Економијата на Шји тоне, но берзанскиот змеј блуе оган

Пред неколку дена беше објавена статија на порталот СЧМП (South China Morning Post) под наслов „Додека се намалува населението на Кина, 300-илјадна роботска војска ги одржува фабриките во погон“. Во статијата авторите се обидуваат да изнесат две важни точки што во голема мера ги сумираат предностите и недостатоците на кинеската економија или, пошироко, на нејзиниот модел на развој.

Од една страна, Народна Република Кина може да се пофали со најголем број индустриски роботи во светот, што го одразува нејзиниот изненадувачки технолошки напредок. Во кинеските фабрики работат веќе речиси две милијарди роботи, а најновиот извештај на Меѓународната унија за роботика наведува дека повеќе од половина од новоинсталираните 542.000 роботи минатата година се наоѓаат во кинеските објекти.

Но истата статија исто така предупредува на проблемите, кои, според авторите на извештајот „Кинеска економска транзиција: долгови, демографија, деглобализација и сценарија за 2035“ (China’s Economic Transition: Debt, Demography, Deglobalization, and Scenarios for 2035), Дини Мекмахон и Ендрју Полк, се едни од трите главни предизвици со кои ќе мора да се соочи Кина во иднина. Покрај натпросечната задолженост на државата и пошироката деглобализација, предизвикана од трговската војна на Доналд Трамп, Кина страда и од негативна демографска ситуација.

Кина се соочува со намалување на популацијата поради рестриктивната политика од 2022 година. Минатата година природниот прираст се намали за 1,39 милион луѓе, што ја поставува земјата под дополнителен притисок во однос на економскиот раст, бидејќи недостигот од работна сила ја принудува да се потпира на алтернативи, како што се роботите. „Пекинг се обидува да се пренасочи кон нов модел на раст“, велат авторите на анализата на ЦСИС (CSIS) и додаваат дека прашањето каков ќе биде тој раст е едно од големите прашања на нашето време.

Од системски проблеми до рекорди

Додека најголемата светска економија размислува како да продолжи понатаму, соочувајќи се со намалување на работната сила, невработеност на младите, слаба домашна потрошувачка, дефлација, огромни државни долгови и предизвици на државниот капитализам, на кинеските капитални пазари се случува своевидна ренесанса.

Што се случи во септември минатата година кога референтниот индекс Shanghai Composite во текот на една година се зголеми за 40 проценти? За споредба – американскиот S&P 500 порасна за 18 проценти, додека европскиот STOXX Europe 600 порасна за 9,6 проценти.

Потребен катализатор

„Пред околу една година Кина започна серија на стимулативни мерки, како монетарни така и фискални, кои создадоа услови за повторно растење на акциите“, вели Матеј Госар, управник на имот во „НЛБ Фондови“.

Токму тогаш светската ѕвезда на финансиската индустрија од хеџ-фондот „Апалуса“ (Appaloosa Management), Дејвид Тепер, изјави: „Купувајте сè што е кинеско“. Предусловите за експлозија на капиталните пазари беа создадени со веќе утврденото сценарио на фискални и монетарни интервенции на централната влада или на кинеската централна банка во последниве неколку години. Со тоа, водството на земјата се обидува да ја постигне посакуваната целна стапка на раст за втората половина на годината, што им гарантира легитимитет на политичките елити на еднопартискиот систем. Таквата политика ја следеа и минатата година, кога централните банкари ги намалија каматните стапки и задолжителните резерви на банките. Дополнително, мерките на финансиските регулатори го олеснија откупот на сопствени акции.

Меѓутоа, за вистински раст беше потребен и катализатор, кој се појави кон крајот на годината. Светот беше воодушевен од вештачката интелигенција (ВИ) на кинескиот четбот Дипсик (DeepSeek), кој со значително помали технолошки и финансиски вложувања без проблеми се натпреваруваше со американските гиганти како „Гугл“ (Google) и новите стартап-компании за ВИ како „Опен еј-ај“ (OpenAI). Кинескиот четбот покажа дека дури и со технолошко заостанување и помалку средства за развој, кинеските компании може да постигнат резултати што се споредливи со американските.

Геополитичка улога

И додека државата создаде условите за раст, а Дипсик ја одигра улогата на катализатор, за продолжување на трендот се погрижи геополитиката. Прво, во мај, краткотрајната војна меѓу Индија и Пакистан го истакна потенцијалот на кинеската воена индустрија. Кинеските ловци J-10 успеаја да победат во воздушен двобој со француските „рафал“, што ги потврди технолошките способности на кинеската одбранбена индустрија, која е важен дел од поширокото економско опкружување.

„Делниците на кинеските оружарски компании се дел од таканаречениот ‘стратешки капитализам’“, изјави професорот по економија Рок Спрук, „каде што воениот ризик или конфликт, како што се покажа во случајот со индиректната улога во конфликтот Индија-Пакистан, го стимулира финансиското очекување“. Тука се вклучува и септемвриската воена парада по повод 80-годишнината од поразот на Јапонија, на која претседателот Шји Џјинпинг го угости рускиот колега Владимир Путин и гордо му ги прикажуваше најсовремените воени технологии, вклучувајќи хиперсонични ракети и паметни дронови поддржани од вештачка интелигенција (ВИ). Индексот на кинеските одбранбени компании на банката „Голдман Сакс“ порасна за 44 проценти од јануари до септември.

Вториот фактор за одржување на растот на кинеската берза годинава е поврзан со првиот, бидејќи се однесува на зајакнувањето на кинеската исполнителност во областа на напредни чипови, кои се потребни за развој на ВИ. Како што беше напишано, ова е реакција на долготрајните обиди да се ограничи технолошкиот развој и истражувања во Кина преку ограничувањето на извозот на американска висока технологија. Но, како што покажа „гестот на добра волја“ од страна на Трамп, кога американската влада во август првично го одобри извозот на чипови од „Енвидија“ (Nvidia) и АМД (AMD) во Кина, само за неколку дена потоа Пекинг ги откажа и на крајот го ограничи нивното користење, оваа стратегија има спротивен ефект.

„Ограничувањата за пристап до напредни чипови и технологии можат да го забават развојот на некои стратешки сектори, како што се суперкомпјутерскиот сектор и вештачката интелигенција, но не можат целосно да го стопираат домашниот развој“, изјави Сашo Шмигиќ, член на управата на „Генерали инвестментс“ (Generali Investments). „Најновиот поттик за раст на акциите во кинескиот технолошки сектор дојде по изјавата на кинескиот регулатор, кој им нареди на компаниите да престанат со купување чипови од ‘Енвидија’ и да ги откажат постојните нарачки“, додава Госар.

Кина се потпира на домашните технолошки компании, како „Хуавеј“ (Huawei), СМИЦ (SMIC) и „Шаоми“ (Xiaomi), за да обезбеди автономност во производството на напредни чипови. Иако многу од овие компании, како што е „Хуавеј“, не котираат на берза, нивниот раст ја поддржува побарувачката за акции во технолошкиот сектор.

„Камбрикон“ (Cambricon), компанијата што произведува чипови и која се смета за кинеска „Енвидија“ и главен конкурент на „Хуавеј“ во кинеската ВИ-трка, ја зголеми својата вредност за 93 проценти од почетокот на трговската војна со САД. Според податоците на „Блумберг“, акцијата на „Камбрикон“ беше меѓу највисоките на кинеските берзи минатиот месец, бидејќи во првата половина на годината забележа рекорден профит од 144 милиони долари.

„Очекуваната зголемена побарувачка за домашни чипови, а со тоа и дополнителното вложување во развој на домашни чипови, предизвика силен раст на кинеските технолошки акции“, вели Госар. Меѓутоа, тој предупредува дека „нестабилноста на цените на акциите на кинеските производители на чипови веројатно ќе остане голема“.

Предупредувачки знаци

Расте загриженоста за процентот на купувања преку финансиски заеми, што потсетува на балоните од 2015 година. Според податоците на „Блумберг“, процентот на акции купени со заем достигна највисоко ниво од тогаш и сега е само 10 проценти под рекордот. „Високата стапка на претпазливост и внимателниот избор на компании што имаат докажан пат до раст на приходите и генерираат позитивен паричен тек се разумни“, вели Госар.

Растот на кинеските акции, иако значителен, не се рефлектира во економскиот раст. Дефлацијата продолжува да биде присутна, бидејќи цените на фабричките производи опаѓаат во последните три години. Економската забавеност е реална можност ако се намали извозот кон САД и ако кризата на пазарот на недвижности продолжи. Меѓутоа, дури и во такво сценарио, на берзата може да се видат знаци на оптимизам. Колку повеќе се оддалечува целта за раст од 5 проценти толку повеќе ќе биде потребна попустлива фискална и монетарна политика од страна на владата.

Раст со потенцијал

Разбирањето на улогата на финансиските пазари во Кина е значително различно од западниот концепт, што е и причина зошто странските инвеститори се внимателни при влезот на овој пазар. Како што изјави за „Блумберг Адрија“ професорот Ченг Чангжонг и директор на Центарот за партиски и државен развој на Универзитетот Фудан, кинеската берза е „во служба“ на реалниот сектор.

„Кинеското раководство од реформскиот период ја гледа улогата на берзите и финансиската индустрија генерално како поддршка на реалната економија. Според моето мислење, таквото разбирање на улогата ќе продолжи и во иднина“, изјави тој, при што истакна дека државата постојано се труди да „ги управува или ограничува ризиците“.

Природата на странските директни инвестиции (ФДИ) се сменила значително. Лани, по највисоките приливи на инвестиции од 334 милијарди долари во 2021 година, кинеските приливи се намалија на одлив од речиси 154 милијарди долари, како што известува Си-ен-би-си (CNBC). Тоа претставува најниско ниво во последните две децении, што покажува дека странските инвеститори го пренасочиле својот капитал на други пазари.

Оптимизмот на кинеските берзи е, сепак, локален феномен, што, со оглед на неповолната економска и геополитичка ситуација, е изненадувачки. Бројот на мали инвеститори, кои своите рекордно високи заштеди (кои чинат повеќе од 30 отсто од имотот на кинеските домаќинства) ги пренасочуваат во акции, расте. Како што се наведува во „Економист“ (The Economist), бројот на новоотворени сметки за тргување со акции во Кина до крајот на септември надмина 30 милиони.

Како домашни така и странски инвеститори на кинескиот пазар веќе неколкупати беа на губитничката страна, но набљудувачите сметаат дека инвестициите во технолошка реализираност и вештачка интелигенција, заедно со фискалните и монетарните мерки и обидите на властите да го ублажат ценовниот конфликт во клучните индустриски сектори, се доволно силни катализатори за одржување на позитивниот тренд. „Убедени сме дека оваа растечка динамика има потенцијал“, изјави за „Блумберг“ Ванг Хуан, управител на фондови при ШЗИМ (Shanghai Zige Investment Management).