Дали екраните и интернетот направија палачинки од нас?

Интернетот, екраните и целата таа дигитализација само ве направија поглупави. Сигурно сте го слушнале ова или варијација на оваа реченица барем еднаш од тетката со ладна трајна коса на некоја од вашите семејни прослави. И лесно сте ја отфрлиле нејзината процена како пример за генерацискиот јаз само затоа што знаете колку таа тетка верува во сите приказни за нејзините нови виртуелни „пријатели“ на Фејсбук и не се двоуми да ја сподели секоја нова теорија на заговор на Вибер.

Сепак, се чини дека дојде време да им се извиниме на сите тие тетки, стрини и чичковци. Барем тоа ни го кажуваат науката и најновите податоци од истражувачите. И овие податоци недвосмислено укажуваат дека коефициентот на интелигенција опаѓа низ целиот свет. Потоа, дека луѓето се влошуваат во основната математика и логика, додека тешкотиите со концентрацијата, како и вербалното и нумеричкото расудување, се шират како зараза. Студентите на елитните светски универзитети немаат доволно внимание и концентрација за да читаат цели книги.

А времето кога ова започна многу сугестивно укажува на можната причина за овие феномени. Овој когнитивен пад на човештвото започна токму кога сè стана „интерактивно“ за нас и всушност директните интеракции исчезнаа, од фактот дека речиси секое дете и возрасен претпочитаат да вртат на екранот на мобилниот телефон наместо да играат или да пишуваат, преку тоа дека разговорот во живо со најблиските е заменет со повремено пишување на уредот, до фактот дека напорното размислување и дискутирање ги заменивме со едноставно објавување линкови што им даваат на другите впечаток дека напорно сме размислувале.

Откако вештачката интелигенција (ВИ) станува сè повеќе вклучена во секојдневниот живот, за повеќето луѓе сè изгледа сосема кул и како да живееме во научнофантастични филмови. Сепак, научниците веќе си ја кубат косата поради промените во човечката интелигенција, додека некои водечки луѓе во информатичката технологија, како што е основачот на „Пејпал“, Питер Тиел, предупредуваат за иднината што ќе ни ја донесат технологијата и ВИ, користејќи дури и библиски споредби со апокалипсата и антихристот.

Каде оди нашата интелигенција?

Оксфордскиот речник ја дефинира интелигенцијата како „способност за разбирање“, но сѐ повеќе се поставува прашањето каде ни оди таа интелигенција, односно дали човечкиот род го намалува степенот во кој практично може да ја примени таа способност. И иако со сигурност може да се каже дека минатата деценија суштински не ја промени биологијата на човечкиот мозок, тоа едноставно е краток период – резултати од низа тестови покажуваат дека способноста на просечната личност да расудува и решава нови проблеми го достигна врвот пред десетина години и оттогаш е во опаѓање.

Кога неодамна беа објавени резултатите од најновата рунда тестови на ПИСА (The Programme for International Student Assessment – PISA), меѓународна алатка за споредување на перформансите на 15-годишниците на тестовите по читање, математика и природни науки низ земјите од Организацијата за европска соработка и развој (ОЕЦД), фокусот на анализата беше на тоа како пандемијата на коронавирусот влијаеше врз образовните нарушувања.

 

Depositphotos

 

Сепак, тоа навидум го прикри долгорочното влошување на состојбата, како и дека врвни резултати за сите три предмети генерално се забележуваат околу 2012 година и оттогаш се намалуваат. Покрај тоа, во многу земји падот помеѓу 2012 и 2018 година беше позначаен отколку во годините погодени од пандемијата.

За работите да бидат уште полоши, ова опаѓање на вештините за расудување и решавање проблеми не е ограничено само на тинејџерите во училиште; експертите на ОЕЦД објавија сличен пад и кај возрасните во минатогодишното ажурирање на водечката процена на трендовите на вештините кај возрасните.

И во долгогодишната студија „Мониторинг на иднината“, која се спроведува од 1980-тите години, исто така се забележа дека менталните капацитети на луѓето се менуваат. Истражувачите во проектот секоја година ги прашуваат 18-годишниците дали имаат тешкотии со размислувањето, концентрацијата или учењето нови работи. Пропорцијата на матуранти што пријавуваат тешкотии беше стабилна во текот на последната деценија од 20 век и првата деценија од 21 век, но во средината на 2000-тите почна брзо да расте. Токму тогаш кога науката и информациите од светот ни станаа достапни преку интернет.

