Трговците секој ден лепат нови цени на храната: Кризно или реално?

Има ли начин да се сопре инфлацијата, кога ќе се стабилизираат цените и дали воопшто се реални поскапувањата? Веројатно ова се најчесто поставуваните прашања во услови на секојдневен раст на цените на речиси сите производи неопходни во секојдневието.

Државниот завод за статистика (ДЗС) измери инфлација во месец јули од 16 проценти на годишно ниво но, цените токму на основните производи се покачени многу повеќе од тоа. Во услови на зголемување на цените, кругот не завршува лесно, па сите производи за кои е поголема потрошувачката, поскапуваат побрзо од останатите и затоа настанува спиралата. Но дали трговците и кризно, нереално ги зголемуваат цените? Во Македонија има сомнежи дека се случува и тоа, па надлежните треба да одлучат. Поскапуваат домашните производи, а поскапувањата нереално ја одразуваат цената. Сепак пазарот е пазар и нема многу што да се стори. Во реалноста, трговците секој ден лепат цени, а граѓаните вадат до последен денар да купат храна.

Токму според Статистика, за една година лебот поскапел за 49,3 проценти, маслото за јадење за 65,1 отсто, млекото за 27,1 отсто, а цената на брашното се покачи за 35,8 проценти. Во јули годинава споредено со истиот месец лани шеќерот поскапе за дури 66,2 проценти, а сирењата поскапеа за 23,6 отсто.

Интересна е ситуацијата со цените на месото. Статистиката покажува дека месата кои што имаа повисоки цени во нормални пазарни услови сега поскапеа значајно помалку отколку тие што претходно беа поевтини. Така, на пример, свинското месо поскапе за 22,3 проценти, јунешкото за 23,9 отсто, а пилешкото замрзнато месо се продава за дури 24,9 отсто поскапо. За разлика од нив, килограм говедско месо пред една година се продаваше за речиси 450 денари и беше најскапо во споредба со другите. Но, цената на ова месо поскапе само за 13,5 отсто, што е помалку дури и од просечната инфлација од 16 отсто.

Дали цените се реални?

Иако има реални и значајни поскапувања на инпутите за производство, сепак економистите сметаат дека покачувањето на крајната цена често е неосновано високо.

Борче Треновски, професор на Економскиот факултет при УКИМ, за Блумберг Адриа вели дека дел од трговците го користат стравот на граѓаните од идни поскапувања па, речиси секојдневно менуваат цени на основните најпродавани производи, за кои се сигурни дека потрошувачите ќе ги купат.

„Прво, поскапувањето зависи од очекувањата за идните покачувања на цените, а потоа и од тоа колку е еластична потрошувачката. За пример ќе го земеме млекото. Колку расте цената толку се зголемува и побарувачката, токму поради стравот дека цената ќе продолжи да расте. Затоа, кај тој производ може многу повеќе да се зголеми цената“, објаснува Треновски.

Борче Треновски

„Секако дека некогаш е поврзано и со реалните движења на цените на сите инпути. Но, најмногу зависи од тоа колку е побаруван конкретниот продукт, дали е основен производ и колку растот на цената може да се пренесе на крајниот потрошувач, односно дали купувачите се спремни и можат да ја платат цената. А, најчесто за основните производи се подготвени да платат и повеќе “, вели професорот Треновски.

Интересна состојба нотира и Гадаф Реџепи, професор на Универзитетот на Југоисточна Европа. Тој забележува поголем раст на цените на домашните отколку на производите од увоз.

„Тоа значи дека кај странските производи се работи за некакво етичко зголемување на цените, што подразбира реално покачување. Тоа се забележува кај повеќе производи. Но, еве да го земеме за пример сокот од портокал. Ќе забележите дека многу поголемо поскапување има кај сокот од домашно производство, отколку кај увозниот производ“, објаснува Реџепи во разговор за Блумберг Адриа.

нбрм

Според Реџепи нереално е поскапувањето на одредени производи, а тоа особено се користи сега, во ситуација кога луѓето веќе се навикнаа на секојдневно покачување на цените и сѐ помалку реагираат на тоа.

„Трговците го користат тоа и мислам дека сѐ уште има злоупотреба на таквата состојба од страна на некои трговци. Често се случува цените да ги формираат на тој начин што ако набавната цена е зголемена на пример за 15 отсто и продажната цена аналогно ја зголемуваат за исто толкав процент во своја полза, а не за апсолутната вредност на покачувањето, што на крајот дава сосема различна пресметка за потрошувачот“, вели Реџепи.

Инспекциите не можат да реагираат за формирањето на цените на слободниот пазар

Пазарните инспектори вршат редовни контроли кај трговците но, немаат право да интервенираат во цената на производите бидејќи тие се формираат на слободен пазар и најчесто понудата и побарувачката го детерминираат движењето на цените. Исклучок од ова е само доколку цените или маржите на одредени производи се опфатени и регулирани со посебна владина одлука, како што тоа веќе беше случај неколку пати до сега, а со цел да се заузда инфлацијата и да се зачува куповната моќ на населението.

