Плаќањето данок на капитални добивки од странство сведено на патриотизам?

Има ли државата ефикасни механизми да ги даночи капиталните добивки што македонските резиденти (физички и правни лица) ги остваруваат од вложувања во странски хартии од вредност е прашање кое што заслужува внимание ако се земе предвид дека според евиденцијата на Народната банка ниту едно физичко лице односно домаќинство во Македонија нема инвестициско портфолио во странство. Всушност, евиденцијата на централната банка не ги опфаќа вложувањата на резидентите преку различните онлајн платформи за инвестирање во странски хартии од вредност кои според познавачите на пазарот на капитал стануваат се попопуларни меѓу македонските граѓани. Според регулативата, капиталните добивки остварени на странските пазари на капитал во земјава подлежат на данок од 10 проценти.

Значителен раст на инвестиците во странски хартии од вредност

Состојбата на средствата врз основа на портфолио-инвестиции (вложувања на македонски резиденти во странски хартии од вредност) заклучно со јуни годинава изнесува 1,2 милијарди евра евра, од кои милијарда евра се вложувања во сопственички, додека 201,9 милиони евра во должнички хартии од вредност, покажуваат податоците на Народната банка. Од 2017 година наваму евидентираните вложувања во странски хартии од вредност се зголемиле за речиси милијарда евра.

Анализирано по земји, најголеми портфолио-инвестиции има во Соединетите Американски Држави во износ од 789,1 милион евра, Германија во износ од 106,7 милиони евра и Ирска во износ од 103,8 милиони евра.

На крајот од првото полугодие од 2025 година, анализирано од аспект на секторот на домашниот инвеститор, осигурителните друштва и пензиските фондови имаат доминантно учество со состојба на портфолио-инвестиции во износ од 861,3 милиони евра, што претставува 71,6 проценти од вкупните портфолио-инвестиции. Како што споменавме евиденцијата на Народната банка покажува дека македонските домаќинства не инвестирале ниту евро во странски хартии од вредност.

Што вели регулативата?

По дефиниција капитална добивка е доходот што обврзникот го остварува од продажба или размена на недвижен имот, хартии од вредност, удели издадени од инвестициски фонд, учество во капиталот, друг подвижен и нематеријален имот. Капиталната добивка претставува разлика помеѓу продажната цена и набавната цена при продажба или размена на недвижен имот, хартиите од вредност, удели издадени од инвестициски фонд, учеството во капиталот, подвижен и нематеријален имот.

Даночен обврзник е секое физичко лице кое остварува добивка од продажба или размена на недвижен имот, хартии од вредност, удели издадени од инвестициски фонд, учество во капиталот, друг подвижен и нематеријален имот. Основа за пресметување на данокот на доход од капитални добивки претставува разликата помеѓу продажната цена на недвижен имот, хартиите од вредност, удели издадени од инвестициски фонд, учеството во капиталот, подвижен и нематеријален имот и куповната (набавната) цена.

УЈП најавува контроли, но...

Со цел транспарентно и јасно информирање на даночните обврзници и јавноста, Управата за јавни приходи неодамна подготви водич „Пријавување и оданочување на доходи остварени од странство од страна на физички лица – резиденти на РСМ“

При тоа, УЈП информираше дека физичките лица - резиденти на нашата држава кои остваруваат доход од странство кој подлежи на оданочување согласно одредбите од Законот за данокот на личен доход (ЗДЛД) имаат обврска истиот да го пријават преку системот е-даночни услуги со поднесување на аконтативна пресметка (е-ПДД) до 10-ти во месецот за доходот остварен во претходниот месец.

Обврската за пријавување на доходот се однесува на сите физички лица кои оствариле приливи од странство по основ на: доход од работа (плата, хонорари, интелектуални услуги, фриленс), доход од закуп (вклучително и преку платформи како Ербиенби и Букинг), капитални добивки (продажба на имот, криптовалути, хартии од вредност и др.), доход од капитал (дивиденди, камати, други финансиски приходи), авторски права, добивки од игри на среќа, и друг вид доход. 

Според упатството на УЈП, приливи од странство кои не подлежат на оданочување претставуваат приливите добиени по основ на подарок, семејна поддршка, позајмица или трансфери преку „Вестерн Унион“, „Маниграм“ и слични сервиси.

 

Управата за јавни приходи апелираше до сите физички лица кои примиле прилив од странство да ја проверат својата обврска и доколку е потребно, навремено да поднесат е-ППД и да ја извршат уплатата на данокот, со цел почитување на законските прописи и избегнување на евентуални прекршочни или даночни постапки.

„Во изминатиот период, Управата за јавни приходи започна проверки на податоците што ги добива од банките за приливите од странство на граѓаните. Во даночните канцеларии се повикуваат лица кои примиле пари од странство во изминатите години, а за кои нема податоци дека го пријавиле и платиле данокот. Целта е граѓаните да добијат појаснување и насоки како правилно да го пријават доходот и да ја исполнат својата обврска. Доколку тоа не се направи доброволно, УЈП ќе ја искористи својата законска надлежност и службено ќе го утврди данокот“, соопшти УЈП.

Сепак, познато е дека дел од онлајн платформите за тргување со хартии од вредност издаваат посебни картички за извршување трансакции, како и дека постојат други канали за приливи и одливи на средства од странство кои не се поврзани со банкарските сметки на физичките лица во земјава, што секако ја намалува можноста за контрола од страна на даночната служба.

За оваа проблематика редакцијата на „Блумберг Адрија“ постави повеќе прашања до УЈП меѓу кои и: Колку физички лица во 2024 година пријавиле во УЈП остварување на капиталните добивки од продажба на хартии од вредност и удели издадени од инвестициски фондови остварени во странство, а колку од доход од дивиденда остварена во странство?Колкава е вкупната сума наплатена во 2024 година по основ на данок на капиталните добивки од продажба на хартии од вредност и удели издадени од инвестициски фондови остварени во странство, а колку од данок на доход од дивиденда остварена во странство? Колкави се двете најголеми поединечни наплатени суми данок во 2024 година по основ на капиталните добивки од продажба на хартии од вредност и удели издадени од инвестициски фондови остварени во странство, а колку од доход од дивиденда остварена во странство?

Меѓутоа, до објавата на текстот не добивме одговори.