Како Маск планира да воведе ред во трошењето на американската бирократија

Новиот претседател на САД, Доналд Трамп, сака да ја демонтира федералната бирократија и дури да елиминира најмалку едно федерално одделение. За да го направи тоа, тој создава нова агенција наречена Оддел за ефикасност на владата (Department of Government Efficiency).

Ако името звучи како меме, тоа е затоа што е. Кратенката DOGE е идеја на милијардерот Илон Маск, кој го смисли акронимот во чест на маскотата за дигиталната валута доџкоин (Dogecoin), што е негова опсесија.

Амбицијата е голема: 2 трилиони долари намалување на владините трошоци. Севкупната цел за покомпактна, поефикасна влада збунуваше многу претседатели, и демократи и републиканци, а напорот предводен од Маск веројатно ќе се соочи со истата политичка опозиција што ги осуди претходните потфати за намалување на дефицитот.

Проектот за ефикасност ќе го водат двајца луѓе: Маск и претприемачот Вивек Рамасвами, кој го предизвика Трамп за републиканската претседателска номинација.

Што е Одделот за ефикасност на владата? 

Да почнеме со тоа што не е. Тоа не е фактички оддел, бидејќи одделите се постојани и можат да се создадат или распуштат само од Конгресот. Наместо тоа, Трамп рече дека агенцијата ќе работи надвор од владата и ќе се распушти до јули 2026 година.

Како ќе функционира? Тоа не е јасно. Еден потенцијален механизам е преку Законот за федерални советодавни комитети од 1972 година, кој му овозможува на претседателот да бара мислења од комитети составени од учесници од јавниот и приватниот сектор. Трамп може да создаде таков комитет со извршна наредба, во кој случај телото може да стане еден од околу 1.000 федерални советодавни комитети - кои минатата година чинеа вкупно 399 милиони долари.

Кои се етичките аспекти на проектот?

Ставањето на Маск и Рамасвами во федерален советодавен комитет би ги направило таканаречени специјални владини службеници. Тоа се позиции што можат да бидат неплатени и дозволуваат поединецот да работи до 130 дена за федерална агенција или за Белата куќа. Една важна одредба за Маск и Рамасвами, поранешен биотехнички извршен директор: ваквите позиции не бараат од лицето јавно да ги открие или да ги продаде своите средства.

Сепак, Маск и Рамасвами би биле предмет на федералните етички закони, кои бараат од нив да се изземат од дискусии и одлуки што лично ги засегаат. Тоа може да ја компликува работата за Маск, чија компанија „Спејс екс“ (SpaceX) има повеќе од 15 милијарди долари во федерални договори. Компаниите на Маск исто така биле цел на најмалку 20 федерални регулаторни агенции, според прегледот спроведен од „Њујорк тајмс“ (New York Times).

Која е целта? 

Трамп рече дека групата ќе „обезбеди совети и насоки надвор од Владата и ќе соработува со Белата куќа и со Канцеларијата за управување и буџет за да спроведе големи структурни реформи и да создаде претприемачки пристап во Владата, што е невидено досега“. Тој ја нарече иницијативата „Проектот Менхетен“ на нашето време.

Колкави намалувања на трошоците бара DOGE? 

Маск постави цел од 2 трилиони долари намалување на трошоците, но не е јасно дали тоа се годишни заштеди или во рамките на десетгодишен буџетски прозорец. Трамп користеше годишна бројка во своето соопштение, сугерирајќи дека станува збор за првата опција: „Ќе ги елиминираме огромното расипништво и измама, кои постојат низ нашите годишни 6,5 трилиони долари владини трошоци“.

Зошто ова не е направено порано? 

Направено е - иако никогаш на овој начин. Вашингтон е преполн со планови за намалување на трошоците што никогаш не биле спроведени. Комисијата Симпсон-Боулс од 2010 година предложи 4 трилиони долари намалувања во текот на околу една деценија преку одложување на возраста за пензионирање за социјално осигурување, ограничување на здравствените трошоци и елиминирање на даночните олеснувања. Конгресот никогаш не дејствуваше. Потоа, нов конгресен комитет наречен Суперкомитет се обиде да склучи „голем договор“ за претседателот Барак Обама и конгресните републиканци во 2011 година. Тој не успеа. Повеќето владини конфронтации околу плафонот на долгот што републиканците се обидоа да ги искористат за да принудат буџетско пресметување резултираа со краткорочни решенија. И самиот Трамп во 2016 година вети дека ќе го балансира буџетот „многу брзо“, но кога ја напушти функцијата во 2021 година, долгот на САД беше на рекордно ниво.

Зошто е толку тешко?

Сериозно намалување на дефицитот би барало ниво на штедење што не е видено по Втората светска војна, веројатно вклучувајќи значителни намалувања на популарни програми како што се социјалното осигурување, Медикер, Медикејд и бенефициите за ветерани.

Што е на листата за кратење?

Трамп вети дека ќе го затвори Одделот за образование, враќајќи им ја контролата врз политиката и финансирањето назад на државите. Републиканскиот претставник Дарел Иса, кој разговараше со Маск веднаш по изборите, рече дека Маск е особено заинтересиран за пронаоѓање и елиминирање на измамите во Медикер и за проширување на продажбата на јавни земјишта.

Што е со отпадот, измамите и злоупотребите?

Трамп рече дека комисијата ќе цели на „огромен отпад и измами“. Но намалувањето на „отпадот, измамите и злоупотребите“ долго време беше мантра на конзервативните политичари, додека напорите за постигнување на тоа имаа мешани резултати. Канцеларијата за одговорност на владата (GAO) проценува дека федералните агенции губат меѓу 233 милијарди и 521 милијарда долари годишно поради измами. Најголемиот виновник беа пакетите за трошење поврзани со ковид-19 што Трамп ги потпиша во закон во 2020 година; прегледот на АП (Associated Press) од 2023 година откри дека 10 отсто од 4,2 трилиони долари за помош во пандемијата биле злоупотребени. Отпадот е посубјективен. Од 2011 година, GAO испрати до Конгресот 14 извештаи со 2.018 препораки за намалување или елиминирање на дуплирачки програми или намалување на трошоците во федералната влада. Конгресот усвои околу две третини од нив, заштедувајќи околу 667,5 милијарди долари.

Како јавноста ќе знае што предлага DOGE?

Федералниот закон бара состаноците на советодавните комитети да бидат отворени, а самиот Маск вети дека сите активности ќе бидат „објавени онлајн за максимална транспарентност“. Тој исто така навести дека може да има некакво јавно учество во форма на игра. „Ќе имаме и табела за најлудото трошење на вашите долари. Ова ќе биде и трагично и забавно за гледање“, рече тој.

Може ли Трамп да го направи ова без Конгресот?

На Трамп не му треба одобрение од Конгресот за улогата на Маск, но Конгресот ја држи моќта за трошење според Уставот и би морал да одобри какви било кратења. Сепак, Трамп мисли дека има начин да го заобиколи тоа. Тој планира да оспори клучна одредба од законот од 1974 година, кој ја формира основата на модерниот федерален буџетски процес. Таа одредба, позната како Закон за контрола на задржувањето, вели дека претседателот мора да ги троши парите што се одобрени освен ако Конгресот не одлучи да ги повлече. „Враќањето на задржувањето ќе ни даде клучна алатка со која ќе ја уништиме длабоката држава, ќе го исушиме мочуриштето и ќе ги изгладнеме воените подбуцнувачи“, рече Трамп минатата година. „Со задржувањето, можеме едноставно да ги задушиме парите“.