„Дел од тоа што го гледаме овде е веројатно резултат на актуелниот премин од текстуални кон визуелни медиуми, премин кон ‘постписмено’ општество, кое опсесивно поминува време пред екрани“, напиша за „Фајненшл тајмс“ Џон Берн-Мердок, коментатор и истражувачки новинар, посочувајќи на анкети и студии што покажуваат дека во повеќето земји перформансите на луѓето во примената на пресметки и други форми на решавање проблеми се намалиле и дека бројот на луѓе што читаат барем една книга годишно се намалил на помалку од половина. Се чини дека помалку го следиме падот на читањето како такво, а повеќе се фокусираме на пошироката ерозија на капацитетот на луѓето за ментален фокус и негова примена. Повеќето дискусии за социјалните влијанија на дигиталните медиуми се фокусираат на подемот на паметните телефони и социјалните медиуми. Но, промената во капацитетот на луѓето за фокусирано размислување се совпаѓа со нешто пофундаментално: промена во нашиот однос со информациите.

Иако истражувањата сугерираат дека активната намерна употреба на дигиталните технологии е често бенигна или дури и корисна, веќе на сите им е јасно дека човечката популација се префрлила од прелистување ограничен број веб-страници на бесконечно, постојано освежувајќи ги „онлајн ѕидовите“ и постојано прегледувајќи ги кратките известувања - т.н. нотификации.

Depositphotos

 

„Веќе не поминуваме толку време активно прелистувајќи на интернет и комуницирајќи со луѓе што ги познаваме, туку, наместо тоа, ни се претставува поплава од содржина. Тоа претставува премин од автономно однесување кон пасивно консумирање и постојано префрлање од контекст во контекст“, објаснува Берн-Мердок. „Добрата вест е дека основниот човечки интелектуален капацитет не е намален. Но, за резултати е неопходно да функционираат и потенцијалот и неговата примена. За многумина од нас дигиталното опкружување е пречка за ова второто“.

Коефициент на интелигенција и демократија

Сепак, податоците за когнитивниот пад на човештвото се видливи и во студиите за коефициентот на интелигенција (IQ) во развиениот свет, како што покажуваат студиите во Данска, Норвешка, Велика Британија, Франција, Австралија и САД. Според студија од 2023 година објавена во списанието „Интелиџенс“, коефициентот на интелигенција во САД значително се намалил помеѓу 2006 и 2018 година, а падот е најизразен кај луѓето под 20 години.

Овој феномен на опаѓање на коефициентот на интелигенција е толку дефинитивен што дури има и име: „обратен ефект на Флин“, по новозеландскиот филозоф и истражувач на интелигенцијата Џејмс Флин, кој прв открил дека коефициентот на интелигенција се зголемувал во текот на 20 век, за подоцна да забележи дека трендот станал негативен.

Некои автори сугерираат дека фактот што стануваме поглупави е и траен проблем за демократијата.

„Импликациите за нашиот политички живот се јасни. Ако демократијата зависи од идејата на (Френсис) Галтон дека електоратот, во просек, е способен за напредно рационално размислување, што се случува кога таа претпоставка повеќе не важи? Што се случува кога ‘прашајте ја публиката’ е глупав потег?“, прашува британскиот автор и новинар Шон Томас во статија за „Спектатор“ (The Spectator), додавајќи дека во теорија би требало да бидеме во ред затоа што демократијата наводно се самокоригира. „Ако гласачите се поколебаат, политичката класа го компензира тоа. Сепак, во текот на изминатите 20 години видовме интелектуална деградација и на електоратот и на избраните. Не размислуваат само гласачите помалку јасно - туку и нивните лидери“.

Depositphotos

Шон нè потсетува дека гласачите некогаш очекувале државниците да бидат „мозоци“, па се присетува дека американскиот претседател Абрахам Линколн ги читал делата на античкиот математичар Евклид, а Винстон Черчил ја добил Нобеловата награда за литература за биографските и историските дела што ги напишал. Дури и Роналд Реган, кој првично не бил многу почитуван од медиумите, бил „незаситен читател и стратег од Студената војна“.

„А денес? Политичката арена - која се тресе пред упорниот, но тривијален поглед на социјалните медиуми - дејствува како игра во која суштината се казнува, а нијансите се исмеваат. Нè водат луѓе што често се доста празни, а кога не се, се преправаат дека се за да не изгледаат елитистички или самозадоволни на Фејсбук и на Инстаграм“, оценува Томас и наведува голем број научни шпекулации за тоа што би можело да биде причина за падот на коефициентот на интелигенција, но и еден очигледен виновник. „Погледнете ја годината кога почна падот во податоците за когнитивната способност во Мичиген: 2014 година. Тоа е годината кога Инстаграм експлодира. Истото тоа важи и за многу од овие падови: тие се совпаѓаат со појавата на ајфонот и сличните на него. Тешко е да не се заклучи дека изумот на социјалните медиуми, заедно со појавата на самиот паметен телефон, го наруши распонот на вниманието, а истовремено ја еродираше потребата за стекнување и задржување знаења“.

