Валутите се пари. Тоа се единици што се користат за размена на добра и услуги. Историски, валутите потекнуваат од пред 2.000 години пред нашата ера. Се претпоставува дека првите валути биле во две форми. Првата форма се таканаречените бројачи – кои требало да осигурат дека стоката на денот на испораката е иста со таа што тргнала на патување. Втората форма се сребрени прачки што се користеле како средство за размена.
Првите валути во форма на монети или кованици се појавуваат подоцна. Се претпоставува дека се појавиле во малоазиска Лидија во VII век пр. н.е. Нивната употреба многу брзо се раширила низ земјите во регионот на Средоземно Море.
Банкнотите, пак, односно книжните пари се појавиле многу подоцна. Според некои извори, тоа било во VII век, најпрво во Кина, а во Европа пристигнале дури во 1660 година.
Прочитај повеќе
Рубљата расте откако Русија воведе контроли на извозниот капитал
Од големите извозници ќе се бара да продаваат девизи на домашниот пазар.
12.10.2023
Г20 ја забрза имплементацијата на меѓународната рамка за криптосредства
Според новите правила, преносот на дигиталните средства треба да биде придружен со името на корисникот.
11.09.2023
Криптопазарот повторно во црвено, збришани четири милијарди долари
Повеќето криптовалути забележаа загуби за 24 часа, а на неделна основа падот е уште поголем.
18.08.2023
Пад од 400 милиони евра на македонските девизни резерви
Официјалните девизни резерви изнесуваат 3,80 милијарди евра, што е намалување за 388 милиони евра во однос месец јуни
07.08.2023
Нашите банки нема да тргуваат со готовина во норвешки и шведски круни
Банките во земјава повеќе нема да прифаќаат ефективни парични средства во норвешка круна (NOK) и шведскa крунa (SEK).
19.06.2023
Егзотично распределен долг – каде се кријат заканите
Прашавме во кои валути позајмуваат државите од регионот.
09.05.2023
Кинескиот јуан го надмина доларот и е најтргувана валута во Русија
Јуанот во февруари првпат го надмина доларот во месечен обем на тргување, а разликата стана поизразена во март.
03.04.2023
Една валута важи на територијата на една земја или на ниво на еден монетарен сојуз (еврото во еврозоната). Односот меѓу валутата што се користи во една земја со валутата во друга земја се нарекува девизен курс или валутeн курс.
Bloomberg
Девизен пазар – пазар во кој сонцето никогаш не заоѓа
Девизен пазар (англиски: exchange rate market) претставува место каде што парите деноминирани во една валута се разменуваат (купуваат и продаваат) со пари деноминирани во друга валута. Постоењето на девизниот пазар се јавува како неопходност за да се обезбеди непречено извршување на трансакциите меѓу партнери од различни земји.
Мерено според обемот на трговија, девизниот пазар е убедливо најголемиот финансиски пазар во светски рамки, дневниот промет на традиционалниот девизен пазар изнесува четири трилиони долари. Благодарение на различните часовни зони, девизниот пазар претставува единствен, глобален пазар што работи нонстоп.
Девизниот пазар не е институционализиран, како што се берзите на хартии од вредност, туку претставува мрежа на голем број банки низ светот, меѓусебно поврзани преку средствата за комуникација т.е. воопшто не постои физички контакт помеѓу учесниците што прават девизниот пазар да е единствениот пазар на кој „сонцето никогаш не заоѓа“.
Најголем дел од светската трговија со девизи се извршува во неколку поголеми финансиски центри, како што се: Лондон, Њујорк, Токио, Цирих и Сингапур. Банките се јавуваат како главни учесници на девизниот пазар.
Девизен курс - фиксен и флуктуирачки
Односот меѓу валутата што се користи во една земја со валутата во друга земја се нарекува девизен курс или валутeн курс. Вообичаено, валутните курсеви се делат на два главни вида: фиксен и флуктуирачки курс.
Bloomberg
Фиксен курс
Наједноставна форма на целење на девизниот курс е фиксниот девизен курс (анг. fixed exchange rate), каде што централната банка одредува фиксна вредност на домашната валута во однос на некоја странска валута. Притоа, централната банка го одржува така избраниот паритет или, пак, дозволува движење на девизниот курс само во многу тесни граници, на пример еден или два отсто околу избраниот паритет. Во оваа форма на целење на девизниот курс спаѓа и случајот кога вредноста на домашната валута е врзана за група странски валути, позната како кошница (basket).
Друга форма на фиксен девизен курс е т.н. ползечко врзување (crawling peg), каде што, одвреме-навреме, централната банка дозволува зголемување на девизниот курс за одреден процент. Понатаму, ако централната банка го фиксира девизниот курс, но дозволува негово слободно движење во одреден интервал околу паритетот (на пример, пет, десет или 15 отсто под или над паритетот), тогаш станува збор за целни зони (target zones) или рамки (bands). Најпосле, во практика често се применува одредена комбинација на одделните форми на врзување на девизниот курс.
Предности и недостатоци на фиксниот девизен курс
Фиксирањето или целењето на девизниот курс претставува делотворна стратегија за контрола на инфлацијата поради повеќе причини:
1. преку врзувањето на девизниот курс се стабилизира увозната компонента на инфлацијата, т.е. се спречува порастот на цените на увозните производи;
2. оваа стратегија ги дисциплинира монетарната и фискалната политика;
3. врзувањето на девизниот курс испраќа јасен сигнал до јавноста за намерата на централната банка да ја елиминира инфлацијата;
4. целењето на девизниот курс овозможува лесно следење и проверка на исправноста на монетарната политика што ја води централната банка, бидејќи јавноста лесно може да провери дали курсот се одржува на поставеното ниво.
Сепак, целењето на девизниот курс се одликува и со одредени недостатоци, како што се:
1. преку врзувањето на девизниот курс, централната банка ја презема монетарната политика од земјата сидро, со што земјата ја губи можноста за водење самостојна, независна политика. Освен тоа, сите шокови што ја погаѓаат земјата сидро се пренесуваат врз домашната економија;
2. голем недостаток се јавува поради тоа што врзувањето на девизниот курс предизвикува реална апрецијација на домашната валута, со што извозот станува поскап, а увозот поевтин, па на тој начин се влошува трговскиот биланс;
3. во услови на слободно движење на меѓународниот капитал, врзаниот девизен курс е подложен на шпекулативни напади на домашната валута, кога централната банка не може да го одбрани девизниот курс дури и по цена на драстично намалени девизни резерви;
4. постои сомневање дека врзувањето на девизниот курс, само по себе, може да обезбеди кредибилитет на монетарната политика во услови кога другите политики не се дисциплинирани.
Поради овие недостатоци, се препорачува оваа стратегија да се напушти за брзо време откако ќе се стабилизира инфлацијата, на пример за неколку месеци или најдоцна по една година, а потоа фиксниот курс да се замени со некоја пофлексибилна форма.
Флуктуирачки девизен курс
Флуктуирачки девизен курс (анг. floating exchange rate) или флексибилен девизен курс - систем на девизни курсеви во кои тие се формираат слободно на девизниот пазар, врз основа на понудата и побарувачката, без мешање на владата и на централната банка.
Bloomberg
Економистите генерално сметаат дека флуктуирачкиот курс во многу околности е подобар од фиксниот курс затоа што е во состојба да реагира на промената на ситуацијата на девизниот пазар. Сепак, фиксниот курс, во одредени ситуации, може да биде попожелен поради поголемата стабилност што ѝ ја дава на валутата.
Предности и недостатоци на флуктуирачкиот девизен курс
Во основа, приврзаниците на флуктуирачките девизни курсеви ги истакнуваат следниве три предности:
1. Автономија на монетарната политика: бидејќи централната банка не е обврзана да го одржува курсот на одредено ниво, таа може да се посвети на одржувањето на внатрешната и на надворешната рамнотежа; освен тоа, со флуктуирачките курсеви, земјата не мора да ја увезува странската инфлација, зашто порастот на странските цени може да го неутрализира со апрецијација на домашната валута.
2. Симетрија во меѓународниот монетарен систем: во овој режим ниедна земја нема привилегирана можност да влијае врз другите економии, како што било случај во системот на фиксни девизни курсеви.
3. Девизните курсеви како автоматски стабилизатори: дури ако монетарната политика не преземе никакви мерки, самата промена на девизните курсеви може да обезбеди внатрешна и надворешна рамнотежа во случај на шокови на страната на агрегатната побарувачка.
Од друга страна, противниците ги наведуваат следниве недостатоци на флуктуирачките девизни курсеви:
1. Недостиг од дисциплина во економската политика: бидејќи централната банка е ослободена од обврската да го одржува курсот на одредено ниво, таа може да води инфлаторна политика.
2. Учесниците на девизниот пазар може да се впуштат во шпекулативни активности што имаат неповолно влијание врз девизните курсеви, правејќи ги многу променливи.
3. Неповолно влијание врз меѓународната трговија и инвестициите: нестабилноста на девизните курсеви ја зголемува економската неизвесност, а тоа се одразува неповолно врз надворешната трговија и врз меѓународните инвестиции.
4. Недостиг од координација на економските политики: при режим на флуктуирачки курсеви, секоја земја посебно интервенира на девизните пазари во согласност со сопствените цели, а тоа може да се одрази неповолно врз другите земји.
Случајот на Македонија
До осамостојувањето во 1991 година Македонија беше дел од монетарниот систем на СФРЈ, така што немаше можност за водење самостојна политика на девизен курс.
Брзо по референдумот за независност, на почетокот на декември 1991 година централната банка започна да ги формира девизните резерви и да го утврдува девизниот курс на динарот на територијата на Македонија. Притоа, првата курсна листа на НБРМ е објавена на 7 декември, со важност од 9 декември 1991 г. Подоцна, при прогласувањето на монетарната самостојност на Македонија, политиката на девизниот курс е оставена во надлежност на владата. На 27 април 1992 година Владата донесе одлука за формирање на курсот на домашната валута со која се воведе режим на фиксен девизен курс на нивото од 360 вредносни единици (бонови) за една германска марка.
Воведувањето фиксен девизен курс претставуваше инструмент што требаше да ја намали инфлацијата. Сепак, во овој период, централната банка немаше никакво влијание врз движењето на девизниот курс затоа што во земјата не постоеше девизен пазар, а девизните резерви беа скромни.
МИА
Оттука, за брзо време се покажа дека фиксниот режим е несоодветен и беше извршена правта девалвација за 67 отсто на 10 октомври 1992 година (од 360 на 600 бонови за една марка), а на 8 декември 1992 г. следуваше уште една девалвација од 30 отсто.
Истовремено се изврши промена на режимот на девизен курс, така што се дозволи денарот да флуктуира во интервалот од плус/минус 10 отсто во однос на кошницата од валути составена од американскиот долар, германската марка, италијанската лира, британската фунта, францускиот франк, швајцарскиот франк и австрискиот шилинг.
Во овој период во Македонија истовремено функционираа неколку девизни курсеви:
1. официјален девизен курс, објавен од страна на НБРМ,
2. девизен курс по кој се вршеше купопродажба на девизи меѓу претпријатијата,
3. девизен курс на црниот пазар.
На 10 мај 1993 г. беше донесен Законот за девизно работење, со кој се постави основната институционална рамка на официјалниот девизен пазар, чија организација ѝ беше доверена на НБРМ. Истовремено, НБРМ стана надлежна за формирање на курсот на денарот.
Притоа, на 15 мај 1993 г. беше извршена девалвација на денарот од 62 отсто во однос на марката и се премина кон режим на флексибилен девизен курс, проследен со интервенции на НБРМ на девизниот пазар. Сепак, во овој период централната банка не водеше активна политика на девизен курс, кој продолжи слободно да флуктуира, следејќи го црниот девизен курс.
Пресврт во политиката на девизен курс се случи на почетокот на 1994 г., кога централната банка започна да го одржува девизниот курс на стабилно ниво од 27 денари за една германска марка. Оттогаш, централната банка започна да води политика на де факто фиксен девизен курс, како основно номинално сидро за стабилизирање на цените.
МИА
Подоцна, во октомври 1995 г., НБРМ официјално ја усвои стратегијата на целење на девизниот курс, со што девизниот курс стана посредна цел на монетарната политика.
Импресивната стабилност на девизниот курс на марката продолжи до 9 јули 1997 г., кога беше извршена девалвација на денарот од 16 отсто. Потоа, централната банка продолжи да го одржува девизниот курс во тесни рамки околу нивото од 31 денар за една марка, а таквата политика се задржа и по воведувањето на еврото.
Во целиот овој период централната банка се покажа како исклучително делотворна во контролата на девизниот курс, успешно неутрализирајќи ги сите притисоци за депрецијација или апрецијација на денарот.
.webp){kind=icon}