.webp){kind=icon}
Парите се движат кон својата најголема трансформација во последните неколку векови. Модерната технологија, пандемијата на коронавирус и други светски текови ги променија навиките на потрошувачите, предизвикувајќи транзиција од готовина кон безготовинско плаќање, а со алтернативните концепти како што е биткоинот, кои стануваат сè поприсутни, централните банки сакаат да бидат во чекор со времето. Нивното ветување е систем на плаќање кој би бил побезбеден, поотпорен и поевтин од сите претходни алтернативи.
Пристапите кон дигиталната валута (CBDC) ширум светот се различни. Централните банки на Бахамите, Источно Карипската Монетарна унија и Нигерија веќе станаа пионери во употребата на дигитални валути на централните банки, додека Кина, еврозоната и други експериментираат на тоа поле. Во меѓувреме, централната банка на САД и Банката на Англија се многу повнимателни со најавите за дигитални валути.
Како изгледа дигиталната валута? Според најавите, слично како чување електронски пари на банкарска сметка и користење кредитни картички, паметни телефони или апликации за испраќање на тие средства на други локации низ светот. Клучната разлика е во тоа што парите ги обезбедува централната банка. На пример, физичката банкнота секогаш вреди едно евро. Еврата на комерцијална банкарска сметка се подложни на ризици поврзани со солвентноста и ликвидноста на конкретната банка, што значи дека потрошувачите можеби не секогаш ќе можат да пристапат до нив, па дури постои и ризик дека можат да ги изгубат во одредени ретки прилики. CBDC, како банкнотите и монетите, би биле под директна одговорност на централната банка.
Дигиталните валути може да имаат повеќе од една форма, но заедничката цел на сите нив е да се направат плаќањата побрзи. Во сегашниот систем, комерцијалните банки меѓусебно ги порамнуваат своите нето-плаќања со пари на централната банка, но овој процес обично не е во истиот момент поради технолошки и оперативни причини и затоа отвора кредитен ризик во периодот на порамнување.
CBDC не би требало да имаат сличности со криптовалутите. Концептуално се разликуваат од криптовалутите како биткоин, кој е премногу нестабилен за да биде складиште на вредност и не е доволно широко прифатен за да биде користен за плаќања. Биткоинот е повеќе во доменот на шпекулативните средства. Клучната привлечност за поддржувачите на биткоинот е неговата децентрализација, што значи дека нема центар што го контролира, а трансакциите се бележат во јавно дистрибуирана книга. Дигиталните валути се контролирани од централна банка. Додека некои земји експериментираат со целосна или делумна примена на блокчејн технологијата за нивните CBDC, не е сигурно како таа на крајот ќе се користи. Европската централна банка (ЕЦБ) изрази загриженост во врска со еколошкиот отпечаток од водење на паралелна блокчејн инфраструктура и веќе има друг систем што го лансираше во 2018 година, кој можеби е посоодветен.
Постојат два планирани начина на користење на CBDC, на големо и на мало. Во малопродажните проекти, дигиталните валути ќе се издаваат преку она што во суштина би биле сметки во централната банка за пошироката јавност - или сметки во комерцијалните банки кои работат со централната банка. Системот заснован на CBDC нема кредитен ризик бидејќи средствата не се на билансот на состојба на посредникот, а трансакциите се порамнуваат директно и моментално на билансот на состојба на централната банка. Пристапот за малопродажба може да биде особено корисен за потрошувачите кои немаат пристап до традиционалните банкарски услуги. Некои земји, како што е Данска, сепак тоа го отфрлија, бидејќи може да ги остави банките ранливи на штедачи кои потенцијално би прибегнале кон сметките на централната банка. Други централни банки рекоа дека ќе воведат ограничувања на капиталот за да спречат такви ризици по финансиската стабилност. Во проектите за големопродажба, пристапот до дигитална валута би бил ограничен на банките и другите институции, така што протокот на плаќања во тековниот финансиски систем би бил побрз и поевтин, но со помало нарушување на целокупната структура на секторот.
Листа на централни банки кои користат, развиваат или размислуваат за дигитални валути / Bloomberg
Според ММФ, околу 100 земји се во различни фази на истражување за CBDC. Индија го изненади светот со објавата дека нејзината централна банка ќе издаде дигитална рупија веќе во следната финансиска година, додека Кина го претстави својот дигитален јуан пред спортистите и гледачите во пресрет на Зимските олимписки игри во Пекинг во 2022 година за да ја тестира неговата привлечност меѓу странците. Некои од островите на источните Кариби кои споделуваат иста централна банка веќе лансираа своја дигитална валута, DCash. Тоа се прошири до Сент Винсент и Гренадини минатата година по ерупцијата на вулкан што принуди илјадници луѓе да бидат евакуирани од своите домови, а презентацијата се сметаше за важен дел од напорите за обнова.
Банката на федерални резерви во САД, од друга страна, не покажа многу интерес за идејата за дигитална валута, но неодамна направи клучен чекор со објавување на документ за дискусија од 35 страници во кој се наведени голем број потенцијални придобивки. Сепак, тие не донесоа никакви цврсти заклучоци за тоа дали издавањето на таква валута би било разумно и порачаа дека во секој случај нема да продолжат без поддршка од Белата куќа и Конгресот. Банката на Канада, исто така не гледа итност за воведување на дигитална валута, но продолжува да гради технички капацитет за издавање CBDC и го следи развојот на состојбите.
Предноста од користењето на дигиталните валути, доколку се надминат техничките тешкотии, секако е да се овозможи побрз и поевтин трансфер на пари во економиите и преку границите. Исто така, тие ќе имаат за цел да понудат подобрен пристап до законско средство за плаќање во земјите каде што понудата на готовина се намалува. Во документ на ММФ се вели дека новите валути би можеле да ја зајакнат финансиската вклученост на места каде што приватните финансиски институции сметаат дека е непрофитабилно да работат, но и да создадат поголема отпорност во регионите подложни на природни катастрофи. Претседателката на ЕЦБ, Кристин Лагард, тврди дека дигиталното евро може да стане особено важно во услови на зголемени протекционистички политики, доколку тие ги нарушат европските доминантно странски платежни услуги. За Кина, дигиталната валута нуди начин да држи чекор со и да ја контролира економијата што брзо се дигитализира. Од друга страна, тоа би можело да ѝ даде на владата дополнителна алатка за надзор.
Меѓутоа, ризиците за имплементација се високи, поради што повеќето централни банкари мора да бидат внимателни. Во зависност од моделот на CBDC, централните банки ризикуваат или да ги исклучат комерцијалните банки, витален извор на финансирање за реалната економија, или да преземат директни ризици и компликации преку банкарство за масите. Проблемите во управувањето со работа што е нова за нив може да ја поткопа довербата на јавноста на која тие сметаат, бидејќи ќе им овозможи да преземаат повремено непопуларни дејствија како што е зголемувањето на каматните стапки. Исто така, некои истражувачи изразија сомнеж за тоа дали сегашната блокчејн технологија ќе може да поддржи голема количина на истовремени трансакции. Официјален претставник на Народната банка на Кина рече дека неговото истражување покажало оти блокчејн капацитетот на биткоин паднал многу под најголемата побарувачка, на гала за купување во Кина по повод Денот на самците во 2018 година, од 92.771 трансакција во секунда. Други студии покажаа дека мрежата на „Виза“ може да обработи 24.000.
