.webp){kind=icon}
Ако во 1990-тите хамбургерот „биг мек“ на „Мекдоналдс“ беше предводник на глобализацијата, денес автомобилите на „Тесла“ се предвесник на промените и доаѓањето на електромобилноста. Кој вози „тесла“ во регионот?
Никола Тесла, човекот на светлината и чувар на електронот, беше еден од најголемите пронаоѓачи на сите времиња; тој донесе генијалност, идеи, патенти и напредок во светот. Приближно 80 години подоцна, името Тесла се враќа во регионот Адрија во малку поинаков облик – како електричен автомобил, кој го најавува продирањето на електричните искри во возилата. Ако во 1990-тите хамбургерот „биг мек“ на „Мекдоналдс“ го илустрираше доаѓањето на глобализацијата, денес автомобилите на „Тесла“ се предвесник на промените и доаѓањето на електромобилноста.
Денес „биг мек“ е синоним за хамбургери, нешто сосема вообичаено, а неговото нарачување е лесно и достапно во повеќето земји во светот. Што се однесува до купувањето „тесла“, тоа сè уште не е случај на многу места. Компанијата „Тесла“ - исто како и Никола Тесла - зачекори во центарот на вниманието во Соединетите Американски Држави (САД), од каде што полека се шири во регионот Адрија. Продажбата на електрични автомобили во регионот заостанува. Најмногу од нив се регистрирани во Хрватска и Словенија, но сепак значително помалку отколку во земјите од Западна Европа. Проверивме кој вози „тесла“ во регионот, како ја купил и по која цена.
„Тесла“ во Македонија е начин на дружење
Славчо Поп Гошевски е еден од првите Македонци што увезле „тесла“ во оваа земја. Тој го сподели своето искуство со новинарите на „Блумберг Адрија“. Триесет и тригодишникот од Ресен, кој се наоѓа во југозападниот дел на Македонија, работи во компанија од областа на информатичка технологија и ги познава практично сите што возат „тесла“ во Македонија. Тој е во постојан контакт со нивните сопственици; претежно помлади луѓе. Бидејќи во Македонија нема официјален претставник или дистрибутер, десетина Македонци купиле „тесла“ преку интернет.
Славчо Поп Гошевски е еден од првите Македонци што увезlе „тесла“ во Македонија. Ја купил преку Интернет. Фото: Приватна архива
Повеќето луѓе ги нарачуваат автомобилите од Германија. Бидејќи има малку сопственици, тие се запознаваат, се дружат и ги споделуваат своите искуства. Зошто Поп Гошевски избра „тесла“? Тој читал многу за перформансите на автомобилот, го тестирал кај пријател и при посетата на Дубаи. „Имам ’тесла’ од 2021 година. Не размислував долго, бидејќи бев сигурен дека го сакам овој автомобил. Го купив преку сајтот на ’Тесла’. Процесот е многу едноставен, сличен на онлајн купувањето - со три клика“, вели Поп Гошевски.
Својата „тесла“ ја платил 52.000 евра, а наедно платил уште 12.000 евра за увозни трошоци, царини и други давачки. Електричните автомобили во Македонија се ослободени од акциза. Во 2021 година во Македонија биле увезени три автомобили „тесла“, а во 2022 година биле увезени 15, покажуваат податоците од Царинската управа. „Во Македонија има 150 електрични автомобили“, соопшти „Олимпија моторс аутлет“ од Скопје. Свеста на пазарот и возачите за електричните автомобили сѐ уште не е на задоволително ниво, но тие се задоволни. Исто така тие продаваат и електрични полначи. Според нивните пресметки, струјата чини 1,6 евро на стотина километри. „Потребни се три-четири полначи за брзо полнење, кои треба да се постават на стратегиски точки покрај автопат“, вели Славчо Матески од „Олимпија моторс аутлет“.
Во Македонија нема официјален сервисен центар на „Тесла“ - најблиску има во Грција, Хрватска и Словенија. „Сериозно размислуваме следната година да поднесеме иницијатива до ’Тесла’ за да станеме нивни сервисери со специјална опрема и дијагностика за нивните возила“, додава Матески. Во Македонија дури нема ни полначи за „тесла“, но другите полначи за електрични автомобили се компатибилни и за полнење на автомобилите „тесла“.
