Македонија со најголема слобода на медиумите од земјите во регионот

Македонија е рангирана на 36-то место на Индексот за слобода на медиумите за 2024 година на „Репортери без граници“, што е за две места подобро од 38-то место лани. Од земјите во регионот, Македонија е најдобро оценета, а следуваат Црна Гора (40), Словенија (42), Хрватска (48), Косово (75), БиХ (81), Србија е на 98-то место и Албанија на 99-та позиција.

„Иако новинарите не работат во непријателско опкружување, раширените дезинформации и недостигот од професионализам придонесуваат за опаѓање на довербата на општеството во медиумите, што ги изложува независните медиуми на закани и напади. Понатаму, владините функционери имаат тенденција да имаат лоши и понижувачки ставови кон новинарите“, се наведува во оцената за земјава.

Во однос на делот за медиумскиот пејзаж се наведува дека иако телевизијата е доминантен извор на информации, онлајн медиумите играат важна улога. Сепак, мора да се направи разлика помеѓу професионални онлајн редакции што вработуваат новинари и објавуваат оригинална содржина и поединечни портали што копираат содржини. Исто така, постои голем јаз меѓу користењето и довербата: најгледаните ТВ-станици имаат низок индекс на доверливост.

За политичкиот контекст се забележува дека целокупното опкружување останува поволно за слободата на печатот, но владините агенции не се многу транспарентни и критичкото новинарство е сè повеќе подложно на напади.

„Поради силната политичка поларизација, медиумите може да бидат под притисок на властите, политичарите и бизнисмените и на национално и на локално ниво. Двете најголеми партии (на власт и во опозиција) создадоа паралелни медиумски системи врз кои го вршат своето политичко и економско влијание. Јавниот радиодифузен сервис нема уредувачка и финансиска независност“, се наведува во извештајот.

Depositphotos

Во контекст на правната рамка се посочува дека Уставот ја гарантира слободата на говорот и забранува цензура, но дека земјата бавно го усогласува законодавството за медиумите со стандардите на Европската Унија, на која има намера да ѝ се придружи, а се посочува и на пресудата за ИРЛ и новиот закон за медиумите во делот на рекламирањето.

„Процедурите на SLAPP служат како инструменти за заплашување и притисок врз независните медиуми. Осудата за клевета, во 2023 година, на медиумот ИРЛ за неговата истрага од општ интерес постави опасен преседан. Новиот закон со кој повторно се овластуваат националните и локалните власти да се рекламираат во медиумите во приватна сопственост ја зголеми загриженоста за можното поврзано ширење на влијанието“, се забележува во извештајот.

Во економски контекст се наведува дека иако одредени видови медиумска концентрација се забранети со закон, редакциите на некои од главните ТВ-канали се изложени на економски притисоци од нивните сопственици. Државното финансирање, како што се додава понатаму, е ограничено и нетранспарентно, а независните медиуми во голема мера се потпираат на донаторите. Странските грантови засновани на проекти придонесуваат само за опстанок, но не и за понатамошен развој. Новинарството, се посочува, е многу несигурна професија, а некои медиуми се подложени на влијанија од страна на маркетинг-агенциите.

Во делот за социјалниот контекст се истакнува дека иако не постојат јасни ограничувања во социјалната и културната средина што влијаат на слободното новинарство, социјалните медиуми и дигиталната сфера генерално го фаворизираат ширењето дезинформации и сајбер-закани. Во комбинација со ниските професионални стандарди, тие придонесуваат, како што се посочува, за опаѓање на довербата на јавноста во медиумите и го отвораат патот за напади врз новинари врз основа на пол, етничка припадност или религија.

Кога станува збор за безбедноста на новинарите, се констатира дека тие често се цел на вербални напади, а меѓу другото се посочува и за назначувањето специјален обвинител задолжен за случаите на напади врз новинари.

„Под изговор за заштита на државните тајни и личните податоци, тие може да бидат изложени на судски притисок и произволни правни постапки. Сепак, судовите имаат тенденција да ја поддржуваат слободата на печатот и да ги штитат новинарите. Во главниот град беше назначен специјален обвинител што ќе ги води случаите на напади врз новинари, а се разгледува и отворање слични канцеларии низ целата земја“, се наведува во извештајот на „Репортери без граници“ за земјава.

Првите места на Индексот за слобода на медиумите за 2024 година им припаѓаат на Норвешка, Данска и Шведска. На листата од 177 земји во светот, најлоши оценки за слободата на медиумите имаат Туркменистан, Иран и Северна Кореја.