.webp){kind=icon}
Најновиот напад врз Израел од страна на палестинската милитантна група Хамас го обнови фокусот на светот кон војната во сенка што го обликува Блискиот Исток со децении. Од многуте конфликти што го зафатија регионот, оној меѓу Израел и Иран - спонзор на Хамас, либанскиот Хезболах, како и ирачката и јеменската милиција - долго време беше меѓу најексплозивните. Нивните битки честопати се водеа преку тие посредници, избегнувајќи ескалација во директна војна во поширокиот регион, кој е извозник на нафта. Не е јасно каква улога имаше Иран во последниот упад на Хамас, но бидејќи војната во сенка влегува во смртоносна нова фаза, издвојуваме еден краток преглед на тоа како ситуацијата стигна дотука.
1. Зошто Иран и Израел се непријатели?
Тие беа сојузници почнувајќи од 1950-тите, за време на владеењето на последниот ирански монарх, шахот Мохамад Реза Пахлави, но пријателството ненадејно заврши со исламската револуција во Иран во 1979 година. Новите лидери на земјата зазедоа силен антиизраелски став, осудувајќи ја еврејската држава како империјалистичка сила на Блискиот Исток. Иран ги поддржува групите што редовно се борат против Израел, особено Хезболах во Либан и палестинската група Хамас. Израел го смета потенцијалот на Иран да изгради нуклеарно оружје како закана за неговото постоење и се смета дека стои зад кампањата на саботажа против атомската програма на земјата.
2. Каде започна војната во сенка?
Либан е најстариот фронт во битката што се води индиректно. Како реакција на израелската инвазија на југот на земјата во 1982 година, милицијата што подоцна ќе стане Хезболах беше формирана од либански муслимани што припаѓаат на шиитската гранка на исламот доминантна во Иран. Групата до одреден степен стана застапник на иранските безбедносни сили, Корпусот на Исламската револуционерна гарда. Од последната војна меѓу Израел и Либан во 2006 година, военото крило на Хезболах се стекна со, како што вели Израел, огромен арсенал ракети и проектили по должината на границата. Според извештаите на медиумите, израелските сили постојано го напаѓаат ракетниот арсенал на Хезболах во Либан; милицијата повремено возвраќа со истрелување ракети кон Израел и напаѓање на израелските трупи по должината на границата. Следното бојно поле за Израел и Иран се отвори во 2011 година, кога во Сирија избувна граѓанска војна.
3. Што се случи во Сирија?
Во текот на војната во Сирија, Иран создаде воено присуство во земјата за да го поддржи својот сојузник, претседателот Башар ал-Асад, и да го олесни копнениот трансфер на оружје наменет за Хезболах, преку Ирак и Сирија. Во обид да го запре протокот на оружје и да се спротивстави на ова второ непријателско присуство на неговата северна граница, Израел изврши стотици напади во Сирија против пратки со оружје и други цели за кои тврдеше дека се поврзани со Иран и неговите сојузници. Притоа, повеќе Иранци загинаа, според извештаите на медиумите.
4. Што се случи на море?
Нападите на комерцијални бродови започнаа во 2019 година. Иако ниту Израел ниту Иран не ја прифатија одговорноста за напади врз родовите поврзани со непријателот, нашироко се смета дека тие стојат зад нив. Загубата на човечки животи беше ретка, но во јули 2021 година британски и романски член на екипажот беа убиени кога брод управуван од Израел беше погоден во Оманскиот Залив од беспилотно летало што американските власти го поврзаа со Иран. Претходните цели вклучуваа ирански танкери што превезуваа нафта наменета за Сирија; ирански брод во близината на брегот на Јемен што служел како пловечка база за Револуционерната гарда; и товарни бродови што им припаѓаат или се поврзани со Израелци.
Bloomberg
5. Што е со нападите во внатрешноста на двете земји?
Иако Иран претежно ги апсорбира израелските напади врз своите интереси во Сирија, во 2018 година неговите тамошни сили истрелаа низа проектили кон израелските позиции на Голанската Висорамнина, висорамнина што Израел ја зазеде од Сирија во војната во 1967 година и подоцна беше анектирана. Израел одговори со многу поголема демонстрација на сила. Од своја страна, нашироко се смета дека Израел стои зад атентатот во Техеран на пет ирански нуклеарни научници од 2010 година и неколку напади врз нуклеарни локации во Иран. Во април 2021 година Иран го обвини Израел и вети одмазда за експлозијата во неговиот најголем капацитет за збогатување ураниум во Натанц, за која рече дека предизвикала значителна штета на неговите центрифуги. Тоа беше вторпат за помалку од една година местото да биде погодено од сомнителна експлозија. Израел ниту потврди ниту негираше дека е одговорен за двата напада. Во октомври 2021 година ирански генерал рече дека Израел најверојатно стои зад сајбер-нападот што ги парализираше бензинските пумпи низ Иран. И во јануари, откако иранското складиште за муниција во близината на централниот град Исфахан беше нападнато со беспилотно летало, два американски весника објавија дека Израел е одговорен.
6. Дали е можна војна од широки размери?
Најголемиот ризик од тоа е поврзан со иранската нуклеарна програма. Лидерите на земјата велат дека немаат амбиција да создадат нуклеарно оружје. Израелците посочуваат на документи што нивните разузнавачки служби ги изнеле од Иран во 2018 година, кои укажуваат на спротивното. Израелските функционери постојано имплицираа дека доколку Иран дојде до работ од максимално вооружување, тие ќе ја нападнат неговата нуклеарна програма користејќи воздушни сили, како што направија во Ирак во 1981 година и во Сирија во 2007 година.