„Ние не ја контролираме маржата, бидејќи тие самите ја определуваат на слободниот пазар. Само во случај на донесени владини мерки контролираме дали тие се почитуваат или не во делот на ограничена маржа или максимални определени цени. Постојано вршиме контроли и можам да констатирам дека најголем дел од трговците ги почитуваат мерките и одлуките од Влада“, вели Анета Симеска Димоска, директорка на Државен пазарен инспекторат (ДПИ).

нбрм

„Таму каде што има зголемувања на цените тоа е затоа што и набавната цена за нив е зголемена и трговците имаат начин како да го докажат тоа. Особено констатиравме промени во набавната цена кај лебот и млекото, како едни од најнеопходните производи. Но, цената ја диктираат производителите, а за нив нема никакви ограничувања и мерки“, вели Симеска Димоска.

Пазарната инспекција воопшто не води ниту евиденција за висината на маржите на производите, освен ако добијат специјални задолженија.

„Официјално забележувавме висина на маржа на слободниот пазар единствено за пелетите и огревното дрво но, тоа беше со посебно задолжение и на барање од Влада. На терен констатиравме дека пелетите се продаваат со маржа од 10 до 40 отсто. Врз основа на тој податок Владата потоа донесе одлука за ограничување на маржата на максимални 10 отсто“, објаснува директорката на ДПИ.

Замрзнатите маржи го покажуваат реалниот раст на цените

Во моментов актуелни се неколку владини мерки, чија цел е да се држи под контрола растот на цените на некои од основните производи. Ограничен е извозот на пченица и брашно од пченица, како и на огревно дрво и пелети, заклучно со 31 декември.

До нова година ќе биде укината и увозната давачка за сончогледово масло.

Во периодот од 15 јуни до 30 септември во сила е мерка за ограничени маржи за дел од основните производи. Маржата за лебот, шеќерот и сончогледовото масло е ограничена на 5 проценти и во трговијата на мало и во трговијата на големо. Пченичното брашно тип 400 и тип 500, макароните, шпагетите, оризот, јајцата и млекото со масленост меѓу 2,8 и 3,5 проценти се продаваат со максимална маржа од 10 отсто.

„За овие производи нема да се пресметуваат оперативни трошоци и не се одобрува рабат и надоместоци кои трговецот на мало ги наплаќа од трговецот на големо за рекламирање и за изложување на стоките на рафтовите во примарни и секундарни позиции“, стои во образложението од Владата, каде се напоменува дека доколку се оцени дека има потреба, ограничувањето на маржите ќе биде продолжено до крајот на годината.

Статистиката покажува дека цената на производите, чии маржи се замрзнати трпи сосема мали промени.

Според професорот Борче Треновски, на покачувањето на цените во услови на развиена инфлаторна спирала влијаат токму и мерките што се носат за зауздување на инфлацијата.

„Секогаш кога се носат мерки кај нас, тоа се мерки со широк опфат, кои не се одразуваат на крајните потрошувачи. Затоа се потребни таргетирани мерки, бидејќи знаеме дека кога имаше ослободувања од даноци не се намалија крајните цени за потрошувачите“, објаснува Треновски.

Еден од неговите предлози за директна помош на најзагрозените е да се интервенира во алатката МојДДВ, каде според него треба да се овозможи поголем или дури и целосен поврат на данокот за најранливите категории граѓани.

„Мора таргетирано да се интервенира, особено во услови на ограничени ресурси. Генерални мерки и ослободувања не се доволно ефикасни. Многу средства се трошат за мерки, а инспекциските служби немаат доволно сила ниту капацитет за да следат дали се почитуваат мерките на терен. Така што губиме по две основи тука“, објаснува професорот Треновски.

Во услови на долга и длабока криза потребна е поголема одговорност од фирмите

Економистите со кои разговаравме се сложни дека се работи за голема криза, која трае веќе доста долго, поради што исцрпени се резервите на граѓаните и нивната куповна моќ е сериозно поткопана. Во такви услови, економистите повикуваат на поголема одговорност од страна на компаниите.

„Не можете да ја скратите логиката на бизнисот за остварување профит. Тоа е основна логика за дејствување. Но, се разбира дека фирмите мора да се повикаат на општествен дијалог и општествена и морална одговорност“, смета професорот Борче Треновски.

„Во услови на ваква криза, односно на неколку последователни кризи кои траат повеќе години, мислам дека компаниите требаше да покажат поголема етичка одговорност. Секако дека државата не може многу да интервенира во овој дел, освен ако Владата детално не каже колкаво да биде покачувањето. Не во проценти, туку во апсолутна, конкретна бројка, бидејќи тешко се контролира со процентите“, вели професорот Гадаф Реџепи, кој очекува дека пазарот ќе се врати во нормала но, потребно е време. Заздравувањето, според него, нема да се случи на краток рок.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар