Просечен човек може да остане до два месеца без храна, три дена без вода, но само неколку минути без воздух. Воздухот што се дише е од суштинско значење за животот. Сепак, нова анализа покажа дека минатата година, само десет земји и 9 отсто од градовите низ светот имале квалитет на воздухот што ги исполнува критериумите на Светската здравствена организација (СЗО) во однос на загадувањето со штетни ситни честички или ПМ 2,5.
Некои од најпогодените места се Блискиот Исток, Африка и Централна и Јужна Азија. Бангладеш, Пакистан, Индија, Таџикистан и Буркина Фасо се рангирани како петте земји со најзагаден воздух во 2023 година, според бројот на жители, се наведува во извештајот на „Ај-кју ер“ (IQAir), швајцарска технолошка компанија за квалитет на воздухот што собира податоци од сензорите за воздух низ целиот свет. (Сепак, во извештајот се предупредува дека сликата за супсахарска Африка е нецелосна, бидејќи само 24 од 54 земји имале доволно податоци за да можат да бидат вклучен.) Француска Полинезија, Маврициус и Исланд имаат најмало загадување на воздухот.
Главни градови со најлош воздух се Њу Делхи; Дака, Бангладеш; Уагадугу, Буркина Фасо; Душанбе, Таџикистан; и Багдад, посочуваат од „Ај-кју ер“. Главните градови со најниски концентрации на ПМ 2,5 се претежно лоцирани во Океанија, Скандинавија и на Карибите, а меѓу нив се Велингтон, Нов Зеланд; Рејкјавик, Исланд; Хамилтон на Бермудите, како и Хелсинки, Стокхолм, Талин и Сан Хуан.
Главни градови со највисоко и најниско ниво на ПМ 2,5 честички
Bloomberg
Едни од најчестите форми на загадување на воздухот, ПМ 2,5 честичките „убиваат повеќе луѓе од кој било друг загадувач што е таму“, вели Глори Долфин Хамес, извршна директорка на северноамериканскиот оддел на „Ај-кју ер“, кој ги објавува годишните извештаи за светскиот квалитет на воздухот од 2017 година.
Изворите на загадување со ПМ 2,5 честички варираат во голема мера, од печки за тули во Бангладеш до рударство во Латинска Америка. Но огромен извор е и согорувањето фосилни горива, како јаглен, нафта и гас. Загадувањето на воздухот, предизвикано првенствено од ПМ 2,5, е одговорно за раната смрт на повеќе од 4 милиони луѓе во светот секоја година, според СЗО. Посебна анализа предводена од хемискиот институт „Макс Планк“ во Германија покажа дека фосилните горива се одговорни за 65 отсто од тие смртни случаи.
„Првото нешто што треба да се разбере за ПМ 2,5 честичките е дека тоа е многу сложена мешавина од гасови и честички што се ослободени во воздухот и се дефинирани според големината“, вели Мисбат Дауда, доцентка по здравствена правичност и еколошка правда на Универзитетот „Беркли“ во Калифорнија, која не била вклучена во анализата на „Ај-кју ер“.
ПМ означува честички (англ. particulate matter), а 2,5 ја претставува нивната големина - 2,5 микрони или 1/30 од дијаметарот на една прамен коса. А, токму нивната ситност ги прави честичките смртоносни.
Честичките се „доволно мали за да можат да влезат во различни системи во организмот и во крвотокот; тие можат да ги иритираат белите дробови и респираторниот систем. И тоа е она што ги прави толку штетни за здравјето“, вели Дауда.
Загадувањето со ПМ 2,5 е поврзано со зголемени стапки на срцев и мозочен удар и може да предизвика оксидативен стрес - во суштина, стрес што ги оштетува клетките на телото побрзо отколку што можат сами да се регенерираат. Оксидативниот стрес е поврзан со различни болести, кои се движат од Паркинсонова болест до рак. Поновите истражувања покажаа дека изложеноста на ПМ 2,5 честички може да влијае и на развојот на мозокот, „така што тоа е проблем и во однос на развојот на малите деца“, рече Дауда.
Влијанијата на оваа форма на загадување дури и при скромни концентрации се толку тешки што во 2021 година СЗО ги заостри препорачаните упатства од просечни 10 микрограми на кубен метар на 5 микрограми на кубен метар. Но „Ај-кју ер“ открива дека многу малку земји се под овој праг.
За повеќе детали прочитајте го текстот на „Блумберг“.
.webp){kind=icon}