерозагадувањето
„Енергетската криза може да ја влоши состојбата со хроничното аерозагадување во Источна Европа“, е заклучокот на IQAir, платформата што го следи аерозагадувањето во светот.
Bloomberg Mercury
Според нивните анализи, во овој дел од Европа најголемо е загадувањето во Босна и Херцеговина. Во 2021 година, 20 од педесетте најзагадени градови во Европа биле во Босна и Херцеговина. Девет од педесетте града со најопасен воздух биле од Србија, а седум од нив биле полски. Листата ја заокружуваат градови од Италија, Македонија, Романија, Чешка, Унгарија, Црна Гора и Русија. Но тука треба да се земе предвид и бројот на функционалните мерни станици што ги имаат државите.
Според тоа, Светската здравствена организација (СЗО) оценува дека загадувањето во овие градови е најистакнато во зимските месеци, односно јануари, февруари, ноември и декември. Притоа, нивото на присуство на опасни честички некогаш е и по десет пати поголемо од дозволеното.
Според истражувањата и препораките од СЗО, просечната годишна концентрација на ПМ2,5 честичките не треба да е поголема од пет микрограми на кубен метар воздух, во спротивно доведува до срцеви и белодробни заболувања.
Последните официјални податоци се за 2019 година и покажуваат дека во рамките на ЕУ се регистрирани 307.000 предвремени смртни случаи предизвикани токму од аерозагадувањето.
Кога луѓето се борат да останат на топло во текот на енергетската криза, разбирливо е да се насочат кон сите расположливи средства во моментот за одржување безбедна температура во сопствените домови. Владите веќе чувствуваат притисок од намалената заштита на животната средина додека се обидуваат да ги контролираат трошоците за енергија.
„За жал, овие краткорочни и опасни енергетски политики може да го загрозат човековото здравје преку зголемена изложеност на смртоносни загадувачи и преку деградација на околината“, забележуваат од IQAir, швајцарската технолошка компанија чија цел е да ги охрабри поединците, организациите и владите да го подобрат квалитетот на воздухот.
Оттаму порачуваат да се намали зависноста од увоз на енергија и од енергија што силно ја загадува околината најмногу преку зголемени инвестирања во одржливи обновливи извори.
„Обезбедувајќи намалување на изворите на енергија што ја загадуваат околината, владите ќе спасат животи и ќе бидат поагилни во некои наредни економски и политички кризи“, забележуваат од IQAir.
