Регионалните пазари на капитал не отскокнуваат од светските текови каде има помешани движења на индексите поради неизвесноста од економски раст во услови на енергетска криза, инфлација и заострени монетарни политики од страна на централните банки. А акциите се под влијание на овие политики и општата несигурност па инвеститорите не се опуштаат. Може ли регионот и во вакви околности да ги искористи потенцијалите и со заеднички напори да ја зголеми видливоста и да обезбеди напредок? Аналитичарите се согласуваат дека соработката има неискористен потенцијал, а таков е ставот и на клучните луѓе од берзите во регионот. Една таква иницијатива е проектот SEE Link (СЕЕ Линк) кој пред осум години го почнаа берзите во Бугарија, Македонија и Хрватска, а кој сега влегува во друга фаза од развојот. Платформата која беше формирана е впрочем регионална инфраструктура за тргување со хартии од вредност кои котираат на пазарите кои се вклучени и познавачите се согласни дека сега е вистинското време да се додаде нова вредност во проектот. Подоцна освен основачите, во платформата се вклучија и Белградската, Љубљанската берза, берзата во Бања Лука и Сараевската берза. Во пресрет на една предизвикувачка година разговарам со првите луѓе на Загрепската, Македонската и Бугарската берза со кои ги анализираме клучните приоритети на регионалната соработка, ефектите кои досега беа постигнати и очекувањата.
По осум години откако стартуваше, тројцата соговорници се согласуваат дека проектот е ветувачки затоа што создаде врски меѓу пазарите.
Ману Моравенов, главен извршен директор на Бугарската берза вели дека по дизајн, овој проект беше фокусиран на систем за нарачки (ORS) во време кога можностите за интеракција на инвеститорите помеѓу пазарите во регионот беа многу ограничени. Ова, според него, одигра одредена улога во обезбедувањето амбиент за поголема соработка меѓу инвестициските посредници од регионот и создаде можности за инвеститорите.
Ману Моравенов
„Врските што се создадени во овие осум години, процесот на меѓусебно запознавање и запознавање на пазарите, што ги започнавме меѓу нас како пазарни оператори, е нешто што ги надминува првично поставените цели. Сега целиме да го свртиме овој процес кон инвеститорите, а под инвеститори мислам на тие од регионот и пошироко. Мораме да признаеме дека функционалностите поврзани со нарачки, повеќе или помалку не биле целосно искористени од страна на инвеститорите, додека некои од другите можности што ги обезбедува платформата, функционалности како што се пристап до пазарни податоци дистрибуирани преку платформата и пристап до истражување кои веќе ги спомнав, се покажаа како корисни карактеристики за нашите инвеститори, вели Моравенов.
Додава дека една од идеите за кои се разговара е СЕЕ Линк да стане една база на податоци преку која ќе се користат релевантни информации, истражувања и анализи, претворајќи ги во референтна точка за инвеститорите од една страна, а од друга страна можност да се олесни зголемувањето на видливоста на регионот и пазарите од регионот како повеќе или помалку меѓусебно поврзана единствена дестинација за инвестиции.
Иван Штериев, генерален директор на Македонска берза се согласува дека за малите пазари од Југоисточна Европа (ЈИЕ), соработката и интеграцијата се од суштинско значење. Во ова време, вели, иако трансакциите склучени преку СЕЕ Линк биле спорадични, сепак фунционирањето на платформата овозможило подобра соработка и вмрежување на пазарните учесници.
Иван Штериев
„Ова пополни дел од информациската асиметрија помеѓу пазарите - овозможувајќи бесплатна употреба на податоци за пазарот во реално време и бесплатна инвестициска анализа на регионалните компании наменети за инвеститорите и пошироката јавност. После се, нашиот заклучок е дека во иднина мора да ја зголемиме токму оваа информативна функција на СЕЕ Линк и на неа допрва ќе работиме поинтензивно, вели Штериев.
Според него, во годините се покажало дека решението за подлабока регионална интеграција на локалните пазари не е само постоење на модерна софтверска платформа за поврзување и вмрежување на регионалните брокери.
„Имено, прашањето за порамнувањето остана нерешено. Тоа е извонредно сложено прашање. Но и покрај овој предизвик, сепак, според нас, главниот фактор кој влијае на функционирањето на СЕЕ Линк (само спорадични трансакции и примарната употреба на платформата внатрешно во рамките на групациите кои се активни на повеќе пазари во регионот) е пред се силната конкуренција на големите меѓународните пазари кои поради квалитетот и квантитетот што им го нуди на овдешните инвеститори регионалното инвестирање постојано го перцепираат како поризична, секундарна или терцијарна алтернатива. Оттука, опипливиот ефект од берзанската соработка треба реално да се очекува на долг рок. Гледаме и знаеме дека ваква соработка функционира во други региони (Балтик, Југоисточна Азија, Јужна Америка) и ќе опстоиме со истата, дециден е Штериев.
А Ивана Гажиќ, Претседател на Одборот на директори на Загрепската берза смета дека и покрај слабиот промет проектот има позитивни карактеристики затоа што во сето време успеале да го трансформираат СЕЕ Линк од платформа за нарачки во регионален добавувач на информации.
Ивана Газиќ
„Дел од СЕЕ Линк е платформа за истражување на малите и средни претпријатија, која досега има објавено 112 извештаи за 23 компании котирани на 10 различни берзи. Овие извештаи се преземени скоро 13.000 пати вкупно, што јасно укажува на апетитот на инвеститорите во компаниите на берзата во ЈИЕ. На некој начин, овој успех ја одреди натамошната насока во која сакаме да го развиеме СЕЕ Линк – да стане место каде што инвеститорите ќе можат да се среќаваат и да добијат релевантни информации, со активно вклучување на поединечни берзи во меѓусебната соработка, вели Гажиќ.
Тешки времиња
Гажиќ е категорична дека, овој проект има јасен потенцијал за понатамошен раст и дека токму турбулентните времиња во кои живееме ја покажале важноста на поврзувањето помеѓу локалните пазари и регионалниот раст и развој.
„Тоа станува уште поважно со аспирациите на некои од земјите од регионот за влез во Европската Унија. Секој партнер во СЕЕ Линк прави се за да направи уште една пресвртница и да ја оствари. Загрепската берза е многу заинтересирана за регионална соработка и СЕЕ Линк ни овозможи да станеме регионален пазарен интегратор преку стекнување на акции на Љубљанската и Македонската берза. Северна Македонија е многу успешна и флексибилна земја која вложува големи политички напори да стане дел од Европската унија и да ги олесни странските инвестиции во економијата. Регионот на ЈИЕ нуди различни опции за инвестирање: регионот е блиску до Западна Европа, цената на работната сила е сè уште ниска, а има многу компании кои бараат капитал за раст. Како берза, ние сме горди што дејствуваме како лидер во регионалните иницијативи. Крајната цел е подобра видливост на компаниите и подобра перцепција на регионот на ЈИЕ, вели Гажиќ.
Моравенов пак тврди дека организаторите на пазарот се навикнати да работат во предизвикувачко опкружување - економски падови, вклучително и глобалната финансиска криза од 2008-2009 година, потоа пандемијата на Ковид 19.
„За нас како берзи ова е бизнис како и обично. Единственото нешто што треба да продолжиме да го правиме е обезбедување на соодветна инфраструктура и правила за усогласување на побарувачката и понудата на капитал во овие предизвикувачки времиња. Турбулентните времиња може да се гледаат како можност, не само како закана. На пример, BSE ја разви својата програма за забрзување - BeamUpLab, каде што го помагаме потенцијалот за раст на перспективните не-јавни компании со тоа што им даваме знаење за различни начини на финансирање (VC, PE, раст на мали и средни претпријатија и регулиран пазар) и ја тестираме нивната подготвеност за ИПО. Ние би можеле да го понудиме ова наше домашно искуство на SEE Link универзумот, на пример преку воспоставување акцелераторска програма на регионално ниво, со што се дава пристап до повеќе можности за компании и инвеститори од регионот и пошироко. Друга можност што ја гледаме и вложуваме напори е корпоративната одржливост и свесноста и усогласеноста со ESG. Сметаме дека едукацијата на нашите компании да бидат поодржливи и поусогласени со ESG ќе ги направи нив и пазарот поотпорни на какви било предизвици или кризи што ќе ги донесе иднината, вели Моравеновв.