Како изгледа полнењето во практика? Славчо Поп Гошевски вели дека својот автомобил најчесто го полни дома, на полнач од 11 киловати. Ако се полни ноќе, кога струјата е поевтина, возењето сто километри чини пет евра.
Електричните автомобили се прескапи за Босанците
„Босна и Херцеговина (БиХ) заостанува зад Европа во однос на бројот на регистрирани електрични возила, инфраструктурата, стимулациите и законодавството“, рекоа за „Блумберг Адрија“ од Здружението за електромобилност во БиХ. „Причината за незаинтересираноста на граѓаните за електрични возила е првенствено нивната цена, која е повисока од цената на возилата со мотор со внатрешно согорување. Исто така, сè уште нема попуст при регистрација на овие возила, така што цената е иста како и при регистрација на други возила“, резимира Армин Хоџиќ, директор на енергетскиот сектор во здружението.
Меѓутоа, напредокот во областа на електромобилноста е видлив во Босна и Херцеговина во последните пет години, иако заостанувањето зад Европа и регионот е сè уште значајно. Тоа го потврдуваат и податоците за бројот на увезени електрични и хибридни автомобили. Од 2017 година до денес се увезени 140 електрични и 1.117 хибридни возила, покажуваат податоците на Даночната управа на БиХ. Меѓу нив доминира „фолксваген“, увезени се само 13 „тесли“.
Тие имаат проблем и со инфраструктурата, бидејќи на 173 станици за полнење има 205 полначи. Ова е далеку од она што е потребно, особено затоа што тие се бавни приватни полначи со наизменична струја (AC). Цените на полнењето се разликуваат во зависност од локацијата. Некаде е бесплатно, некаде се плаќа фиксна сума, а некаде услугата е ноќевање, сервис на возилото или ручек вклучен во наплатата на возилото. Полнењето возила на полначите на „Електропривреда БиХ“ е бесплатно за сите.
Од минатата година субвенции се достапни само во еден дел на Босна, односно во Федерацијата Босна и Херцеговина (ФБиХ). Таму купувачите на електрични автомобили имаат право на субвенција во износ од околу 5.100 евра, додека купувачите на плагин-хибриди и хибриди со самополнење имаат право на околу 2.500 евра. Досега субвенции искористиле 65 купувачи, во вкупен износ од 184 илјади евра. Од здружението велат дека ограничувачки фактор е неможноста на правните лица да се пријават на тендерот. „Сепак, Владата на ФБиХ направи важен чекор, бидејќи ова не се само први субвенции во БиХ за купување електрично возило туку и официјално дефинирање и вклучување на електричните возила во рамките за намалување на загадувањето и постигнување на целите за декарбонизација“, порачуваат од здружението.
И покрај проблемите, од здружението објаснуваат дека сепак се исплати да се инвестира во електрични возила. Според нивната пресметка, енергијата за пат од Сараево до Птуј и назад би чинела 10,17 евра. Хоџиќ додава дека мора да се земе предвид и капацитетот на БиХ за производство на електрична енергија. „Имајќи предвид дека БиХ извезува струја и дека станува збор за домашен производ, електрификацијата на транспортот би ја зголемила сигурноста на електроенергетскиот систем на земјата, што долгорочно би ги направило сè позависни од домашниот производ“, заклучува Хоџиќ.
Увозот во Србија е комплициран
Во Србија нема официјален салон на „Тесла“, па затоа не е можно да се купи нов „тесла“. „За да се увезе ’тесла’, автомобилот мора да е стар најмалку шест месеци“, објаснува Зоран Јефтиќ од компанијата „БалканПан“, која увезува „тесла“ во Србија. Според него, побарувачка за „тесла“ постои, но е многу ограничена. Од мај 2021 година продал 29 автомобили. Повеќето од автомобилите што ги увезува доаѓаат од салонот на „Тесла“ во Регенсбург, Германија. „Цените за шест месеци старите модели 3 се движат од 55 до 70 илјади евра, додека моделите S стари од три до четири години се околу 60.000 евра“, вели тој и додава дека не продава модели постари од четири години.
