.webp){kind=icon}
Последните неколку недели беа одбележани со зголемена загриженост за стабилноста на банките по банкротот на неколку големи играчи во светот. Банките, како и другите компании, можат да пропаднат, но банкарските системи денес се значително побезбедни од пред 15 години и веројатно побезбедни од кога било. Клучот е посеопфатна и построга регулатива, која, врз основа на рамката Базел 3, од почетокот на 2010-тите, дополнително го ограничи просторот за маневрирање на банките и бараше подобрување на корпоративното управување и информирање на сите засегнати страни за работењето на банките.
ЕУ многу детално примени построги правила на игра преку регулативата и (не)директната супервизија од централните банки. Целта, очигледно, не е целосно да се спречи ризикот од неуспех на банките, што може да биде резултат на идиосинкратски или системски фактори на ризик или комбинација од овие две категории фактори. Регулативата дефинира квантитативни и квалитативни правила до кои банките мора да се придржуваат за нивното работење да биде одржливо во средина на фактори на ризик, а доколку дојде до неуспех, на тоа мора да му претходат повеќекратни обиди за стабилизирање на работењето. Поточно, ова значи дека банките во модерното време активно следат долга серија на регулаторни и/или внатрешно пропишани метрики, некои од нив на дневна основа, секоја со придружни лимити, а дополнително, банките имаат однапред дефинирани и калибрирани групи мерки за закрепнување во случај на потреба. Последната линија на одбрана е т.н план за рехабилитација, кој се иницира доколку влијанието врз банката е толку големо што не може да се спаси целиот бизнис, но се работи на реструктуирање на банката со функционирање само на критичните линии на деловно работење. Па дури и тогаш, дури и ако банката банкротира, системот мора да биде доволно силен за да спречи прелевање на нестабилноста на други банки.
Покрај честите анализи и интерното известување за показателите од тековното работење, стрес тестовите се важен столб во управувањето со банките денес. Регулаторите бараат од банките да спроведат интерни стрес-тестови кои се засноваат на хипотетички сценарија специфични за бизнисот на банката, но и самите регулатори спроведуваат стрес-тестови на униформни претпоставки за сите банки. Идејата на двата принципа е да се осигура дека работењето на банката е доволно стабилно доколку се појави одредено кризно сценарио. Конечно, сите клучни метрики за работењето на банката и нивната вредност за поединечна банка може да се прочитаат денес во јавно објавените финансиски и кредитни извештаи, што е потранспарентно од повеќето индустрии во бизнисот.
Тврдејќи дека банкарските системи се стабилни, гледаме три групи на индикатори во тековното опкружување. Иако е особено охрабрувачки што показателите за ликвидност во просек се далеку над регулаторните лимити, прв показател во фокус е покриеноста на државните обврзници во билансите на банките со банкарски капитал. Поради растот на каматните стапки, должничките хартии од вредност ја губат својата тековна вредност, односно растат т.н. нереализирани загуби. Нереализираните загуби, едноставно кажано, значат дека банката сè уште може да заработи на обврзницата доколку ја држи до доспевање или ако во меѓувреме каматните стапки паднат доволно цената на обврзницата во тој момент е во добивка. Но, доколку банката денеска ја продаде обврзницата, што ја купила пред неколку години во услови на многу ниски каматни стапки, тогаш загубите се неповратно остварени. Токму тоа и се случи на американската СВБ.
Земјите како Хрватска, Словенија, Србија, Босна и Херцеговина и Северна Македонија се чини дека се во солидна позиција, имајќи предвид дека соодносот на националниот долг (по сите сметководствени категории на вреднување) со капиталот на банките во регионот Адрија се движи од 70 до 110 проценти. Ова е повеќе од централните земји на еврозоната, каде што просекот е околу 60 проценти, но е понизок од остатокот од Централна и Источна Европа, каде што стапките за земји како Полска, Чешка, Унгарија и Романија се значително повисоки, во опсег од 120-170 проценти. Со други зборови, доколку дојде до повлекување на депозитите и банките треба да продаваат државни обврзници за да ги платат овие депозити, притисокот врз капиталот од реализацијата на загубите би бил поголем во другите земји од Централна и Источна Европа отколку во регионот на Адрија.
Друг поволен фактор се стапките на вкупниот капитал, кои по глобалната финансиска криза од 2008 година се зголемија за приближно 5-10 процентни поени во целокупното пространство на брзорастечките пазари во светот. Додека загубите во неодамна проблематичните банки концентриранпроизлегоа од пазарните ризици, повеќето банки вообичаено работат со претпоставка за релативно поголеми потенцијални загуби од кредитните пласмани. Во сценарио каде што банкротот на барем една системски важна банка би довел до послаб проток на капитал меѓу банките, првиот последователен ефект би бил значително намалување на пласманот на нови кредити, а како резултат на тоа, капацитетот на приватниот сектор за отплата постојниот долг би ослабнал. Грубо проценуваме дека банкарските системи во регионот Адрија би можеле да сносат загуби на кредитните портфолија до приближно 5-10 проценти пред вкупните стапки на капитал да се намалат на нивоа кои сè уште ги исполнуваат регулаторните минимуми, но практично го оневозможуваат создавањето дополнителен бизнис без дополнителен капитал. Со други зборови, банкарските системи во регионот се многу добро капитализирани за можни загуби во работењето.
Третиот важен индикатор е нивото на задолженост на приватниот сектор, кое во банкарските системи на регионот Адрија се движи од 39-53 проценти од БДП. Дека овие нивоа на долг не отстапуваат од оние во споредливите економии, потврдува и фактот што истиот показател во земји како Полска, Чешка, Унгарија и Романија е во сличен опсег од 26-56 проценти од БДП. Истиот показател е во најразвиените делови на еврозоната, земји како Германија, Австрија, Италија и Франција, во опсег од 80-120 проценти. Сметаме дека конвергенцијата на транзициска Европа и на нејзиниот најразвиен дел ќе продолжи долгорочно, што ќе го зголеми капацитетот за отплата на долгот на приватниот сектор во регионот Адрија и со тоа ќе го отвори потенцијалот за раст на долгот на приватниот сектор.
Банкарската индустрија се карактеризира со специфична, силна поврзаност меѓу компаниите, поголема од повеќето други индустрии. Како и во другите индустрии, постојат банки кои се споредливо поотпорни на стрес и оние кои се помалку отпорни. Добра основа за обезбедување доверба е тоа што системите покажуваат високи нивоа на стабилност, но тоа не значи дека се губи фокусот на поединечни, особено системски важни банки и како тие работат во денешни услови. Регулаторите во Европа го прават токму тоа поинтензивно од 2020 година - континуирано се оценува влијанието на движењата на пазарите на капитал врз работењето на банките, а со оглед на долготрајната борба против инфлацијата, ова очигледно ќе остане начин на работа барем во текот на оваа година.
