Економијата на регионот Адриjа ја пржат климатските промени, одговорот ќе чини многу пари

Малиот Алекса во октомври ќе наполни една година. Тој е роден во главниот град на Србија, Белград, а неговите родители секоја зима одат на скијање на Копаоник. Дали Алекса ќе може да ужива во овој зимски деликатес како неговите родители е прашање на кое тешко може да се одговори. Ивана е родена во хрватскиот град Сплит. Додека расте, таа ќе биде сведок на сè повеќе топли денови и ноќи. За десет години температурата на морето може да се зголеми за неколку степени. Глобалното затоплување моментално е еден од најголемите предизвици на човештвото, а регионот Адрија се загрева многу повеќе и побрзо од просекот на остатокот од светот. Тоа има своја цена, а таа не е мала. Сите ќе платиме за тоа. И Алекса и Ивана и нивните неродени браќа и сестри. Економските штети и досега се исклучително високи.

Растот на температурите урива рекорди

Дуња Мацоко Дрвар, магистерка по метеорологија и океанографија, климатолог и директорка на програмата за заштита на природата во WWF Адрија, вели дека анализите на ECMWF, еден од најголемите центри за прогнозирање во светот, покажуваат дека во последните 40 години температурата во регионот Адрија се зголемила за повеќе од два степена. Претходната 2023 година беше најтопла година во целиот регион. Просечните температурни отстапувања лани беа највисоки во Сараево и во Бања Лука, дури 2,2 Целзиусови степена. Следуваа Љубљана, Загреб и Белград со по 1,8 степен, Сплит со 1,7 степен, Скопје со 1,6 степен и Подгорица со 1,5 Целзиусов степен. На 16 јули температурата на морето околу Дубровник достигна 30 Целзиусови степени.

Дуња Мацоко Дрвар/Приватна архива

Доколку не направиме итни и радикални промени во начинот на управување со енергентите, земјоделското земјиште, транспортот и воопшто во начинот на живеење, порастот на температурата ќе продолжи забрзано, предупредува Мацоко Дрвар.

„Особено загрижува забрзаното затоплување на морињата. За 30 години ќе имаме, да речеме, 10-20 топли дена повеќе во внатрешните делови на регионот и 30 во крајбрежните области отколку што имавме на почетокот на 21 век. Очекуваме и зголемување на бројот на топли ноќи. Зголемувањето на бројот на топли денови ќе биде најголемо во есенската и летната сезона, топлите периоди ќе се продолжат за 20-40 дена, а на островите дури 70 дена во годината. Сушните периоди најмногу ќе се прошират во планинските предели на Динаридите, а нешто помалку во панонската област. Вакви алармантни податоци има во изобилство“, посочува таа.

Според неа, последиците уште сега се јасно видливи и ќе бидат уште повидливи во сите аспекти од нашиот живот.

„Се менува времетраењето на вегетацискиот период, кој е клучен за успешно производство на храна. Проекциите покажуваат дека веќе имаме значително продолжување на сезоната на растење, што доведува до промени во датумите на зреење на растителните видови, што, пак, влијае на промените во количеството на културите, датумите на жетва и сеидба, како и на можноста за одгледување одредени видови. Анализите покажуваат дека за 30 години изгубивме од пет до 30 проценти од водата во почвата. Сè почестите пролетни мразови предизвикуваат загуби во овоштарството“, вели таа.

Тоа одлично го опиша босанскиот метеоролог Недим Сладиќ, кој вели дека зголемувањето на летните температури, пократките студени зимски периоди, подолгите сушни периоди и посилните временски екстреми сериозно влијаат на животот во регионот.

Колку нè чини?

На сите им е јасно дека не треба многу да се чека за акција и приспособување, а евидентно е дека земјите од регионот Адрија веќе работат на справување со климатските промени, но тоа сепак се чини недоволно, а може да се воочи дека поголем степен на регионална поврзаност и соработка во овој поглед веројатно би бил корисен.

Пример за степенот на влијанието на климатските промени може јасно да се види во случајот со Хрватска, која, според извештајот на Европската агенција за животна средина, спаѓа во групата на три европски земји со најголем кумулативен удел на штети од екстремни временски и климатски настани во однос на бруто-националниот производ.

„Пресметано е дека овие загуби во период од 33 години, од 1980 до 2013 година, изнесуваат околу 2,25 милијарди евра, што е во просек 68 милиони евра годишно. Вкупниот износ на пријавени штети за периодот од 2013 до 2018 година изнесува околу 1,8 милијарда евра, што е речиси 300 милиони евра годишно. На пример, само сушата од 2003 година нанесе штета на енергетскиот сектор од 63 до 96 милиони евра“, наведува хрватското министерство за заштита на животната средина и зелена транзиција.

Туризам, земјоделство, енергетика...

Според Мелита Перчец Тадиќ, раководителка на Климатолошката служба при Хрватскиот државен хидрометеоролошки завод (ДХМЗ), има јасно видливи настани што ја зголемуваат ранливоста на општеството.

„Тоа се зголемување на нивото на морето и на температурите, зголемување на температурата на воздухот и на придружните ризици од суши и пожари, промени во режимот на врнежи со посуво лето и поврнежлива есен и веројатно интензивни врнежи во иднина и поплави. Овие ефекти понатаму се пренесуваат на екосистемите и на квалитетот на живот на населението, особено во делот на зависноста од природните ресурси“, вели Перчец Тадиќ.

Во процената на ризикот од катастрофи за Хрватска, во која учествуваа и експерти на ДХМЗ, можните катастрофи поради метеоролошки или хидролошки услови вклучуваат екстремни температури на воздухот, поплави предизвикани од излевање копнени води, суши, пожари, соленост и лизгање на земјиштето.

Според Сладиќ, климатските модели односно предвидувањата од средното сценарио за регионот Адрија укажуваат на натамошно зголемување на температурата во зимскиот период за 1,5 до 2 Целзиусови степена, што дополнително би ја поместило снежната линија за 200-300 метри на надморска височина помеѓу 1.730 и 1.830 метри.

Земјоделството меѓу клучните сектори што трпат влијание од климатските промени/Извор: Depositphotos

Како што објаснуваат од хрватското министерство за економија, во Стратегијата за адаптација на климатските промени за периодот до 2040 година, со поглед до 2070 година, избрани се осум клучни сектори за кои се смета дека се под најголемо влијание на климатските промени. Тоа се водните ресурси, земјоделството, шумарството, рибарството, биолошката разновидност, енергијата, туризмот и здравјето. Истовремено, беа предложени 83 мерки за адаптација на климатските промени, за кои беа истакнати потребните финансиски средства и изворите на финансирање по сектори.

„Промените во врнежите и температурата влијаат на приносите и здравјето на земјоделските култури. Хидроенергетските ресурси се под закана поради промените во режимот на врнежи. Зголемени се негативните ефекти врз здравјето поради екстремните температури на воздухот, топлотните бранови и аерозагадувањето. Се очекуваат поголеми ризици од пожари“, истакнува Перчец Тадиќ.

 

„Ширењето болести што се пренесуваат преку вектори во области каде што претходно не постоеја е една од последиците на климатските промени. Проекциите покажуваат дека ризикот од инфекција ќе се зголеми за 50 пати до средината на овој век“, вели Мацоко Дрвар. 

Сладиќ предупредува дека капацитетот на Босна и Херцеговина (БиХ) да се приспособи на климатските промени е ограничен, а транзицијата кон зелена енергија е предизвик поради зависноста од фосилните горива и од хидроцентралите.

„Во однос на струјата сме стабилни токму поради рудниците и поголемите хидроцентрали, кои имаат над 50 мегавати моќност и не се дел од зелената енергија. Нашата земја дефинитивно треба да инвестира повеќе во зелена енергија, но исто така треба да имаме на ум дека тоа е само капка во океанот на големите сили што испуштаат неизмерно повисоки концентрации на стакленички гасови, па и најмал чекор за преминување кон зелената енергија е важен“, смета Сладиќ.

Сојузниот хидрометеоролошки завод во Босна и Херцеговина наведува дека најголеми промени се забележани во јужните, северните и северозападните делови на земјата со порастот на температурата на воздухот и промените во режимот на врнежи. Тоа потоа се рефлектира преку зголемување на интензитетот и зачестеноста на екстремните климатски настани како топлотни бранови, бури и град. Од анализата на податоците може да се види дека во периодот од 1961 до 2023 година е забележан континуиран пораст на просечната годишна температура на воздухот на повеќето мерни станици во Босна и Херцеговина за 0,3-0,4 Целзиусови степени во период од десет години.

Топлински острови

Словенечките експерти посочуваат една важна појава - топлинските острови се феномен што се јавува во градовите поради различната структура на почвата, поради што се воспоставува посебна клима и температурите се повисоки.

„Градот со своите изградени области дејствува како печка за термоакумулација што апсорбира зрачење со кратки бранови од сонцето во текот на денот, а потоа емитува зрачење со долги бранови во оладената средина ноќе и наутро“, објаснува студијата на експертите од Марибор, професорите Игор Жиберн и Данијел Ивајншич.

Ваквите топлински острови очекувано се најизразени во Љубљана и во Марибор. Во секоја групирана населба со повеќе од илјада жители веќе се формира топлинско островче, а во Словенија 55,9 отсто од населението живее во такви населби со повеќе од илјада луѓе, пресметал професорот Жиберн од Филозофскиот факултет при Универзитетот во Марибор.

Во Марибор таканаречените топлински острови се најизразени/Извор: СТА

Проблем се пред сè таканаречените тропски ноќи во кои минималната температура не се спушта под 20 Целзиусови степени.

„Воздухот не се лади доволно и телото не може да се одмори. Со одложувањето на топлотните бранови се зголемува бројот на луѓе со здравствени проблеми поради горештините“, вели Матеј Огрин од Катедрата за географија при Филозофскиот факултет во Љубљана.

Жиберн потсетува дека тропските ноќи на почетокот и на средината на 20 век биле ретка појава во Словенија, со исклучок на крајбрежната област, а сега тие се годишна појава, па, така, во Марибор бројот на денови со минимална температура над 20 степени се зголемува за 0,15 дена годишно или 7,5 дена на секои 50 години. Во истиот период просечната температура во тој град се зголемила за 1,3 степен.

Истиот процес е видлив и во Македонија, каде што зголемување на вредноста на просечната температура се забележува во сите градови во државата во периодот од 2009 до 2023 година. Најизразено зголемување од 1,4 Целзиусов степен е измерено во Скопје, што е логична последица, меѓу другото, на масовното градење висококатници и сè помалиот број зелени површини.

Криза, не промени

Еколошкиот активист Горјан Јовановски дури смета дека терминот климатски промени веќе не е соодветен.

„Искрено, јас веќе го нарекувам климатска криза. Веќе ги гледаме штетите, а претстојат уште повеќе, од поплави и пожари до нестабилно време придружено со невреме, грмежи, силен ветер и со град. Граѓаните ќе се соочуваат со поголеми штети на домовите и на автомобилите, индустријата ќе има сè поголеми проблеми со синџирот на вредност и испораката на стоки, а државата ќе се соочува со притисок врз енергетската инфраструктура. Ова е само мал дел од големите проблеми што ја чекаат Македонија доколку светот продолжи по истиот пат како досега“, смета Јовановски.

Македонија, земја позната по производството на грозје и на вино, ги чувствува порастот на температурите и климатските промени во тој сегмент. Статистичките податоци покажуваат дека Македонија имала најниско производство на грозје во последните две децении. Произведени се 149.006 тони наспроти 265.556 тони една година порано. Се намалува производството на точено и амбалажирано вино. Според агрономот Ласте Миленковски, македонскиот земјоделски сектор, вклучувајќи го и лозарството, е особено чувствителен на климатските промени.

„Поранешното појавување на одредени фенолошки фази доведува до порано зреење во потопол период и до зголемување на содржината на шеќер и намалување на киселоста, што го зголемува алкохолот во виното. Со тоа се менува вкусот на виното и се губи свежината поради намалувањето на киселоста. Тоа може да има негативно влијание врз квалитетот на виното. Затоа треба постепено да се приспособуваме и да применуваме мерки за заштита на лозите“, вели Миленковски.

Без преодна оценка

Перчец Тадиќ наведува дека постојат два фундаментални начина за справување со климатските промени.

„Неопходно е да се имплементираат и двата. Првиот се однесува на намалувањето на емисиите на стакленички гасови, каде што клучот е да се намали употребата на фосилни горива за производство на електрична енергија, т.е. преминување кон обновливи извори на енергија, потоа спроведување мерки за зголемување на енергетската ефикасност во зградите и намалување на употребата на фосилни горива во сообраќајот“, забележува хрватскиот климатолог.

Вториот начин е приспособување. Тоа значи да се спроведуваат мерки во одредени стопански гранки и јавни услуги, како приспособување на пристаништата на подигнувањето на нивото на морето, приспособување на системите за одводнување на дождовницата во градовите, засенчување на јавни површини, засадување вегетација во градовите и слично.

Без разлика на националните планови, дејствувањето на локално ниво е исклучително важно и јасно е дека некои локални единици го прават тоа подобро од другите. Добар пример во Хрватска е Пула, која доби европска награда за дизајн и имплементација на дождовни градини. Станува збор за системи за инфилтрација што со помош на природни структури штитат од поплави во случај на обилни дождови и ги растоваруваат санитарните системи за одводнување и ги дополнуваат подземните води.

Но, има уште многу работа во целиот регион Адрија.

Интересно е што ниту една од земјите во регионот не доби преодна оценка во рангирањето на „Блумберг“ од првиот квартал годинава, кое го мери исполнувањето на целите за намалување на човековото влијание врз климатските промени и подготвеноста на владите за транзиција кон свет со ниски емисии на јаглерод. Скалата ги вреднува перформансите од еден до десет и ниту една земја не постигна шест. Хрватска доби оценка 5,75, Македонија 4,75, Словенија 4,64, Србија 3,99 и Босна и Херцеговина 2,78.

Се мерат три еднакво пондерирани елементи - напредокот во намалувањето на емисиите на јаглерод, енергетската транзиција или декарбонизација на енергетскиот сектор и посветеноста на владите на климатските политики. Во сите три случаи во регионот Адрија, Хрватска има најдобра, а Босна и Херцеговина најлоша оценка.

Потребно е да се вложат милијарди

Економиите од регионот Адрија треба заеднички да инвестираат најмалку 37 милијарди долари во следната деценија за соодветна заштита на граѓаните и на имотот од сè поштетните ефекти на климатските промени, беше заклучокот од Регионалниот извештај за климатски промени и развој (CCDR) на Светската банка објавен во јули годинава.

Спроведувањето соодветни мерки насочени кон одговор на климатските промени може да донесе огромни придобивки за земјите од регионот, а тие инвестиции би помогнале да се избегне загубата на човечки животи, имоти и продуктивност, како и да се стимулира економскиот раст. Во него се нагласува дека неактивноста не е опција за регионот, бидејќи веќе е силно погоден од климатските промени.

Во подготовката на текстот учествуваа Владимир Николоски (Македонија), Драгана Томиќ (Србија), Урбан Червек (Словенија) и Нејра Џаферагиќ (Босна и Херцеговина).

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар