.webp){kind=icon}
Водното богатство сѐ повеќе добива на вредност, со оглед на сѐ поголемото губење на водите. Климатските промени преку глобалното затоплување, но и човековата себичност, како фактор, го земаат данокот кога станува збор за водните површини и водостојот на реките и езерата.
Истражувањата на експертите покажуваат дека трендот на намалување на водостојот на водните површини во Македонија не е изолиран случај, односно во согласност е со движењата и состојбите на целиот Медитеран и Југоисточниот дел од Европа. Губењето на водата во споменатиот регион е појава актуелна во текот на целата година, што е различно од Западот, каде што трендот на губење на водата е актуелен во лето и есен.
Според истражувањата на Иван Радевски, доцент на Институтот за географија, многу значајна улога во губењето на водата има глобалното затоплување, односно порастот на просечната температура.
Прочитај повеќе
Со мазут ја спасуваме зимата, штетата пак на наша страна
Мазутот се враќа „во игра“ за производство на струја. Човековото здравје во сериозна опасност
05.09.2022
„Климатските промени предизвикуваат намалување на природното ниво на водостој на водните површини“, пишува во еден од своите трудови професорот Радевски и повикува на мерки за претпазливост.
Радевски објаснува дека иако Македонија е релативно мала по површина, сепак има нееднакви климатски и хидролошки состојби, бидејќи се наоѓа на граница меѓу медитеранскиот и континенталниот режим на врнежи. Според тоа, секој речен слив е со свои карактеристики, за разлика од униформираните европски реки.
Сушите на речните сливови бараат конкретни планови за управување со водите и изградба на нови брани за да се задржи вода за сушните летни сезони, заклучува Радевски во еден од своите научни трудови.
Каква е состојбата со водостојот во Македонија?
Според податоците од Управата за хидрометеоролошки работи (УХМР), во моментов состојбата со водостојот на реките низ државата е различен, односно дел од реките се на ниво од просекот, но некои се значајно под или над нивото.
Според анализите на УХМР, во последните 30 години се забележува тренд на покачување на температурите на воздухот, намалување на релативната влажност, зголемување на испарувањето и на облачноста и намалување на осончувањето, додека кај дождовите не се забележува некоја позначајна промена.
Хидрологистот Васко Стојов од УХМР, кој постојано ги следи и анализира состојбите со нивото на речните и езерските води во земјава, укажува и на опасностите со кои што се соочуваме во услови кога „се губат“ водите.
„Постојат низа опасности од повеќе аспекти. Се намалуваат водните резерви, како површински, така и подземни, се јавува недостаток на вода и за пиење и за наводнување. Исто така, се соочуваме и со недостиг на вода за производство на електрична енергија. Потоа недостатокот на вода има негативни влијанија и врз биодиверзитетот. А, ако водните површини постојано се повлекуваат тогаш во тие делови се намалува и бројот на туристи“, вели Васко Стојов од УХМР за Блумберг Адриа.
Не се само климатските промени виновник за губењето вода. Невладините посочуваат и на човекот како фактор.
„Една од причините е и искористувањето на реките како ресурс за производство на електрична енергија. Ние долго се бориме да не се дозволува да се искористуваат водите во заштитени зони и недопрените реки“, вели Ана Чоловиќ Лешоска, извршна директорка на невладината Еко-свест, центар за истражување и информирање за животната средина.
Според Еко-Свест, последици врз природата остава и непланското градење и преголемата урбанизација на просторот, која е спротивна на правилниот одржлив развој, но и недостатокот од национален и локален план за прилагодување кон неизбежните климатски промени и негативните ефекти од климатската криза во земјава, кои што допрва ќе ги чувсвтвуваме сите, нотираат од Еко-свест и констатираат дека како општество не сме подготвени за справување со последиците од климатските промени. Затоа, повикуваат на заеднички координирани акции, пред сѐ од локален карактер меѓу сите чинители, со цел да се зголеми отпорноста кон климатските промени.
Каква е состојбата со езерата?
Грижата, односно негрижата за езерата се покажува преку конкретни мерни бројки и факти. Според мерењата на Управата за хидрометеоролошки работи, водостојот на Охридското Езеро е стабилен и е на ниво од просекот за овој период од годината. Но, значајни флуктуации има кај другите две поголеми природни езера во Македонија.
По алармантниот период за водостојот на Дојранското Езеро и преземените заеднички активности од страна на двете држави кои го делат езерото, Македонија и Грција, сега нивото на водата таму е за 2,57 метри над просекот за овој период од годината.
Но, сосема обратна е ситуацијата со Преспанското езеро, за кое алармот одамна е вклучен. Според УХМР, нивото на вода во Преспанско е за 1,68 метри под просекот.
Преспанското Езеро најголема грижа
Губењето на вода од второто најголемо природно езеро во земјава не е ништо ново. Тоа е проблем кој што трае околу три децении. Иако губи големи количини од своите резерви на вода, сепак Преспанското Езеро во историјата има запишано и пониско ниво од сегашното. Доказ за тоа се и остатоците од векови старите населби, кои излегуваат на површина со повлекувањето на езерото.
Податоците од анализите на метеоролошките и хидролошките параметри покажуваат дека најнискиот водостој на Преспанското Езеро е регистриран на 26 ноември 2008 година, кога нивото било на 842,75 метри надморска височина (мнм), а површината на езерото изнесувала 226,8 км2. Највисокиот водостој е регистриран на 15 јули 1963 година, кога езерото зафаќало површина од 278,5 км2 и било на 851,83 мнм.
Од 1988 година Преспанското Езеро се соочува со драстично побрзо губење на водата. Оттогаш езерото е намалено за повеќе од 5 метри.
Во анализата на УХМР за состојбата со Преспанското Езеро се нотира дека климатските варијации имаат голема улога во намалувањето на водостоите, како директно, така и индиректно. Високите температури го зголемуваат испарувањето на водата од езерото и на тој начин губи големи количини вода, а од друга страна покачувањето на температурите на воздухот ја зголемува потребата од вода за наводнување, па населението од трите држави со користењето на водите од сливот на езерото индиректно влијаат на намалување на водостојот на езерото. Дополнително, во последните години во сливот на езерото се забележуваат и врнежи кои се под повеќегодишниот просек, се вели во анализата на УХМР.
Преспанското Езеро не е грижа само на Македонија, иако на земјава и припаѓаат две третини од површината на Големото езеро. Интерес за истражувања и интервенции во насока на враќање на ова езеро на задоволително ниво покажуваат трите држави, Македонија, Грција и Албанија. Кон крајот од јуни се одржа и првиот состанок на високо ниво, каде присуствуваа и министрите за животна средина од трите земји, како и високиот претставник на Европската Комисија во Македонија.
Од Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП) велат дека има цврста определба за соработка, зачувување и одржливо управување со Преспа Паркот. Покрај споделените информации од трите земји за состојбата со езерото, веќе се формирани работни групи, а на состанокот е дефиниран патоказ за спроведување на Договорот за Преспанското Езеро, како и Акциски план за негово спроведување во 2022 и 2023 година. При тоа, определени се мерки за ургентно постапување за заштита на Преспанското Езеро, информираат од МЖСПП.
Од надлежното министерство велат дека како приоритетни активности се определени надоградба и континуиран мониторинг на површинските и подземните води, изработка на студија за билансот на водите, студија за утврдување на влијанието од загубите на вода врз биолошката разновидност, истраги за истекувањето на водите, како и зајакнување на институционалните капацитети во областа на води, со посебен акцент на мониторингот.
Поголем дел од активностите за заштита на Преспанското Езеро се реализираат преку домашни и странски донаторски проекти за овој регион. Од МЖСПП информираат дека ургентните мерки од Планот за управување со води во преспанскиот слив треба да се реализираат во период од 6 години, а тоа ќе чини 17,6 милиони евра. Планот предвидува ургентни мерки за контрола на повлекувањето на водата и заштита од поплави, потоа мерки за контрола на ерозијата, подобрување на канализационата мрежа, земјоделски мерки, како и конструкција на пречистителни станици за отпадна вода во регионот, мониторинг активности на преспанскиот слив и активности поврзани со имплементација на законската регулатива.
Едно од најактивните здруженија во истражувањата и активностите за спас на Преспанското Езеро е Македонското еколошко друштво (МЕД), граѓанско здружение активно во објаста на екологијата и заштитата на животната средина, кое соработува со невладиниот сектор од Грција и Албанија во насока на спасување на Преспанското Езеро.
„Најнеопходно е сите три страни да се дополнат со мониторинг станици и да спроведат иста методологија и заедничка платформа за мониторинг на состојбите со водата и живиот свет“, вели за Блумберг Адриа Робертина Брајаноска, директорка на Македонското еколошко друштво.
Таа вели дека од грчка страна веќе е направено истражување за климатски промени и тоа треба да го направат и другите држави, но проблемот кај нас, според неа, е што премалку параметри се мерат.
Брајаноска смета дека за спас на Преспанското Езеро неопходна е координирана акција од сите три држави, но најмногу на локално ниво, бидејќи треба да се средат и проблемите со земјоделието и бунарите за наводнување но, и со поставувањето урбана опрема. Покрај климатските промени, свеста на луѓето е другата голема причина за намалување на водостојот и затоа мора да се делува и на тоа поле, смета директорката на МЕД.
Прашањето со губењето вода и последиците од тоа е многу комплексно, а уште поголем е проблемот со Преспанското Езеро, каде што и без тоа тој регион е многу променлив со големи флуктуации во временските прилики. Следната средба на претставниците од Македонија, Грција и Албанија за активностите околу водостојот со Преспанското Езеро треба да се одржи кон крајот на годинава.
