.webp){kind=icon}
Ќе има ли потреба Народната банка да овозможи мерки со кои фирмите со тешкотии ќе добијат некакво олеснување во плаќањето на кредитите? Некои од домашните банкари со кои разговараше „Блумберг Адрија“ потврдуваат дека планираат во следниот период да побараат од централната банка некакво замрзнување на отплатата. Некои од нив и претходно во неколку наврати тврдеа дека ситуацијата е исклучително тешка и специфична и дека се потребни мерки како за време на пандемијата, кога беше одложено плаќањето на ратите. Анализираме колку кредитите стануваат проблематични и дали фирмите што имаат тешкотии ќе придонесат кризата од реалниот сектор да се прелее кон банкарскиот.
Од Народната банка (НБРМ) велат дека состојбата се следи, но дека ковид-кризата беше специфичен шок, различна од сегашната криза.
Народната банка засега не планира ковид-олеснувања на кредитите/ Народна банка
„Мерките што се донесоа во пандемијата, а вклучуваа регулаторни олеснувања за привремено одложување на кредитните обврски, имаа цел да ги ублажат последиците од овој многу специфичен шок, што создаде силни ликвидносни притисоци врз корпоративниот сектор и населението и можеше да се прелее врз солвентноста и трајно да ја наруши кредитоспособноста кај голем број клиенти. Со тоа се заштитија и билансите на банките од можно прекумерно таложење лоши кредити во краток временски период, што би ја ограничило кредитната активност. Податоците што ги следиме засега не укажуваат на позначајни проблеми во извршувањето на кредитните обврски на корпоративниот сектор и домаќинствата“, велат од Народната банка за „Блумберг Адрија“.
„Доколку нашите анализи покажат потреба, подготвени сме да реагираме со мерки што најсоодветно ќе одговараат на севкупната ситуација и ќе придонесат за одржувањето на макроекономската и финансиската стабилност, што е во основата на дејствувањето на Народната банка“, велат од централната банка.
Време ли е за мерки што ќе го олеснат плаќањето на сè поскапите кредити?
„Блумберг Адрија“ побара одговори од банките. Некои од нив велат дека токму сега е време да се овозможи дел од клиентите од корпоративниот сектор да добијат олеснувања, затоа што моќта за отплата на кредитите им е влошена поради енергетската криза. Од Комерцијална банка велат дека и во банките, но и во рамките на Македонската банкарска асоцијација се разгледуваат предлози во врска со предвидени олеснувања за кредитни изложености кон правни и физички лица, кои се очекува да се достават до НБРСМ во претстојниот период.
„Предлозите главно се однесуваат на третманот на реструктурирање на изложеностите што се класифицирани во ризична категорија А и Б, односно на клиентите што се директно погодени од енергетската криза“, велат од Комерцијална банка за „Блумберг Адрија“.
Како на ова одговара Народната банка? Оттаму велат дека, според постојната регулатива, и сега не постои пречка банките да ги олеснат кредитните услови за своите клиенти.
„Би напоменале дека и без регулаторни олеснувања и во согласност со постојната регулатива, банките имаат можност да направат реструктурирање на побарувањата, односно да ги променат договорните услови на кредитот или да одобрат нова кредитна изложеност за затворање на постојната, на клиент што има влошена финансиска состојба или има сигнали за влошување на неговата финансиска состојба, поради што тој не може или не би можел да ги почитува договорените услови. Ова е редовна можност, во согласност со меѓународните и европските стандарди што се вградени во домашната регулатива“, велат од централната банка.
Значајно забавен кредитен раст
Од април досега, Народната банка седум пати ја зголеми основната камата, или од 1,25, таа стигна до 4,25 отсто, што е најмногу од 2010 година.
Тоа треба да придонесе за раст на сите каматни стапки, процес што веќе почна и се преслика во октомвриската статистика. Сепак, она што загрижува и во иднина може да е инпут за зголемување на рецесискиот притисок е намалувањето на обемот на кредити, особено на тие за корпоративниот сектор. Според проекциите на Народната банка, во текот на 2023 година стапката на кредитен раст ќе изнесува 7,5 отсто споредно со прогнозираните 9,2 отсто за оваа година. Намалувањето е значајно, па затоа прашавме каде најмногу ќе забавува кредитирањето.
Од досегашните мерки, според Народната банка, се гледа „умерено забавување на стапката на кредитен раст кај населението, додека кредитниот раст на корпоративниот сектор и неговиот придонес кон вкупното кредитирање се зголемуваат, веројатно како одраз на потребата за дополнителна ликвидност, имајќи ја предвид енергетската криза предизвикана од глобални фактори“.
Исто така, од централната банка велат дека и покрај монетарните мерки што ќе придонесат за забавување на кредитниот раст, билансите на банкарскиот систем се здрави и понатаму постои простор за поддршкa на економијата преку дополнително кредитно финансирање.
Од НЛБ банка за „Блумберг Адрија“ велат дека побарувачката за кредити во сите сегменти сè уште е голема.
„Наша цел е што поголем обем на кредитирање на претпријатијата и населението и, во таа смисла, нашата кредитна политика нема да се промени. Но факт е дека пазарните услови се менуваат - нашите клиенти се под сериозен притисок од зголемувањето на трошоците, а во исто време почнаа да растат и пазарните каматни стапки во странство и дома. Затоа, во одреден момент, НЛБ банка и другите банки на пазарот ќе мораат да го приспособат нивото на своите каматни стапки на новонастанатите услови.“, велат оттаму.
НЛБ банка АД Скопје
Од Комерцијална банка, сепак, велат дека фирмите веќе се воздржуваат од барање кредити.
„Кај сегментот население има умерено намалување на побарувачката за кредити. Причина е делумното покачување на каматните стапки за новоодобрени кредити, како и рационализацијата на трошењето од страна на граѓаните во услови на криза.
„Во последниот квартал од 2022 година се забележува одредено воздржување од дополнително задолжување и кај компаниите, што е резултат на порастот на каматните стапки на кредитите и зголемените трошоци во работењето на компаниите, пред сѐ, поради значителниот раст на цените на електричната енергија“, децидни се од Комерцијална банка.
Влошување на исплатата на кредитите нема и според податоците од НЛБ банка. Оттаму сепак велат дека е факт оти такво нешто е можно, затоа активно ги следат состојбата на пазарот и ситуацијата кај нивните клиенти.
„Комерцијална банка изврши анализа на клиентите од корпоративниот сектор за кои оцени дека може да се соочат со одредени проблеми при сервисирањето на обврските поради влијанието на драстично покачените цени на енергентите. Од анализата може да се заклучи дека кај најголем дел од нив до крајот на годината не се очекуваат промени во кредитната способност што би предизвикале проблеми при сервисирањето на обврските кон банката, што, пак, соодветно би рефлектирало зголемена материјализација на кредитниот ризик на банката и пораст на нефункционалните изложености по оваа основа“, велат оттаму.
Според податоците на Народната банка, заклучно со септември, нема позначајни проблеми во извршувањето на кредитните обврски на корпоративниот сектор и домаќинствата.
„Кредитното портфолио на банките е со генерално солиден квалитет, при што стапката на нефункционални кредити се одржува на релативно стабилно ниво од почетокот на енергетската криза. Заклучно со 30.9.2022 година, учествата на нефункционалните во вкупните кредити бележат и понатаму историски ниски нивоа и на крајот на септември 2022 година изнесуваат 3,3 отсто (нефинансиски субјекти), 4,5 отсто (нефинансиски друштва) и 2,2 отсто (домаќинства)“, велат од НБРМ.
Каматите ќе одат нагоре
Секако, по сигналите на Народната банка почна процесот на зголемување на каматите. Пораснаа каматите на депозитите, но и на кредитите.
Од НЛБ банка велат дека со зголемување на каматните стапки на пазарот од страна на централната банка, „во одреден момент, банките ќе мора да го приспособат и нивото на каматните стапки за депозитите, а стапките веќе пораснаа и во другите банки.
Комерцијална банка
„Почнувајќи од 17.10.2022 година, кај орочените денарски депозити на правни лица, Комерцијална банка ги зголеми фиксните каматни стапки од 0,01 п.п. до 0,40 п.п., додека кај договорите со променливи каматни стапки го зголеми корективниот фактор во распон од 0,49 п.п. до 0,69 п.п. Приспособливите каматни стапки за сите рочности се зголемени за 0,01 п.п. до 0,40 п.п. Во ноември, банката донесе одлука и за зголемување на каматните стапки на штедните влогови во денари и во евра на физички лица, а примената започна од 1.12.2022 година. Денарските депозити на физички лица со фиксна каматна стапка, со рок на орочување на 12, 24 и 36 месеци, добија повисоки камати до 0,55 процентни поени. Каматните стапки на девизните депозити во евра, пак, се зголемија до 0,45 процентни поени, во зависност од рокот и износот на орочување. За разлика од кредитите за физички лица, каде што зголемените стапки (кои не се директно зависни од референтна стапка) се однесуваат на новоодобрени кредити, кај депозитното портфолио зголемените каматни стапки се однесуваат и на постојното портфолио и на новите депозити“, велат од Комерцијална банка.
За потребите на овој текст се обративме и во Стопанска банка, исто така голема и системска банка во земјава, еден од најголемите кредитори, но оттаму не одговорија на прашањата.