За Штериев времињата кои носат предизвици се и периоди на можности.
„Пазарите се секогаш во некакви промени и постојано прилагодување. Економските предизвици дефинитивно се одразуваат на пазарите, односно влијаат на нивната осцилаторност, но тогаш некои инвеститори гледаат можност токму во тие движења. Со други зборови, пазарите во сите фази на економскиот циклус ги обавуваат своите основни функции. Секако, од обемот и квалитетот на моменталната понуда и побарувачка зависи колку пазарите на хартии од вредност функционираат ефикасно и колку придонесуваат за економските агенти и економијата во целина, вели Штериев.
Создадена инфраструктурата, треба да е место за инвестиции
SEE Link од 2016 година пресметува два индекси на капитал, SEE LinX и SEE LinX EWI, во потег да ја подобри видливоста на регионалните пазари.
Индексите првично беа составени од 10-те најактивно тргувани регионални компании котирани на три берзи учеснички и тоа пет од Хрватска, 3 од Бугарија и 2 од Македонија. Индексот SEE LinX е пондериран индекс на пазарна капитализација приспособен за слободното движење на секоја состојка, додека SEE LinX EWI е подеднакво пондериран индекс со истите конституенти.
Кога во декември 2016 година на платформата се приклучија Белградската и Љубљанската берза, а во август 2017 година и Бања Лука и Сараевската берза, се прошири и составот на индексите на SEE Link кои во август 2017 година беа составени од 18 најактивно трговски друштва од седумте берзи учеснички.
Штериев како прв човек на една од основачките берзи на СЕЕ Линк, смета дека регионалната соработка има голем потенцијал и дека има многу неискористени можности.
„Затоа СЕЕ Линк, како веќе создадена структура, треба да прерасне во централно место за промоција на инвестициските можности во регионот и платформа која ќе ги пополни информациските празнини меѓу регионалните пазари, односно издавачите, инвеститорите и финансиските посредници, вели првиот човек на Македонска берза.
Гажиќ пак додава дека компаниите од регионот на ЈИЕ во многу случаи сè уште учат како да се претстават и промовираат.
„Доколку успееме да им помогнеме во овие напори и да ја зајакнеме соработката и отворената комуникација меѓу нашите учесници на пазарот, шансите за прекугранични инвестиции се многу поголеми. Нашиот план е да ги слушнеме потребите од сите наши членови и другите учесници на пазарот и да видиме како SEE LINK може да продолжи да ги поддржува во иднина, вели Гажиќ.
„Веќе направивме анкета меѓу различни чинители на нашите пазари за да ги утврдиме нивните потреби во врска со идната содржина на центарот за податоци на SEE Link. Нашите планови се да ја збогатиме содржината на веб-страницата SEE Link со повеќе корисни информации за пазарите, структурата на пазарот и учесниците, општи информации за даночните режими, законодавството, правилата и практиките, поконзистентен пазар, вели Моравенов.
Во петок на 25 ноември се одржува тркалзена маса за Регионалната соработка на пазарите на која говорници се токму Ивана Гажиќ, Иван Штериев и Ману Моравенов. Настанот е исклучителна можност сите заинтересирани и активни чинители на пазарот да дадат свој придонес во развојот на регионалната платформа и за начините како таа може да се збогати. Блумберг Адрија е поддржувач на идејата.
Вие можете да се регистрирате на следниот линк: https://lnkd.in/d4B6kqmn
.webp){kind=icon}