Дополнителен проблем е вештачката интелигенција (ВИ), која наскоро ќе ни ги дава одговорите на секое прашање на Земјата преку нашите телефони, што ќе доведе до тоа многу луѓе да не „губат“ време учејќи одговори што џебниот калкулатор може да ни ги даде подобро и побрзо.

„Тоа е тажна еволуција, а можеби и неизбежна. Во тој случај можеби можеме да најдеме утеха во брилијантноста на истите тие рачни машини. Како што луѓето стануваат неуморно поглупави, би можеле целосно да се откажеме од демократијата и да им дозволиме на роботите да го прават тоа наместо нас“, смета британскиот писател.

Предвидувања што се остварија

И додека овие предвидувања за откажување од демократијата на многумина може да им изгледаат нереално, вреди да се потсетиме дека овие тековни случувања со когнитивните способности на луѓето веќе беа дел од „нереалните“ предвидувања пред една деценија.

Неврофизиологот Сузан Гринфилд предвиде дека постојаното кликање ќе го направи умот „подетски, пореактивен и позависен од однесувањето и мислите на другите“. Таа напиша книга за тоа - „Промената на мозокот: Како дигиталните технологии оставаат трага врз нашиот мозок“ - но се чини дека малкумина ги прочитале детално тие повеќе од 380 страници.

Пред 14 години тогашниот извршен директор на „Гугл“, Ерик Шмит, со извесно задоволство рече дека децата имаат само два начина на функционирање: „спиење или онлајн“. Мора да се признае дека дури и тој се грижеше дека „никој нема да го впие тоа што доаѓа од длабинското читање на книгата“.

Сепак, највпечатливо беше кога драматургот Ричард Форман рече дека луѓето со „катедрални“ (научни) структури на личноста се засенети од „луѓето палачинки“. Според неговата процена, загрозениот тип е „високообразована и артикулирана личност – маж или жена, која во себе носи лично конструирана и единствена верзија на целото наследство на Западот“.

А, спроти нив се луѓето палачинки, кои се „тенко размачкани и широки“, при што, како што оцени Форман, благодарение на „притисокот од преоптоварување со информации и ‘моментално достапната’ технологија“ се соочуваме со „свет што се чини дека ја изгубил густата, повеќеслојна компактност на длабоко развиена личност“.

Филозофите веќе дебатираат за „тезата за проширен ум“, бидејќи стана очигледно дека за современите луѓе нивните ајфони не се само алатки туку се дел од нив. Меморијата на паметниот телефон стана дел од нашата меморија, а брзината на неговиот процесор ја замени нашата способност да собираме и сортираме сопствени сеќавања и знаење.

Нашите умови протекоа во нашите паметни телефони, а појавата на вештачката интелигенција може кај голем дел од човештвото да доведе до тоа човечката креативност, способноста за предвидување и решавање проблеми речиси да исчезнат. А, токму тоа со векови се главните поенти на размислување.

Ситуацијата е таква што милијардерот и основач на „Пејпал“, Питер Тиел, денес сè повеќе размислува за врската помеѓу технологијата и библискиот суден ден, па на предавањата на Оксфорд и Харвард изјави дека антихристот, чие доаѓање според Библијата го означува претстојниот армагедон, „не е само средновековна фантазија“.

На многумина им е чудно што еден исклучително успешен, математички надарен, филозофски образован технолошки претприемач воопшто држи предавања на кои сериозно се занимава со библиските митови за апокалипсата. Иако верува дека модерната наука и технологија ја претвориле историјата во линеарна прогресија, како што учи Библијата, со почеток и конечен, неповратен крај, Тиел верува и дека грижите треба да бидат во насока на тоа дали ВИ ќе го преземе светот, што е поопасно од самата вештачка интелигенција. Како што вели тој, стравот од егзистенцијални закани директно им оди во прилог на искоренетите елити што работат на воспоставување глобална владејачка држава. А полесно е да се управува со луѓе палачинки отколку со луѓе што размислуваат, па макар и ако мудро ја користат вештачката интелигенција.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар