Данската кралица абдицира по 52 години на тронот

Данската кралица Маргрета Втора, монарх со најдолг стаж во светот, рече дека ќе му ја предаде функцијата на својот син по 52 години на тронот. Кралицата (83) наведе дека влошувањето на нејзиното здравје е главната причина за нејзината одлука, во говорот во неделата пред нацијата. Таа формално ќе се повлече на 14 јануари, оставајќи го тронот на нејзиниот најстар син, 55-годишниот престолонаследник Фредерик.

„Одлучив дека сега е вистинското време“, рече кралицата во нејзиниот новогодишен говор на телевизија. „Времето поминува, а болестите се множат. Човек повеќе не може да се носи исто како порано“.

По смртта на британската кралица Елизабета Втора во 2022 година, која беше блиска пријателка и далечна роднина, Маргрете стана најдолго владејачки монарх во светот. Хасанал Болкија, султанот од Брунеи, ја има титулата владетел подолго од Маргрете, но неговата земја стана независна дури во 1984 година. Маргрете, исто така, во 2023 година стана најдолговечниот владетел во 1.200-те години од данската монархија.

Популарноста на кралицата, позната по нејзината остра духовитост и уметнички способности, ја одржа најстарата европска монархија низ половина век во текот на кој Данска претрпе огромни општествени промени, а кралските куќи на други места во Европа беа заглавени во скандали.

Нејзината позиција како монарх во земја со демократски устав никогаш не била нашироко доведена во прашање. Во анкетата на јавното мислење од 2022 година на весникот „Јиланд-Постен“ (Jyllands-Posten), 72 проценти од Данците рекоа дека ја поддржуваат монархијата. Во истражувањето на ТВ2 од 2023 година, 78 отсто рекле дека очекуваат Данска и понатаму да има монархија за 50 години, што е повеќе од 67 отсто во анкетата во 2015 година.

Тоа не значи дека немаше кризи и за време на владеењето на Маргрете. Во 2022 година, таа им ги одзеде кралските титули на четворица од нејзините внуци предизвикувајќи, како што таа призна, „жестоки реакции“. И за време на последните години на нејзиниот болен сопруг, тој јавно се жалеше на својата улога.

Дел од привлечноста на кралицата доаѓа од нејзините многубројни таленти. Течно зборува дански, германски, англиски, француски и шведски. Нејзината работа како уметник опфаќа слики, илустрации на книги, дизајни на театарски костими и црковен текстил. Нејзините дела се изложени во повеќе од 50 музеи од Токио до Вашингтон.

Во 1981 година, работејќи под псевдоним, таа на дански ја преведе книгата на француската филозофка и феминистка Симон де Бовоар „Сите мажи се смртни“.

Иако Маргрете беше првата жена што владееше со Данска во 560 години, таа одби гласно да промовира родова еднаквост, на разочарување на некои членови на данските групи за правата на жените.

„Преферирам да не бидам вклучена во никакво движење“, рече таа за време на патувањето во САД во 1976 година, кога родовите прашања беа високо на агендата во нејзината татковина. „Имам симпатии за тоа, но мојата работа е да бидам кралица, а тоа ги бара сите мои способности и сила“.

Без синови

Маргрете е родена на 16 април 1940 година, како прва од трите ќерки на кралот Фредерик IX и кралицата Ингрид. Нејзиното раѓање во кралското место во Копенхаген дојде една недела откако нацистичка Германија ја нападна и окупира Данска.

Во тоа време, таа не беше на линија да стане шеф на државата, бидејќи уставот дозволуваше само машко наследување. Тоа би значело дека монархијата ќе премине на нејзиниот вујко, Кнуд.

Но, популарно расположение стоеше зад светлата, млада принцеза. Во 1953 година беше одржан уставен референдум кој го отвори патот за женско наследство доколку кралската двојка нема синови. Во 2009 година, законот за наследување повторно беше променет за да му се даде право на престолот на првородените, без разлика на полот.

Во периодот 1960-1965 година, престолонаследничката Маргрете студирала на Универзитетот во Копенхаген, Универзитетот во Кембриџ, Лондонската школа за економија и Сорбона, завршувајќи курсеви по археологија и политички науки.

Маргрете рече дека ако не беше монарх ќе беше растргната помеѓу тоа да стане археолог или уметник.

„Среќна сум што никогаш не морав да се соочам со таа дилема затоа што знаев која е мојата задача, но потоа дознав дека сè уште можам да се занимавам со уметност, а исто така до одреден степен и археологија“, рече кралицата во книгата со интервјуа „М“ во 2011 година од авторот Јенс Андерсен.

„Жал ми е“

Во 1967 година се омажила за Анри Мари Жан Андре, француски гроф кој пораснал во Виетнам. Тој го зеде данското име Принц Консорт Хенрик. Тие имаа два сина: престолонаследникот Фредерик во 1968 година и принцот Јоаким една година потоа.

Таа се искачи на тронот во 1972 година по смртта на нејзиниот татко и ја балансираше нејзината работа како уметник со нејзините кралски должности.

Маргрете се соочи со својата најголема јавна криза во последните години од бракот, бидејќи Хенрик постојано се жалеше на својата улога и рече дека требало да ја добие титулата крал.

Во 2017 година, тој рече дека не сака да биде погребан со неговата сопруга во катедралата Роскилде, како што беше планирано. Подоцна истата година, кралскиот двор издаде соопштение во кое се вели дека принцот боледува од деменција.

Кога почина во 2018 година, на 83-годишна возраст, Хенрик беше кремиран, а дел од неговата пепел беше ставена во градината на кралскиот замок во близина на Копенхаген. Другиот дел беше распослан во данските води, согласно неговата желба.

Потегот да им се одземат титулите на децата на помладиот син на Маргрете следеше по слични акции во други кралски куќи, како на пример во Шведска. Една недела откако беше објавена одлуката, Маргрете му се извини на семејството, но остана заглавена во нејзината одлука, велејќи дека таа е „во согласност со времето“ и неопходно како „доказ за иднината“ на институцијата.

„Ја донесов мојата одлука како кралица, мајка и баба, но, како мајка и баба, го потценив степенот до кој мојот помал син и неговото семејство се чувствуваат погодени“, рече таа во тогашната писмена изјава. „Тоа остава голем белег, и за тоа ми е жал“.

Кралицата страдала од болки во грбот и колената во нејзините подоцнежни години. Откако беше подложена на операција во 2023 година, таа се откажа од навиката за пушење, која траеше 66 години и често беше предмет на дебата. Здравствените работници ја повикаа кралицата да биде подобар модел.