Сивата економија ја чини земјава колку задолжувањето со пет еврообврзници

Крајот на септември ги носи и првите тестови во училиште, што значи почнува и трчањето по приватни часови. Математика, физика, хемија, информатика, странски јазици се најчесто предметите за кои децата бараат помош. Родителите пак, плаќаат. Растот на цените ги зголеми и цените за индивидуалната настава, сега еден час чини од 500 до 700 денари. Но, од овие пари, државата нема никаков ќар. Завршуваат во џебот на наставниците, не се даночат. Исто како што не се даночат и парите за голем дел од производите што ги нарачување онлајн, ситни поправки дома, за изработка на нокти во некоја гаража или подрум по поевтина цена, за домашните торта и кифлички кои за вашиот роденден ќе ги подготви некоја жена во сопствената кујна, списокот продолжува до недоглед. Навидум станува збор за малку пари, но кога ќе се стават на купче, загубата на државата се мери во милијарди евра.

Според студија на тинк тенк организацијата Аналитика, од лицата кои делуваат во рамките на неформалната економија 41 отсто велат дека остваруваат редовни приходи, односно паралелно се и вработени. 20 отсто имаат нередовни други приходи, а третина од испитаниците немаат други приходи по ни еден основ.

Четвртина од испитаниците се изјасниле дека се со приходи над 30.000 денари. Додека пак, месечни приходи во износ од 20.000 до 30.000 денари имаат 13% од испитаниците. Најголем дел од испитаниците имаат приходи пониски од 20.000 денари месечно, дури 63% од испитаниците.

На секои 100 денари, 23 се неоданочени

Според анализата на  Институтот за економски истражувања и политики Finance Think, на секои потрошени 100 денари, 23 денари се неданочени.  Државната каса се оштетува преку пријавување помал промет затоа што не се издаваат фисклани сметки, преку пријавување помала добивка со манипулација на документацијата, непријавување работници, исплаќање на дел од платата во плико....

Институтот пресмета дека во 2020 година сивата економија во земјава „изела“ 2,5 милијарди евра или над 23 проценти од БДП на земјава. Тоа е речиси исто како сумата што Македонија од 2015 досега ја позајмила на странскиот пазар преку еврообрзници.  Но, позајмиците ги враќаме со камата која се движи од 1,6 до 5,6 отсто.

Сепак, податоците покажуваат дека сивата економија во изминатите години била и драстично повисока и стигнувала и до 31,6 отсто од буџетот во 2006 година.

Сивата економија значаен пад доживува во 2007 година. Причина за ова е воведувањето рамен данок, потоа кризата во 2009 кога владата со фискални мерки ги стимулираше работодавачите да не отпуштаат работници и следниот чекор кој придонесе за намалување е Законот за минимална плата од 2012 година кој го редуцираше феноменот на исплата на плата на рака.

И во моментов работодавачите користат мерки од државата – односно субвенции за плаќање на придонесите за да се стимулира покачувањето на платите. Мерката, согласно законот, треба да важи до крајот на октомври годинава. Неодамна, Организацијата на работодавачи побара Владата да предложи измени на законот преку кои субвенционирањето од страна на државата ќе продолжи.

„Имајќи ја предвид моменталната економска и енергетска криза, кога компаниите се соочуваат со енорно зголемени трошоци за производство и ги прават сите напори да останат конкурентни на пазарот и да ги задржат работните места, сметаме дека е од особена важност да се продолжи со субвенционирање на придонесите од задолжителното социјално осигурување по основ на зголемување на плата како би може да го издржат периодот кој престои. Сакаме да истакнеме дека се работи за закон, кој имаше поставено јасни цели за неговото донесување, беше многу лесно применлив и ја оствари целта за која што беше донесен –покачување на платите на вработените“, се наведува во соопштението од ОРМ. 

Ако мерката не продлжи – според работодавачите постојат два ризика – првиот е намалување на платите, вториот е враќање на практиката за исплата на плата во плико за да се избегнат давачки.

Најавената даночна реформа може да ја зголеми сивата економија

Власта најавува даночна реформа од Нова година која во буџетот треба да донесе дополнителни 54 милиони евра. Целта на реформата, според предлагачот, Министерството за финансии е намалување и на сивата економија.

„Активностите се базираат на поддршка и стимулација на формализацијата на неформалните активности преку зголемување на погодностите од влегување во формалната економија. Приоритети се: унапредување на процесот на мерење, следење и детектирање на сивата економија, стимулативни активности за формализација на сивата економија, зајакнување на инспекциските служби, унапредување на законската регулатива како и спроведување мерки во делот на царинската управа каде ќе бидат опфатени и производите од е – трговијата“, е ставот на Министерството за финансии.

Depositphotos

 

За експертите, освен што е лошо времето за даночни реформи заради тешката криза, и ефектот ќе биде спротивен. Посебно, затоа што искуството покажува дека патот до намалување на сивата економија води преку намалување на давачките, а не преку нивно зголемување.

Преовладува ставот дека државата повторно го бира полесниот начин за да дојде до повеќе пари во буџетот односно наместо да си ги собере парите од неплаќачите, решава да ги даночи повеќе тие што веќе плаќаат.

Низок даночен морал заради лошите јавни услуги

Групата Цивитакс во која членуваа девет организации кои се занимаваат со економски анализи проценува дека најавената реформа е поблиску до дефиниција на ад хок мерки поттикнати од фискална нужност, наместо од желба за реформи.

„Овие ткн. „даночни реформи“ се фокусираат и се базираат само на зголемување на даночна база заради фискални цели. Даночни реформи се повеќе од прибирање на приходи во централниот буџет. Даночни реформи треба да бидат најмалку заради фискален ефект, а повеќе за: ефикасен и еднаков третман на економски оператори, обезбедување на еднаков даночен товар на даночните обврзници и отстранување на пазарни девијации, јасно дефинирање на даночни цели, стабилност и предвиливост на даночниот систем, јасно кодифициран административен даночен систем во законската и подзаконската регулатива кој овозможува максимизирање за усогласување со даночната регулатива од страна на даночните обврзници, јасна поврзаност на даночниот систем со фискалните, економските и социјалните цели во државата, итн“, стои во нивниот став.

Клучно, според експертите е да се работи на даночниот морал на граѓаните. А, до тоа ќе дојде кога тие ќе добјат подобри и поквалитетни јавни услуги. Истражувањата за даночна одговорност на Центарот за Економски Анализи – ЦЕА, покажуваат дека „даночните обврзници во Македонија не сакаат да ја гледаат својата врска со државата како жртва и принуда од страна на предаторот/држава, туку како процес на размена од заеднички интерес“.

„Граѓаните сакаат да се чувствуваат повеќе како корисници на услуги отколку како гласачи. Чувството за злоупотреба на средствата на обврзниците од страна на властите влијае негативно врз степенот на даночниот морал како одговор на перцепцијата за неодговорно трошење на даночните средства и се одразува во низок степен на доверба во институциите. Даночните обврзници во најголем дел немаат доверба во државните институции и сметаат дека доколку би плаќале повисоки даноци истите само може да бидат злоупотребени, а не и дека ќе бидат инвестирани во подобрен квалитет на јавните услуги“.