.webp){kind=icon}
Денеска е потешко да се размислува за иднината во глобалниот енергетски систем отколку било кога претходно. Војна, инфлација, притисоци во ланецот за снабдување, фракции во тргувањето... Ќе почнам да зборувам долгорочно, бидејќи имаме стогодишни податоци за потрошувачката на енергија и податоци за климата за илјада години. Особено ќе се фокусирам на два тренда: вкупната потрошувачка на примарна енергија од средината на 20-тиот век и емисијата на стакленички гасови од средината на 18-тиот век.
Првиот тренд е најважен. Можеме да го проучуваме со помош на податоците кои ги води статистиката за потрошувачка на примарна енергија од 1965 година. Ги групираме земјите според економски блокови. Западните и богати земји од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) во една група, а сите останати во друга група. Станува јасно дека емисијата на богатите земји го достигна врвот пред 15-тина години и од тогаш се намалува.
Во 1965 година на ОЕЦД отпаѓаа 70 проценти од емисиите во светот. Денес земјите кои не се членки на ОЕЦД чинат повеќе од 60 проценти од вкупните емисии во светот. Според тоа, може да се заклучи дека ОЕЦД го достигна врвот со емисии на стакленички гасови во 2007 година, една година пред светската финансиска криза.
Примарна потрошувачка на енергија по блокови/Bloomberg Mercury
Потрошуваката на енергија во рамки на ОЕЦД многу јасно е поврзана со глобалните економски активности, како и со економските и ресурсни шокови. Може да се забележи дека големо влијание имаат шокот од цената на нафтата од 70-тите години од минатиот век, финансиската криза од 2008 година, како и пандемијата од Ковид-19. Од друга страна, потрошувачката надвор од ОЕЦД е далеку помирна, а само пандемијата се покажа како значајно, иако кратко, пореметување во обемот на потрошувачката.
Ако ги набљудуваме државите кои не се дел од ОЕЦД, може да заклучиме дека потрошувачката на примарна енергија почна значајно да се зголемува од 2001 година. Не е случајност што таа е годината кога Кина се приклучи кон Светската трговска организација (СТО), а со тоа придонесе и кон извонредно зголемување на економското производство. Тоа не значи дека зголемувањето во Индија и југоисточна Азија е беззначајно, но зголемувањето во Кина е особено значајно. Со други зборови, од годината кога Кина пристапи кон СТО примарната потрошувачка на енергија надвор од ОЕЦД се зголеми повеќе од двојно. Во истиот тој период потрошувачката во земјите надвор од ОЕЦД незначително опадна.
Сосема е веројатно да продолжи падот на примарната потрошувачка на енергија со оглед на амбициозните цели за чиста енергија и транспорт на електричен погон. Но, надвор од ОЕЦД речиси сигурно ќе продолжи да расте таа потрошувачка поради што обновливите извори на енергија ќе станат уште поважни.
Друг тренд кој што вреди да се истражи е емисијата од употреба на фосилни горива по глава на жител. Податоци за емисијата по глава на жител се достапни од 1750 година, што го прави графиконот прилично драматичен. Пред два и пол века емисијата на јаглероден диоксид по глава на жител на годишно ниво изнесувала 115 килограми. Во 2020 година тоа порасна на 4,46 тони, што е зголемување од 385 пати.
Емисија на јаглероден диоксид на годишно ниво по глава на жител/Bloomberg Mercury
Меѓутоа, емисијата по глава на жител во 2020 година опаднала за 9 проценти во однос на својот врв достигнат во 2021 година. Друг позначаен пад во последните пет децении е тој по втората нафтена криза, од 1979 до 1983 година. Претходно слични падови се регистрирании на почетокот од Првата светска војна, во текот на штрајкот на рударите во Велика Британија, на почетокот од 1920-тите години, за време на Големата депресија и на крајот на Втората светска војна. Тие значајни падови во 20-тиот век се одвиваат паралелно со падот на примарната потрошувачка на енергија. Меѓутоа, од 2012 до 2019 година таа порасна за 11 проценти, додека емисијата по глава на жител опадна. По пандемијата, заздравувањето на потрошувачката на јаглен, гас и нафта во 2021 година беше огромен, што доведе до најголема загриженост за едногодишниот раст на примарната енергија. Истовремено, придонесот од обновливите извори на енергија, исто така, значајно порасна, зголемувајќи го својот удел во вкупниот износ за повеќе од половина процент од 2020 до 2021 година.
Дали тоа може да го дефинираме како одвојување во поглед на меѓусебната зависност во потрошувачката? Уште не целосно. Но, тоа е важен прекин во долготрајните односи меѓу потрошувачката на примарната енергија и емисијата. Тој однос нуди добра подлога за повлекување во иднина. Би требало да го користиме за создавање на растечка светска економија која поефективно ќе ја троши енергијата и ќе има корист од распространувањето на чистата енергија која не бара гориво. Тоа ќе ја намали потребата и зависноста од фосилни горива, а преку тоа ќе ја намали и емисијата на јаглероден диоксид, додека истовремено ќе го подобри и животот за поголемиот дел од светската популација.