Истовремено, тој предупредува дека увозот го отежнуваат неколку пречки. На пример, компанија од Србија не може да увезува „тесла“. Затоа Јефтиќ има деловни партнери во Германија, кои го купуваат возилото од салон, а потоа ѝ го предаваат на неговата компанија. „Теслите“ се ретки во Србија; а тие што ги имаат може да имаат многу проблеми ако сакаат да ги полнат своите автомобили исклучиво на суперполначи на „Тесла“. Во Србија се регистрирани вкупно 48 автомобили „тесла“. Според официјалните податоци на сајтот на „Тесла“, во Србија има три локации со суперполначи на „Тесла“. Ограничениот број на полначи не е единственото нешто што може да ги збуни возачите.
Две од трите локации на станиците за полнење се погрешно означени. Адресата на станицата за полнење до белградска „Икеа“ е точно наведена, но на мапата е прикажана погрешна локација, поточно на другиот крај на Белград, каде што воопшто нема станица за полнење. Има уште една грешка на мапата, бидејќи таа ја поставува локацијата на друга станица за полнење во строгиот центар на Белград, каде што таа исто така не постои.
Хрватска доби салон
Ако во горенаведените земји има многу проблеми со купување и полнење „тесла“, во Хрватска приказната е сосема поинаква. Хрватскиот претприемач Саша Цветојевиќ е еден од пионерите на електричната мобилност во регионот. Тој го купил својот прв „тесла модел S“ уште во 2014 година. Новата „тесла“ ја очекуваше на крајот на 2022 година. Нѐ интересираше што, според него, е толку подобро кај „тесла“ од другите производители на електрични автомобили. Тој ги наведе мрежата на брзи полначи, одличната мрежа на полначи со наизменична струја во хотели, ресторани и кампови и убедливо најдоброто корисничко искуство на станиците за полнење. Нема апликации и комплицирани пријави за дополнување, кои другите штотуку ги најавуваат.
„’Тесла’ го има најдобриот кориснички интерфејс и сè е многу едноставно, забавно и интуитивно така што повеќето други автомобили во споредба со него изгледаат како ’нокиа’ во споредба со ’ајфон’.“ Тој додава дека инфраструктурата за електрични возила во последните десет години поминала пат од нула до релативно задоволителен број станици за полнење за сегашниот број возила. Со забрзано темпо се градат и нови, како побавни во градовите така и побрзи покрај главните патишта и автопатишта. Истовремено, се прошируваат и постојните локации.
„Во овој процес веќе се вклучени десетици различни компании, кои тоа го гледаат како деловна можност“, ни рече тој, посочувајќи на иницијативата на здружението „Струјни круг“, кое лобира за поставување повеќе полначи во близината на столбовите за јавно осветлување, за да се олесни пристапот до луѓето што живеат во станбени згради.
Во Хрватска во 2021 година се продадени 234 „тесли“, а во првите девет месеци од 2022 година се продадени 157, покажуваат податоците на компанијата „Промоција плус“. Бројот на регистрации во септември скокна за 109 поради државните субвенции.
Хрватските возачи на „тесла“ пред неколку месеци мораа да одат на сервис во Грац, Австрија. Тоа се смени минатата година, со отворањето продажно-сервисен центар. „Тесла“ сега и официјално ја смета Хрватска за пазар, така што се достапни сите услуги како и секаде во светот. „Нема поголеми проблеми со сервисот и резервните делови отколку во преостанатиот дел од индустријата. Сите тие имаат одредени делови што се проблематични, ’тесла’ и електричните автомобили не се исклучок“, додава Цветојевиќ. Тој го наведува европското законодавство, кое ѝ забранува на „Тесла“ да користи одредени функции достапни во САД, како проблематично. Притоа, тој главно ги има предвид системите за помош при возење. „Системот на ’Тесла’ за полуавтономно возење ’автопилот’ е доста ограничен поради лошата регулатива и забраните“, заклучува тој.
Словенија е прва на мапата на „Тесла“
Приказната на „Тесла“ во Словенија датира од 2010 година, кога првото возило - „тесла роудстер“ - во земјата го донесе Роман Бернард, ентузијаст на „Тесла“, кој подоцна заедно со Демијан Мерлак ја основа N-GEN. Компанијата е главно позната по најголемата батерија во Европа, која е составена од батерии на „Тесла“. Бернард исто така беше рангиран меѓу ТОП 50 луѓе во регионот што имале најголемо влијание минатата година и ќе ја кројат судбината во 2023 година. Еден од првите сопственици на „тесла“ беше и криптомилионерот и коосновач на криптоберзата „Битстамп“ (Bitstamp), Демијан Мерлак. Првиот милион што го заработил го искористил за да купи „тесла модел S“. Во тоа време, односно пред десет години, „теслите“ беа реткост во Словенија, а уште повеќе во регионот. Нивниот број во Словенија почна значително да расте во 2018 година, кога на пазарот пристигна подостапниот „модел 3“.
