.webp){kind=icon}
Поминува една од најтешките економски години - глобално, ама и во Македонија. Ова е очај, но работите секогаш може да бидат и уште полоши. Прогнозите се дека брзото зголемување на каматните стапки на Федералните резерви може да ги доведе САД во рецесија во 2023 година. Малкумина ќе бидат изненадени ако цените на природниот гас го сторат истото тоа за Европа. Двојниот удар на „нула ковид“ се заканува да ја доведе кинеската економија речиси до застој. И во екстремно лошо сценарио, сите тие работи се случуваат одеднаш. „Блумберг економикс“ оценува дека тоа би можело да уништи околу пет илјади милијарди долари од глобалното производство, што е значајно полошо од оптимистичките прогнози во почетокот на оваа година.
Оптимизмот се топи и во Македонија. „Мириса на рецесија“, велат за „Блумберг Адрија“ некои од домашните аналитичари. Лошо или полошо? Анализираме кои се економските контури следната година, а кои ги наѕираме уште сега.
Податоците за растот на бруто-домашниот производ (БДП) за првиот и вториот квартал се позитивни и не упатуваат кон рецесија. Во првиот квартал економијата порасна за 2,4 проценти, во вториот за 2,8 отсто.
Но сите други показатели покажуваат дека ситуацијата не е сјајна. Помина едно тешко лето, во кое инфлацијата забрза, а индустријата паѓаше. Тогаш струјата, најупотребуваниот енергент во земјава, имаше највисока цена.
Каков ќе биде третиот квартал ќе дознаеме дури во декември, кога Државниот завод за статистика ќе ги објави прелиминарните податоци. Според економската наука, за да се потврди официјално дека една земја е во рецесија се потребни минусни резултати во два последователни квартали.
Сепак, и научната јавност и бизнисмените велат дека Македонија во почетокот на 2023 година нема да го избегне ваквото сценарио.
Влегуваме во потежок период
„Многу мириса на рецесија“, вели за „Блумберг Адрија“ Антони Пешев, извршниот директор на Стопанската комора на Македонија. Тој со сериозна доза на загриженост ги пречекува крајот на годината и почетокот на следната, особено ако зимата биде ладна.
„И покрај тоа што имаме инфлација, која води и во рецесија, таа (рецесијата) сѐ уште не е потврдена, но ако ме прашувате мене, мислам дека многу, многу мириса на рецесија. Земјата влегува во уште потежок период“, објаснува Пешев.
Антони Пешев/МИА
„Поради инфлацијата, во првата фаза имаме зголемени приливи од ДДВ во буџетот, кои се должи на зголемените цени. Овој феномен ги прикрива знаците на намалена побарувачка, но тоа, секако, ќе се детектира до крајот на годината“, вели Пешев.
Како главни ризици за економијата во земјава тој ги посочува цената на струјата, каматните стапки, кои незапирливо растат и го отежнуваат финансирањето, и војната во Украина, на која не ѝ се гледа крајот.
За цената на енергентите, во зависност од тоа колку ќе биде ладна зимата, експертите прогнозираа дека цената на струјата на берзата ќе се движи меѓу 250 и 350 евра за мегават-час, што е за околу повеќе од 100 евра над сегашната цена што ја плаќаат домашните компании. Дури напролет може да се очекува стабилизација.
Референтната камата во земјава во моментов е на највисоко ниво по 2010 година, односно времето на глобалната финансиска криза. Минатата недела Народната банка на Македонија ја зголеми основната камата за 75 базични поени и сега изнесува 4,25 отсто.
„Во услови на зголемена инфлација, се активираа сите механизми за заштита. Народната банка ги зголеми сите параметри што влијаат антиинфлаторно, ги зголеми каматните стапки и ги зголеми банкарските гарантирани резерви, но, според мене, тоа се прави бавно и неодлучно“, вели Пешев и додава дека, според економската наука, „за да се борите со висока инфлација, потребни се и фискални и монетарни мерки. Тоа сега за сега дејствува анемично и некоординирано“.
Сите параметри покажуваат дека третиот квартал беше многу лош
Дека Македонија нема да куртули од рецесија прогнозира и стручната фела. Заменик-директорот на Виенскиот институт за меѓународни економски студи, Ричард Гривесон, во изјава за „Блумберг Адрија“ вели дека ризикот од рецесија во земјава се зголемува поради високата инфлација, скапите енергенти и ситуацијата во Германија, од која зависи близу половина од извозот на Македонија.
„Во текот на зимата се очекува рецесија и во регионот Адрија, а прашање е колку ќе трае. Владите мора со конкретни мерки пред сѐ да ги поддржат ранливите категории на граѓани. Посебен проблем е задолжувањето на државите на финансиските пазари, бидејќи кредитите и каматите сега ќе бидат повисоки од претходно“, вели Гривесон.
Блумберг Адрија
Истото тоа го потврди и министерот за финансии во својата колумна минатиот викенд. Фатмир Бесими напиша дека прво пандемијата, а потоа и енергетската криза влијаеја на покачување на нивото на јавниот долг кај најголем дел од земјите во развој. „Со ова фискалниот простор за дејствување се стесни и препораките на меѓународните финансиски институции за овие економии беа фискалниот одговор во енергетската и ценовната криза да биде таргетиран, со цел да се одржи макроекономската стабилност“, напиша Бесими.
Задолжувањето за земјава веќе стана скапо. Државните обврзници минатата недела имаа камата од пет отсто, а растат и каматите за државните записи.
Клучните стопански дејности имаа тешка година. Градежништвото, како една од клучните гранки, кое со себе повлекува уште дваесетина други, за девет месеци бележи пад од 12,9 отсто споредено со лани.
Индустријата за три квартали од оваа година не успеа да порасне ниту еден процент. Единствено, повисок раст имаше во мај поради зголеменото производство на струја во домашните електроцентрали, најлоша беше состојбата во почетокот на третиот квартал, во јули, кога индустријата падна дури за пет проценти споредено со истиот период лани.
Обемот на трговската размена со странство расте. Според последните податоци на државната статистика, заклучно со септември, тој е зголемен за 25,2 отсто. Од тоа, извозот порасна за 20 отсто, а увозот расте побрзо и кај него растот изнесува 28,9 отсто.
Најголем дел од македонскиот извоз завршува во Германија, земја под закана од рецесија. Веќе со септемвриските бројки за извозот се гледа влијанието на намалувањето на економската активност во најголемата европска економија врз македонскиот извоз. Растот заклучно со септември изнесува 12 отсто, истиот период лани надминувал 30 отсто.
Аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ во последната анализа од октомври годинава проектира дека по неверојатниот резултат на економската активност од почетокот на 2021 година, се очекува регионот Адрија да забележи слабеење на растот на БДП до крајот на 2022 година и особено во 2023 година. Според нив, реалниот раст на БДП ќе варира од негативни стапки во Словенија и симболичен пад во Хрватска до мали едноцифрени позитивни бројки во Македонија, Србија и БиХ.
Нашите аналитичари наведуваат два клучни фактора за намалувањето на растот на бруто-домашниот производ во регионот: продолжената борба против екстремно високата инфлација и загриженоста околу геополитичката нестабилност.
„Првиот елемент води до тоа домаќинствата да ги изменат своите навики за трошење поради зголемените трошоци за живот. Исто така, затегнувањето на монетарната политика од централните банки веќе доведе до зголемување на трошоците за финансирање и парите ќе станат уште поскапи во текот на 2023 година. Тоа влијае и на корпоративните инвестиции, при што инвеститорите сега се во потрага по повисоки приноси на вложените средства. Вториот елемент, постојаната загриженост околу геополитичката нестабилност, создаде несигурност за цената и достапноста на енергијата, што ќе го намали производствениот капацитет во најголемите европски економии и на тој начин ќе доведе до помал извоз на производителите од регионот Адрија што се (не)директно вклучени во европските синџири на снабдување“, велат од нашиот аналитички тим.
Накратко, извозот на стоки, потрошувачката на домаќинствата и инвестициите се клучните двигатели на послабиот раст на БДП во 2023 година.
Аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ очекува реалниот раст на БДП во Македонија во 2022 година да биде малку понизок во однос на претходната година и поизразено забавување да има во 2023 година.
