Самит на НАТО или барање решение како да се задоволи американскиот претседател Трамп

„Време е да го исполниме тоа што му го ветивме на НАТО“, изјави словенечкиот министер за одбрана Борут Сајовиќ во неодамнешно интервју за „Блумберг Адрија“. Министерот е уверен дека Словенија ќе успее да ја постигне краткорочната цел за зголемување на трошоците за одбрана на два проценти, а подоцна на три и повеќе. Шпекулациите за оваа бројка предизвикуваат најголема контроверзност во врска со дводневниот самит на НАТО, кој започнува денеска во Хаг, Холандија.

Иако немирите на Блискиот Исток привлекуваат најголемо внимание во последните денови, на денешниот самит ќе се знае повеќе за најавеното зголемување на трошоците за одбрана на пет проценти од бруто-домашниот производ (БДП). Лидерите на евроатлантските сојузници се соочуваат и со Дамоклов меч од непредвидливиот американски претседател Доналд Трамп, кој откако по вторпат ја презеде функцијата бара членките на НАТО драстично да ги зголемат своите буџети за одбрана, во спротивно ризикуваат да ја изгубат американската заштита.

Дали лидерите на земјите членки на Алијансата ќе зборуваат со ист глас на денешниот самит за зголемување на трошоците за одбрана? Дали секогаш непредвидливиот Трамп ќе направи некакви изненадувања?

Трошењето ќе се зголеми на пет проценти од БДП

На прес-конференцијата на НАТО кон крајот на мај генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, изјави дека земјите членки на Алијансата се приближуваат кон нова цел за зголемување на трошоците за одбрана. „Претпоставувам дека ќе се согласиме во Хаг за повисока цел за трошоци за одбрана во вкупна вредност од пет проценти“, рече тој.

Според неименувани извори, земјите членки формулирале изјава за време на викендот за зголемување на трошоците за одбрана на пет проценти од БДП до 2035 година, објави „Ројтерс“. Изјавата в среда ќе треба да биде одобрена од лидерите на сите 32 членки.

Лидерите на земјите членки, особено тие што водат земји далеку од западните граници на Русија, се соочуваат со сложени надворешни и домашни политички предизвици за тоа како да го оправдаат најавеното зголемување на трошоците пред своите гласачи, со некомпатибилни позиции и недостиг од консензус за идната насока на пактот.

Марк Руте, генерален секретар на НАТО Bloomberg Mercury

Јелена Јуван, раководителка на Одделот за одбранбени студии на Факултетот за одбрана, истакнува дека темата за зголемување на трошоците за одбрана привлекува најголемо внимание. „Исто така, тука може да очекуваме најмногу несогласувања. Одредени земји членки на НАТО, особено оние што се географски подалеку од Русија, не го доживуваат тоа како директна закана и, следствено, не сакаат да ги зголемат своите трошоци за одбрана“, вели таа.

Несогласувањата веќе се појавуваат. Пред неколку дена шпанскиот премиер Педро Санчез напиша во писмо упатено до секретарот Руте дека Шпанија сака да биде ослободена од идната цел за зголемување на трошоците за одбрана на пет проценти од БДП, објави „Политико“. Шпанија троши најмалку за одбрана меѓу сите членки на Алијансата, издвојувајќи само 1,28 отсто од БДП за одбрана во 2024 година. Пред самитот сè уште не беше познато дали Шпанија ќе биде ослободена од обврската.

Генералниот секретар Руте предлага земјите членки да постават пониска граница за трошоците за одбрана на 3,5 проценти од БДП, со дополнителни 1,5 отсто за трошоци поврзани со одбраната или за двојна намена (воено-цивилна). Според тоа, само како за пример, 3,5 отсто би биле исклучиво воени трошоци, додека земјите би можеле да издвојат 1,5 отсто за патишта, мостови, аеродроми, сајбер-безбедност и пристаништа.

Се очекува земјите членки на НАТО да ја достигнат целта од пет проценти за трошоци за одбрана до 2032 година, што многу аналитичари веруваат дека веројатно ќе биде недостижно. Во 2023 година, кога руската инвазија на Украина влезе во втората година, лидерите на НАТО се согласија да потрошат најмалку два процента од БДП за националните буџети за одбрана. Досега 23 од 32-те земји членки го сторија тоа, иако вкупните трошоци за одбрана на Алијансата во 2024 година се зголемија за 17,9 проценти на годишно ниво.