„Тесла“ е присутна во Словенија, барем официјално, најдолго во споредба со земјите од регионот. Продажно-сервисниот салон беше отворен во 2020 година. Пред тоа, купувачите мораа да имаат голема доза трпение и снаодливост, како што сè уште прават во некои земји. Моделите на „Тесла“ можеа да се нарачаат преку интернет, со тоа што автомобилот се доставуваше во Холандија, додека купувачот мораше да се погрижи за транспортот до Словенија и плаќањето на царините. Извесен период со увоз се занимаваа и компании што ја презедоа улогата на посредници. Пред 2020 година, дури и словенечките сопственици мораа да возат до најблиските сервисни центри во Грац или Падова за да ги сервисираат своите „тесли“.
Во Словенија во 2022 година првпат се регистрирани повеќе од две илјади електрични автомобили, што е речиси пет отсто од пазарниот удел. Во 2021 година првпат биле регистрирани 1.682 електрични автомобили, од кои 256 биле „тесла“. За 11 месеци од 2022 година, 413 од нив излегле на патиштата, а од 2010 година има вкупно 938 автомобили „тесла“, па тие веќе не се реткост на словенечките патишта.
Прашање за Илон Маск
Купувањето во Србија, Босна и Херцеговина и во Македонија со помош на „Тесла“ официјално не е можно. Барем засега. Добар показател дека некоја земја се наоѓа на мапата на „Тесла“ е поставувањето полнач. Потоа доаѓа онлајн продавница. Меѓутоа, тоа сепак значи увоз во сопствена режија. Не е познато како одлучува „Тесла“ каде да отвори продажен објект. Побарувачката секако има големо влијание. Од компанијата не се огласуваат. Тие не сакаа да коментираат на прашањата за плановите за проширување во земјите од регионот. Не ја коментираа ниту ценовната политика. Во „Тесла“ одлучува и одговара само Илон Маск, кој од неодамна е (пре)зафатен со менаџирање на управувањето на социјалната мрежа Твитер, која ја купи за 44 милијарди долари.
„Тесла“ како „биг мек“
Слично како што „Економист“ го објавува индексот на „биг мек“, кој неофицијално го мери паритетот на куповната моќ меѓу земјите, ние пресметавме индекс на цени за моделот Y на „Тесла“. Се продава во 42 земји. За референтна земја ја избравме Германија, која е најголемиот европски пазар и каде што има и производствен капацитет. Словенечките и хрватските купувачи треба да издвојат 46.990 евра за „тесла“ во основната, односно најевтината верзија со погон на задните тркала. Ова е за две илјади евра повеќе отколку во Германија. Во Унгарија е поскапо за три илјади.
Во Европа моделот Y се продава по најниска цена во Словачка и балтичките држави, каде што неговата цена е 39.990 евра. Пониската цена во Словачка и балтичките држави веројатно е последица на фактот што компанијата нема продажно место или место за испорака во овие земји. Автомобилите на поединци што нарачуваат „тесла“ од словачката онлајн продавница се испорачуваат во Холандија, каде што „Тесла“ има свој европски дистрибутивен центар. Купувачот треба да го организира превозот на автомобилот до земјата.
Разликите во цените меѓу земјите, како што може да се види од графиконот, може да бидат огромни, а за тоа има неколку причини. Што е најважно, на цената влијаат даноците. Островскиот град-држава Сингапур е познат по своите исклучително високи даноци. Затоа уделот на сопственоста на автомобили е исклучително низок и изнесува нешто повеќе од десет отсто. Возилата исто така високо се оданочуваат во Израел, каде што владата сака да ги натера луѓето да користат јавен превоз. При купување автомобил во Израел, купувачот треба да плати данок до 83 проценти.
Во соработка со Александра Томиќ, Мирела Хаскиќ Суша, Вања Поповиќ и Миро Солдиќ.
