.webp){kind=icon}
Иако важи за земјоделска земја, Македонија за многу производи е увозно зависна, а тоа особено дојде до израз лани, кога војната во Украина предизвика проблеми со снабдувањето со храна во светот. Последиците ги почувствува голем дел од светот, како и Македонија, кога на двапати мораше да се забрани извоз на одредени производи, а се презедоа и други мерки за да се обезбедат потребните количества за домашниот пазар.
Интервентно увезувавме пченица, пченка и сончогледово масло за да ги пополниме празните полици во маркетите. Земјава најде спас во Србија.
И покрај сите тие случувања, властите уверуваат дека Македонија има доволно стоковни резерви за да се надмине каква било пречка во трговијата.
Државата има повеќе од доволно стоковни резерви
Информациите од Агенцијата за стоковни резерви во однос на конкретните количества за задолжителните резерви не се јавно достапни, бидејќи претставуваат класифицирани податоци. Од таа причина Агенцијата за стоковни резерви во својот стратегиски план резервите ги изразува според тоа за колку денови треба количествата да ги задоволат потребите во земјата.
Според тоа, за периодот 2023-2025 година, предвидено е Агенцијата постојано да има на располагање пченица што ќе ги задоволи потребите за период од 120 дена, јачмен и масло за јадење има за 60 дена, готварска сол за 45 дена, а резерви на нафтени деривати се чуваат за минимум пет дена. Во согласност со тоа, Агенцијата спроведува набавки или врши отпис на резервите за да ги замени со нови и постојано да ги има на располагање неопходните количества.
Директорот на Агенцијата за стоковни резерви уверува дека има резерви дури и повеќе од доволно.
„Има доволно, не само жита, туку од сите стоковни резерви, за да поминеме секаква криза ако дојде до затворање на набавките додека се отворат од нова жетва. Моментално имаме повеќе од доволно, бидејќи за три-четири месеци доаѓа новата жетва и за сточна и за човекова храна“, вели Реси Абдурахмани, директор на Агенцијата за стоковни резерви.
Така, според Стратегискиот план, во 2023 година се планира обновување на 5.000 тони меркантилна пченица, набавка на сурово сончогледово масло, набавка на меркантилна пченица, јачмен за сточна храна и пченка, како и редовно обновување на лековите и медицинските средства.
Директорот на Агенцијата за стоковни резерви не стравува од можни блокади на трговската размена, но сепак вели дека имаат резервен план доколку дојде до привремено ембарго од некоја држава од каде што Македонија ги увезува неопходните прехранбени производи.
„Генерално има план. Од Владата е формирана група што ја следи ситуацијата во Европа и светот, но и кај нас, и тие редовно се состануваат. Ние имаме доволно стоки, а имаме и финансиски средства за да поминеме без последици во случај да дојде до прекин на испораките, како што веќе се случи во минатото поради војната во Украина“, вели директорот Абдурахмани.
Според него, ако дојде до блокада на пример од Украина или Русија, земјава има доволно резерви додека да се направи набавка на пример од Канада.
„Тоа е целта на стоковните резерви, да имаме резерви додека се обезбедат алтернативни извори за снабдување. Ама, додека се снајдеме, имаме доволни количества. Притоа, освен тоа што ние имаме резерви на пченица за околу шест месеци, дополнително и приватните компании имаат резерви за околу три месеци, што значи дека приближно девет месеци не би имале проблем дури и во случај да дојде до некаква целосна забрана за тргување“, уверува директорот на Агенцијата за стоковни резерви, Реси Абдурахмани.
На Македонија годишно ѝ недостигаат најмалку 60.000 тони пченица
Иако земјавa важи за земјоделска, сепак со години се обидува да ја намали својата увозна зависност, особено за основните производи неопходни за прехрана. Посевите и приносите не ги задоволуваат основните потреби на населението на годишно ниво. Тоа особено дојде до израз минатата година, кога војната меѓу Русија и Украина предизвика многу турбуленции во светот, особено истакнувајќи ја зависноста од храна.
Податоците покажуваат дека Македонија во просек произведува околу 250.000-270.000 тони пченица, а годишните потреби налагаат околу 320.000-330.000 тони. Според тоа, земјава мора остатокот да го обезбеди од увоз. Увозот на пченица и на брашно најчесто се обезбедува од Србија.
Податоците на Државниот завод за статистика покажуваат дека вредноста на вкупниот увоз на земјоделски производи само за една година порасна речиси за 13 отсто, а за период од шест години, односно од 2017 до 2022 година се зголеми за 30 отсто.
Но што доколку се случат потреси како минатогодишниот што го предизвика војната во Украина?
Прекинот на испораките на земјоделски производи од Украина и Русија, колку поради физичката блокада од војната, толку и поради воспоставените санкции кон Москва, доведе до недостиг од основни производи неопходни за прехрана на човекот и стоките. Тоа од една страна ја покачи цената на расположливите количества на пазарот, но од друга страна доведе до тоа земјите да ги затворат границите и да не дозволуваат извоз на одредени производи, со цел првично да обезбедат доволни количества за потребите на сопственото население, а дури потоа вишоците да ги пласираат на странските пазари.
Со таква ситуација се соочи и Македонија, кога беше принудена да го запре извозот на пченица и брашно, а да ја укине царината за увоз на пример на маслото за јадење од сончоглед, со цел да го одржи снабдувањето на домашниот пазар и да се избегне раст на цените.
„Во услови на економска криза, предизвикана од воените случувања во Украина, и нарушувања на светскиот пазар на пченица, на кој се јавува сериозен недостиг од пченица, потребно е да се превенираат евентуалните дополнителни нарушувања на пазарот во земјата кај овие основни прехранбени производи, неопходни за исхрана на населението“, образложија од Владата, кога лани на двапати го ограничија или целосно го забранија извозот на тие производи.
Не е само пченицата, недостигаат и други производи
Покрај пченицата, земјава е увозно зависна и од други производи, како јачмен, сончоглед, пченка, пченкарно и сончогледово масло. Овие производи беа дел од мерките лани, со цел да не се случи недостиг на пазарот и да не дојде до активирање на стоковните резерви.
Токму сончогледовото масло беше еден од производите за кои лани се забрани извозот, а се укинаа царините за увоз.
Земјава најде спас во Србија
Србија, земјата што е еден од главните трговски партнери на Македонија, не остана имуна на турбуленциите од војната во Украина, па и таму се спроведуваат забрани или ограничени квоти за извоз на одредени производи. Сепак, и покрај тоа, властите во Македонија успеаја да издејствуваат Србија да ја прогласи земјава за исклучок и да ги обезбеди потребните количества за нашиот пазар да остане стабилен. Оттаму увезувавме пченица, пченка и сончогледово масло.
Само лани вкупниот увоз од Србија е зголемен за 14 проценти, додека за период од шест години бележи пораст од 54 отсто.
Откако пазарите се стабилизираат по бурниот летен период, во октомври земјите-членки на Отворен Балкан со собраа да подготват конкретен акциски план во насока на спречување на ескалацијата на негативните ефекти како резултат на војната во Украина. Македонија се обврза да дозволи извоз на пченица меѓу земјите, а Србија да ги укине извозните граници на основните прехранбени продукти. Во однос на бизнисите, планот предвидува во случај на недостиг, да се забрани препродажбата на други пазари на пченица, пченкарно масло и др.
