Извештај на ЕК: Во Македонија нема напредок во делот на климатските промени

Македонија останува значително зависна од јаглен, а термоцентралите „Битола“ и „Осломеј“ продолжуваат со работа на ова гориво. Ова е наведено во Извештајот на Европската комисија за напредокот на земјава во 2024 година.

Извештајот исто така нотира дека инсталираната моќност на електраните од обновливи извори на енергија (ОИЕ) се зголеми на 50 отсто од вкупната инсталирана моќност на електрична енергија и 33 отсто од вкупното производство на електрична енергија.

Комисијата забележува дека имплементацијата на постоечките закони не е подобрена, а националното законодавство не е усогласено со Директивата за обновлива енергија. Законот за енергетска ефикасност е делумно усогласен со ажурираната Директива за енергетска ефикасност и Директивата за енергетски карактеристики на зградите.

„Беше подготвен Инвестициски план за забрзана транзиција на јаглен во рамките на Програмата за забрзана транзиција на јаглен, формирана од Фондот за климатски инвестиции, но се чека на имплементација. Владата спроведе некои од мерките утврдени во националниот акциски план за енергија усвоен во декември 2022 година, кој доби релевантни придонеси од Пакетот за енергетска поддршка на ЕУ. Спроведени се програми за поддршка на енергетската ефикасност и обновливите извори од мал обем, иако со ограничено темпо. Во тек се институционални реформи, ревизија на стратешката рамка, донесување и имплементација на ново законодавство. Ажурирањето на тековниот национален акциски план за енергија и клима од 2022 година се чека за да се одговори на препораките на Секретаријатот на Енергетската заедница“, се потенцира во Извештајот.

Затворање на централите на јаглен до 2030 година

Извештајот на Европската комисија само го потврдува тоа на што предупредуваат екологистите. Претходно, извештајот „Усогласи или затвори“ на „Бенквоч“ (CEE Bankwatch Network) објави дека загадувањето од термоцентралите во земјава придонесува емисиите на сулфур диоксид (SO2) да се во пораст.

Лани, според овој извештај РЕК Битола генерираше над 10 пати повеќе штетни емисии од дозволените горни граници.

Според најновите планови на Министертсвто за енергетика, овие термоцентрали ќе работат до 2030 година.

„Во согласност со моменталната стратегија за енергетика и националниот план за енергија и клима, термоцентралите во Македонија треба да се затворат до 2030 година и ние сме фокусирани да го испочитуваме тој рок. Како влада целиме на намалување на емисиите на стакленички гасови од 82 отсто до 2030 години, во споредба со нивото од 1990 година“, изјави неодамна за „Блумберг Адрија“ министерката за енергетика Сања Божиновска.

Во меѓувреме таа најавува ревитализација и модернизација на РЕК Битола и на ТЕЦ Осломеј за зголемена ефикасност на блоковите, но пред сè поради намалување на емисиите на CO2, SOx, NOx и прашина во согласност со дозволените гранични вредности на емисии во ЕУ.

Ограничен напредок во животната средина и климатските промени

Во делот на животна средина, Извештајот покажува дека Македонија не е целосно усогласена со Директивите за процена на влијанието врз животната средина што негативно влијае на сите други сектори.

Се дополнува дека директивите на ЕУ за еколошка одговорност и за еколошки криминал, исто така, не се целосно усогласени и е нагласено дека Македонија треба да обезбеди дека мониторингот на животната средина ги исполнува стандардите на ЕУ.

Многу ограничен напредок Извештајот нотира и во однос на квалитетот на воздухот. Постоечкиот систем за мониторинг и структурите задолжени за собирање и обработка на податоци бараат засилување.

Во извештајниот период наведуваат дека беше развиена карта за циркуларна економија и подготвена нова стратегија за управување со отпадот. Сепак, имплементацијата останува значаен предизвик, со одвојувањето и рециклирањето на комуналниот отпад на несоодветно ниво.

Правната и политичката рамка за интегрирано управување со водите, според ЕК, е на место, но не е постигнат напредок. Потребно е забрзување на напредокот кон справување со загадувањето од точкести извори и подобрување на мониторингот на квалитетот и количината на водите.

„Земјата треба да го зајакне системот за инспекција и санкции и да го зајакне моделот на финансирање на секторот, градејќи врз принципите на загадувачот плаќа и целосно надоместување на трошоците“, стои во Извештајот.

Министертсвто за животна средина е без административен капацитет

Извештајот нотира дека индустриското загадување и управувањето со ризикот се во рана фаза на усогласување, а законот за индустриски емисии допрва треба да се усвои. Нема развој во областа на хемикалиите и загадувањето со бучава.

Во делот на граѓанска заштита, се наведува дека Македонија треба да ја подобри својата отпорност на кризи преку превенција и подготвеност, користејќи го научното партнерство за природни непогоди и поврзувајќи го националниот систем за комуникација при итни случаи со заедничкиот систем за комуникација и информации на Европската комисија (CECIS).

Што се однесува до климатските промени, Извештајот не забележува напредок, нагласувајќи дека Законот за климатска акција треба допрва да се усвои.

„Сè уште треба да се усвои ажуриран национален план за енергија и клима и долгорочна стратегија за климатска акција заедно со целта за климатска неутралност до 2050 година. Националниот систем за инвентаризација на стакленички гасови исто така бара операционализација. Северна Македонија треба целосно да го спроведе пакетот за воведување на цените на јаглеродот до декември 2025 година и да се усогласи со ЕУ“, стои во извештајот.

ЕК нотира дека не постои административен капацитет во Министерството за животна средина и просторно планирање, а меѓуинституционалната координација е во почетна фаза.