.webp){kind=icon}
Француските синдикати се на нозе и се подготвуваат за демонстрации на 19 јануари, откако претседателот Емануел Макрон најави подигнување на старосната граница за пензионирање. Според планот на француските власти, до 2030 година Французите, наместо на 62, ќе се пензионираат на 64 години. Целта на реформата, според премиерката Елизабет Борн, е да се заштитат јавните финансии на земјата и да се зајакне пензискиот систем.
Како што зоврива атмосферата во Франција, некако сè погласна станува оваа тема и надвор од границите на земјата, насекаде во Европа. Потребата за намалување на трошоците за пензии, откако значајно пораснаа поради зголемувањето на животниот век, е предизвик за многу европски влади. Во годината што измина надвиснаа и други проблеми. Во земјава висат веќе со години кога е во прашање одржливоста на пензискиот систем. И додека Светската банка со години препорачуваше да се размислува за зголемување на старосната граница за пензионирање и овде, речиси сите власти ја тргаа настрана темата - најмногу поради политички калкулации. Секако, на тоа прашање мора да му се пријде многу посуштински и со позначајна анализа, затоа што и структурата на економијата е фактор. Македонците работат во трудоинтензивни компании, а развиените економии сè почесто во капитално-интензивни фирми.
Случајот на Македонија
Наместо зголемување на границата за одење во пензија, во претходниот период беше минимално зголемена стапката за придонеси, а растот на просечната плата придонесе трансферите од државниот буџет кон Фондот за пензиско и инвалидско осигурување (ПИОМ) да се намалуваат во споредба со порано и, од близу 16 отсто во буџетот за 2020 година, да стигнат до 11,3 отсто во буџетот за оваа година. Секако, една константа низ годините е зависноста на ПИОМ од буџетските трансфери. Анализираме што се случува со пензискиот систем.
Во инфлациската 2022 година, власта преку буџетот во ПИОМ „дотури“ половина милијарда евра, но пензионерите останаа незадоволни од своите примања. Посебна причина за незадоволство е високата инфлација, која ги „подјаде“ нивните и така скромни пензии.
Од вкупно 333.178 пензионери што примиле пензија за ноември лани, според податоците на ПИОМ, дури 92.944, или 27,9 отсто, имале примања пониски од 12.200 денари. Уште 86.446, или 25,95 отсто, имале пензии во интервал од 12.200 до 16.000 денари. Оваа статистика покажува дека над половина од македонските пензионери живеат со 250 евра месечно.
Пензиите годинава ќе пораснат за околу пет отсто
Лани во март беше усогласена новата методологија за пресметка на пензиите, која предвидува усогласување на старосната пензија според движењето на индексот на трошоци за живот во висина од 50 отсто и порастот на просечно исплатена плата на сите вработени во државата во висина од 50 отсто, во согласност со официјалните податоци на Државниот завод за статистика.
„Со септемвриската пензија, во согласност со наведените параметри, пензионерите добија повисоки пензии за 6,8 отсто. Заедно со усогласувањето во јануари 2022 година од 2,9 отсто, во 2022 година пензиите пораснаа речиси за 10 отсто“, вели министерката за труд и социјална политика Јована Тренчевска во изјава за „Блумберг Адрија“.
Јована Тренчевска, министерка за труд и социјална политика / Приватна архива
„Покрај новата методологија, во време на економска криза, пензионерите ги вклучивме во антикризните мерки, односно финансиска помош од 3.000 денари за месеците март, април и мај. Во време на енергетска криза, покрај паричната помош од 3.000 денари, пензионерите со пониски пензии од 14.000 денари се дел од последниот пакет антикризни мерки, во согласност со Законот за финансиска поддршка на ранливи категории граѓани за справување со енергетската криза“, вели Тренчевска.
По оваа основа минатата недела на сметките на најсиромашните пензионери, со пензија до 11.525 денари, легнаа по 1.500 денари дополнителни средства. На тие со пензии од 11.526 до 14.000 денари им беа исплатени по 750 денари.
Оваа финансиска поддршка е предвидено да се исплаќа четири месеци. Во првата категорија, со пензии до 11.525 денари, се опфатени околу 63 илјади пензионери, а околу 66 илјади пензионери се со пензии од 11.526 до 14.000 денари.
„Во 2023 година исплатата на пензиите ќе продолжи да се пресметува во согласност со новата методологија, односно ќе го следи порастот на трошоците за живот и просечната плата. На овој начин пензионерите се заштитени, со оглед на тоа што пензиите ќе ја следат инфлацијата. Финансиската поддршка продолжува и во првите три месеци од оваа година, а веќе во март ќе имаме следно усогласување на пензиите. Се очекува раст на пензиите од најмалку 5 отсто, но точниот процент ќе го имаме во согласност со податоците од Државниот завод за статистика во однос на просечната плата“, вели министерката.
Нарушена е вредноста на пензиите на 250.000 пензионери
Вака не звучи лошо. Сепак, анализата на бројките и на експертите покажува дека инфлацијата не дозволила да се видат ефектите од новиот модел на усогласување на пензиите. За да се намали штетата од високите цени врз пензиите, експертите сметаат дека сега власта треба да го искористи своето дискрециско право и да го суспендира тој модел што вклучува комбинација од растот не платите и пензиите.
Вонредни времиња бараат вонредни мерки, велат експертите со кои се консултиравме. Според нив, загубите на примањата на пензионерите ќе бидат помали ако при следното усогласување биде земена предвид само зголемената инфлација, а растот на платите се изостави.
Универзитетската професорка Јадранка Мршиќ во изјава за „Блумберг Адрија“ вели дека високата инфлација ги погоди сите, но пензионерите се помалку приспособливи во услови на кризи и затоа се попогодени од инфлацијата. Според неа, токму затоа во услови на вакви кризи „се потребни неодложни и брзи реакции, со усвојување дополнителни мерки, за да се ублажи негативниот ефект од инфлацијата што тие го трпат“.
Јадранка Мршиќ, универзитетска професорка / Приватна архива
„Таква мерка веќе е преземена од страна на Владата со финансиската подршка што ќе им биде исплатена на пензионерите со низок износ на пензија и на други социјално загрозени граѓани. Но остануваат околу 250.000 пензионери на кои драматично им е нарушена вредноста на пензиите, затоа што просечните пензии пораснале за 10,3 отсто, а платите за 13,6 отсто, во периодот ноември 2022/ноември 2021 година, во кој трошоците на живот пораснале дури за 19,5 отсто“, објаснува професорката.
Штетата ќе се намали ако се преземат вонредни мерки
За годинава се прогнозира продолжена инфлација. Според Владата, таа ќе изнесува околу седум отсто, според НБРМ и до девет отсто. Враќање на целните стапки на инфлација од два отсто не се очекува до следната година. Во вакви услови, вонредни, експертите сметаат дека се потребни и вонредни мерки, кои ќе го запрат обезвреднувањето на примањата на најранливите граѓани во земјава.
„Ова заедно со претходната загуба на вредноста на пензиите во однос на платите, кои забрзано растеа во последните неколку години, уште повеќе го намали соодносот на просечната пензија со просечната плата. Вонредни времиња бараат вонредни постапки, па независно од неодамна усвоениот модел, можно е да се применат дискрециски мерки со кои ќе се намали штетата на пензиите од високите цени“, вели Мршиќ.
Професорката објаснува дека власта во услови на висока инфлација може привремено да го суспендира усогласувањето што комбинира пораст на цените и на платите и да се применува само факторот пораст на животните трошоци.
„Впрочем, во некои држави постојано е во примена усогласување на пензиите со оној фактор чиј раст е поголем во периодот за кој се врши усогласувањето - цените или платите. Улогата на усогласувањето на пензиите е да ја одржи нивната вредност во текот на користењето, а не да врши зголемување на најниските пензии што се остварени или по основа на ниски плати или на краток период на пензиско осигурување. Затоа, заштитата на корисниците на најниски пензии од високата инфлација е предмет на мерките за социјално загрозени граѓани, а не во рамките на редовно усогласување на пензиите“, вели Мршиќ.
Сумата за пензии годинава е 10,8 отсто поголема од лани
Со буџетот за 2023 година, Владата предвиде 75 милијарди денари (милијарда и двесте милиони евра) за исплата на пензиите на 345.245 пензионери. Сумата за исплата на пензии е за близу 120 милиони евра повисока од таа во 2022 година, а бројот на пензионери годинава е планирано да биде за 12.067 поголем од лани. Од 2019 година досега, сумата за исплата на пензии е зголемена за над 320 милиони евра.
Поддршката од државата кон ПИОМ во 2023 година ќе биде за 7,3 милиони евра повисока споредено со 2022 година. Парите, пак, што планира од придонеси да ги собере фондот во 2023 година се за триста милиони евра над ланската сума. Тоа, според Мршиќ, ќе го амортизира ударот врз фондот.
„Високите стапки на пораст на трошоците на живот ќе предизвикаат и повисоки трошоци за усогласувањето на пензиите, но има очекување за зголемување и на приходите за пензии од пензиските придонеси по основа на планираниот пораст на платите во текот на 2023 година, што ќе придонесе за ублажување на дефицитот во буџетот на фондот за пензии. Од друга страна, трошоците на живот учествуваат со 50 отсто во формулата за усогласување на пензиите, поради што усогласувањето не го следи во целост порастот на трошоците на живот и куповната моќ на пензиите опаѓа. Така што товарот од високата инфлација изгледа дека ќе биде поделен помеѓу корисниците на пензии на кои не им се усогласени пензиите со целиот процент на пораст на трошоците на живот и државата, која ќе треба да изврши трансфер на средства потребни за исплата на пензиите и за нивното усогласување во периодот на висока инфлација“, објаснува професорката Мршиќ.