Дури и без оваа обврска европските земји се подготвуваат за значително зголемување на инвестициите во одбраната. Пред неколку месеци Европската комисија објави планови за мобилизирање на 150 милијарди евра заеми за одбрана. Се очекува ЕУ да издвои вкупно дури 800 милијарди евра за идна безбедност, со што ќе се обиде да остане релевантна во трката за вооружување. Најголемото изненадување тука е Германија, која со доаѓањето на новата влада усвои историска уставна промена што овозможува поголема фискална флексибилност за трошоците за одбрана.

Bloomberg

 

Технологии со двојна употреба

Самитот во Хаг ќе биде интересен и за следење на дискусиите за таканаречените технологии со двојна употреба. „САД имаат малку поинаква политика или дефиниција за двојна употреба; нивната главна цел е да спречат чувствителните технологии (напредна електроника, ракетни системи, контролни алгоритми, компјутери со високи перформанси) да паднат во рацете на земји или субјекти како што се Русија, Кина или други земји што ги сметаат за непријателски.

„Ставот на САД за двојната употреба е доста тесен, иако тие го финансираа развојот на сопствената автопатска мрежа преку трошењето за одбрана во тоа време и ги дефинираат трошењата за одбрана како што се дефинирани во моментов во НАТО. Дефиницијата на крајот ќе биде политички компромис“, нагласува експертот за одбрана Клемен Грошељ, проценувајќи дека на крајот ќе се примени формулата од 3,5 отсто од БДП за одбрана (воена опрема и вооружување) и 1,5 отсто од БДП за „помеки“ форми.

Грошељ вели: „Во минатото САД беа многу расположени за инвестирање во истражување и развој во врска со двојна употреба, па затоа очекувам дека полесно ќе се постигне компромис во овој сегмент“.

НАТО верува дека еден од најефикасните методи за „претопување“ на одбранбените ресурси во предност на бојното поле што е можно побрзо и поефикасно е да се интегрираат цивилни стартапи што се пропулзивни, агилни и иновативни во одбранбената средина, што го прави од 2022 година со иновативниот акцелератор „Дијана“ (забрзувач на одбранбени иновации за Северниот Атлантик).

„Секој знае дека трошењето се зголеми“, резимираше Ајда Волдан од Министерството за одбрана и членка на Одборот на директори на НАТО, пред две недели, на првиот состанок на стартапи со иновации со двојна употреба. Повеќето од нив, кои се активни во развојот на производи и услуги за цивилна употреба, се од домашната стартап-сцена, но со геополитичката дестабилизација и зголемувањето на трошоците за одбрана, тие исто така почувствуваа можност да применат решенија во областа на одбраната, како што објасни таа. Со други зборови, ова се производи за сè поактуелна двојна употреба, а програмата „Дијана“ е создадена токму за да го промовира нивниот развој и да им помогне на компаниите со нивната примена за одбранбени потреби.

Факторот Трамп

Покрај покажувањето единство меѓу членовите и поврзаното зголемување на трошоците за одбрана, на денешниот самит ќе биде поставено уште едно важно прашање: Како да се задоволи американскиот претседател Трамп?

Претседателот Трамп во петокот изјави дека Соединетите Американски Држави не треба да бидат обврзани со истите стандарди за трошоци за одбрана како и другите членки на НАТО. Изјавите на претседателот имаат потенцијал да ја поткопаат посветеноста за зголемување на трошоците за одбрана дури и пред почетокот на самитот.

Bloomberg

 

„Никој не сака да му каже ’не’ на Трамп“, изјави за „Њујорк тајмс“ Муџтаба Рахман од аналитичкиот центар „Евроазија груп“. Администрацијата на Трамп инсистира дека сојузниците на САД мора да потрошат најмалку пет проценти за да можат САД да се фокусираат на безбедносните приоритети на други места, особено во Индопацифичкиот Регион и на сопствените граници. Вашингтон во последните денови се фокусира и на Блискиот Исток, каде што американските сили во неделата уништија три нуклеарни објекти во Иран.

„И со втората американска администрација беше јасно дека Европа треба да инвестира повеќе во одбраната. Ова е делумно резултат на Трамп, бидејќи со него се случува малку побрзо. Зголемувањето на пет проценти е исто така дел од неговиот план да им ја соопшти големата вест на своите гласачи дека постигнале договор, но ако погледнете внимателно, тоа е повеќе зголемување на 3,5 проценти на инвестициите во одбраната. Ова не е план на Трамп, туку европски одбранбен план“, изјави за поткастот „Политико“ Мишел Хас, истражувач во Институтот за меѓународни и европски студии во Гент.

„Претседателот Трамп експлицитно нагласи во својот прв мандат дека САД ја финансираат безбедноста на Европа и дека ќе го прекине тоа. Сега се дискутира бројката од 3,5 проценти бидејќи САД трошат многу за одбрана. Во апсолутни бројки, трошењето на Европа или на сите неамерикански членки на Алијансата заедно изнесува околу половина од трошоците за одбрана на САД. Со зголемување на три или 3,5 проценти, оваа апсолутна вредност се зголемува на приближно ист износ колку што САД трошат за одбрана“, рече поранешниот словенечки амбасадор во НАТО и експерт за одбранбена економија Ерик Копач.

Експертот за одбрана Грошељ го истакнува разновидниот карактер на самитот низ американска перспектива: „Важна тема на самитот ќе биде и американското воено присуство во Европа и безбедносните гаранции - особено можноста за намалување на бројот на американските воени сили и каде би се случиле овие намалувања, распоредувањето на американски ракети со среден дострел во Европа, прашањето за американската поддршка за Украина и како и под кои услови да се заврши војната во Украина, како и општиот став на НАТО кон Русија. Во овој поглед ставовите на Трамп и европските сојузници се многу различни. За Соединетите Американски Држави зголемувањето на продажбата на оружје и воена опрема на сојузниците исто така ќе биде важно прашање, при што САД сигурно не се заинтересирани за зајакнување на европската одбранбена индустрија“, вели тој.

Како ќе влијае војната во Украина на самитот?

Откако Русија ја нападна Украина во февруари 2022 година, за земјите членки на НАТО беше релативно лесно да постигнат консензус за осуда на Русија и поддршка на Украина. Тоа донекаде се промени со враќањето на Трамп. Членките на Алијансата имаат различни мислења за тоа како и под кои услови да се заврши војната во Украина. „Во овој поглед, ставовите на Трамп и неговите европски сојузници се многу различни“, истакнува Грошељ.

Bloomberg

 

На состанокот во Брисел на почетокот на јуни европските министри за одбрана разговараа дали помошта за Украина може да се смета за трошење за одбрана. Како што објавува „Њујорк тајмс“, дури неодамна стана јасно дека земјите можат да вклучат мал дел од воените придонеси за војната во Украина во нивните трошења за одбрана, но правилата за тоа што се смета за такво трошење се комплицирани и се одлучуваат во седиштето на НАТО за секој случај поединечно.

Украина бара од земјите партнери да издвојат 0,25 проценти од нивниот БДП за зголемување на производството на одбрана во Киев, изјави украинскиот претседател Володимир Зеленски на прес-конференција на 20 јуни, објавува „Киев индепендент“.

„Најголемите несогласувања на самитот ќе се однесуваат на иднината на Украина и улогата на САД во неа. Европските сојузници, особено членките на ЕУ, се свесни дека во овој момент не можат да ја заменат американската воена помош за Украина. Но сигурно ќе има дебати за посветеноста на САД кон европската безбедност и, пред сè, дали Трамп ќе ја услови оваа посветеност со трговските односи“, заклучува Грошељ.

„Од една страна, постојат земји како Литванија и други балтички држави што сè уште интензивно лобираат за членство на Украина во НАТО, иако знаат дека во моментов не е можно тоа. Од друга страна, постојат земји како Унгарија и Словачка, кои не само што се спротивставуваат на влезот на Украина во НАТО туку се спротивставуваат и на тоа НАТО да игра значајна улога во координирањето на воената помош. Преостанатите земји се некаде помеѓу“, рече Сара Молер, професорка и директорка за меѓународни односи на универзитетот „Џорџтаун“, за украинското прашање на самитот на НАТО.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар