.webp){kind=icon}
Дигиталните токени, издадени со постапка на токенизација, на пример хартии од вредност или други средства, се чини дека добиваат законски рамки. Во Европа на крајот на март во сила ќе стапи регулативата за надзор на издавање дигитални токени, а во Србија таквото законодавство се применува веќе над една година. Досега само една компанија успеа да издаде дигитални токени, „Финспот“ (Finspot). Какво е нивното искуство и што може да очекуваме во Европа?
„Дигиталниот токен е едноставна алатка за собирање дополнителен капитал“, вака Јован Миловановиќ, коосновач и софтверски инженер на српската компанија „Финспот“, го опишува начинот на собирање финансиски средства.
Белградската фирма лани прва издаде дигитален токен, а за оваа година подготви нова, поголема емисија. Во рамките на првата понуда на својот „Финспот факторинг токен“ (ФИН) од над 300.000 евра, сите токени се продадоа за помалку од еден месец.
„Побарувачката беше голема, меѓу другото и поради тоа што сме први што издадоа токен и го привлекоа вниманието на медиумите“, објаснува Миловановиќ. Во средината на јануари ја објавија втората понуда на надграден „Финспот факторинг токен в2“ (ФИН2), во вредност што надминува 1,5 милион евра, вклучувајќи и 300.000 евра резервирани за сопствениот токен ФИН, кој сакаат да го претворат во ФИН2. „Засега побарувачката е голема, бидејќи инвеститорите, како физички, така и правни лица, сè повеќе нè знаат“, вели Миловановиќ.
Клучната разлика во новиот токен ФИН2 е што книгата за нарачки уште е отворена, односно инвеститорите ќе може да вложуваат сè додека има токени. „Ако потребата за капитал расте со апетитите на инвеститорите, ќе издадеме и нов токен. Одиме чекор по чекор“, додава Миловановиќ.
Зошто воопшто да се издаваат токени? Миловановиќ како главна причина наведува дека за неговата основна дејност е потребен голем капитал. „Затоа непрестајно бараме начини за зголемување на својот капитал“, вели тој, додавајќи дека тоа е едноставна алатка за стекнување дополнителен капитал за развој на компанијата, што на инвеститорите наедно им овозможува удел во добивката.
„Токенот е единствен и наедно наједноставен начин за собирање на тие средства. Ако го споредиме со корпоративните обврзници, кои се најслични до токенот, неговото тргување и продажба се значајно поедноставни“, појаснува Миловановиќ, додавајќи дека целиот процес се врши за неколку минути, што досега беше незамисливо.
Првата идеја за токенизација на работата ја добиле на почетокот од 2020 година, кога се натпреварувале во рамките на еден европски акцелератор. „Тогаш настана нашата првична идеја, а подоцна истата година се појави нацрт-закон за дигитални средства што обезбедија правна рамка за остварување на нашите идеи“, вели Миловановиќ.
Споменатиот закон во Србија стапи во сила на крајот од декември 2020 година (почна да се применува шест месеци подоцна), а со помош на соодветна правна поддршка успеаја релативно брзо да ја подготват целокупната документација и да му ја претстават на регулаторот.
„На крајот од мај 2022 година добивме одобрување за хартиите и првата понуда на токен и така станавме првата српска фирма што издаде дигитален токен“, вели Миловановиќ.
Стара идеја во нов облик
Идејата за дигитални токени не е нова, но во минатото постојано се појавуваа тешкотии во врска со законската регулација на таквите токени и собирање финансиски средства на тој начин.
Експлозијата на дигитални токени се случи во момент на помала иницијална понуда на пари (анг. initial coin offer-ICO) во 2016 и 2017 година. Тогаш голем број криптопроекти за издавање дигитални токени собраа средства од милијарди евра низ светот. Многу проекти потоа завршија неславно.
Меѓутоа, токенизираните хартии од вредност сега навидум со задоцнување доаѓаат во Европа. Од 23 март оваа година во сила стапува уредба што нуди законска рамка за тоа дека субјектите во Европската Унија (ЕУ) може да издаваат финансиски инструменти како акции, обврзници и хартии од вредност на пазарот на пари во облик на токен. За нејзиното спроведување ќе биде задолжен регулаторен надзорник на ЕУ, Европското надзорно тело за хартии од вредност и пазари (анг. European Securities and Markets Authority - ESMA). Тој закон е прифатен со цел да се намали ризикот и да се искористи потенцијалот на споменатите технологии.
Во рамките на уредбата, договорена е и горна граница на опсегот на емитување на токенизираните хартии од вредност, која изнесува до шест милијарди евра. Таквите токени за акции може да издаваат само субјекти со пазарна капитализација поголема од 500 милиони евра, а за издавање акции субјектите ќе мора да имаат пазарна капитализација од барем една милијарда евра. Фондовите за издавање дигитални токени, исто така, мора да имаат барем 500 милиони евра капитал. Покрај тоа, уредбата ги менува правилата за мали инвеститори, со тоа што ќе може да тргуваат со токени по пат на регулирани берзи.
Пред тоа со регулација на таа област се занимаваа и поединечни европски држави, како Германија и Швајцарија.
Притоа, вреди да се спомене дека дигиталните токени не се криптоимоти. Таа област ја уредува друго, одделно законодавство во ЕУ, Уредба за пазари со криптоимоти (анг. Markets in Crypto-Assets – MiCA), која главно се фокусира на дигитални финансии и стабилни валути (анг. stablecoins). MiCA е во подготовка уште од 2020 година и е сè поблиску до воведување. Би требало да стапи во сила по 18-месечен период на имплементација, односно во третото тримесечје од 2024 година.
Во Србија скромност и по една година
Повеќе од една година од почетокот на примената на Законот за дигитални средства во Србија, а приходите и натаму се релативно скромни. Досега единствено споменатата „Финспот“ редовно издава дигитални токени. Трговијата со дигитални токени ја регулира Комисијата за хартии од вредност. За издавање дигитални токени компаниите мора да подготват т.н. бели документи - слични на проспекти во постапка за издавање хартии од вредност. Тие содржат информации за издавачот на дигиталните средства и ризиците. На инвеститорите им овозможува да донесат стабилна одлука за вложување и процена на ризикот во врска со инвестирањето во дигитални средства.
Иднината е во токенизацијата?
Американската инвестициска банка Голдман Сакс (Goldman Sachs) пред неколку месеци веќе издаде токенизирани обврзници од 100 милиони евра за Европската инвестициска банка (ЕИБ), кои беа продадени за миг. Трансакциите инаку би траеле една недела и сето тоа време парите би биле резервирани.
„Клучната предност на технологијата е дека тие трансакции се вршат во истиот момент, бидејќи не треба да се чекаат посредници“, објаснува Петер Курк, извршен директор на „Икономи“ (Iconomi), компанија што нуди платформа со стратегија за тргување со криптосредства.
Според зборовите на Курк, во светот моментално се спроведуваат 140 проекти во чии рамки разни централни банки во пилот-проекти испитуваат блокчејн-технологија. „Во Австралија веќе две банки издадоа свои стабилни валути“, додава тој.
„Токенизацијата е еден од најголемите трендови на иднината во финансиската индустрија“, вели Курк. Тој објаснува дека може да биде токенизирано што било, од подвижни имоти, авторски и спонзорски права, до апстрактни работи, како поделба на богатство. „Тоа само значи дека постојат дигитални токени што претставуваат право, имот или работи од реалната економија“, вели Курк.
Клучната предност на блокчејн-технологијата е дека трансакциите се реализираат во секунда и сите записи се дигитализирани и транспарентни. Во „Икономи“ тргувањето на акционери со акции на компаниите е исто така дигитализирано. Инаку, „Икономи“ го објави првиот словенечки ICO во 2016 година, кога собра 10 милиони долари. Компанијата тогаш се реструктуира и ги исплати сопствениците на токени или ги замени за акционери, исто така од регулаторни причини.
Што е со берзите за тргување со токени?
Дигиталните токени на српската компанија „Финспот“ инвеститорите може да ги купат директно од нив, но тие не се наменети за натамошно тргување, како што сме навикнати да правиме со хартиите од вредност. Во Европа се предлага малку поинаква уредба. Би требало токенизираните хартиите од вредност да се тргуваат и на регулираните берзи. Надзор на тоа ќе вршат националните тела за тргување со хартии од вредност и централните банки, а регистарот на сите администратори ќе биде објавен на интернет-страницата на ESMA. Ќе продолжиме да го следиме случајот.
Текстот е напишан со помош на Ана Ристовиќ, а преведе Мирјана Јовеска.
