Кога ќе ја загубиш довербата на Балканот, ни кафеана не може да те спаси

Вака претседателот на управниот одбор на НЛБ, Блаж Бродњак, ја резимира важноста од познавањето на деловниот бонтон во регионот Адрија. Бизнис-заедницата во регионот не е голема, па затоа е неопходно добро да се знаат правилата за склучување зделки. 

Не смееме да ја заборавиме формулата дека се потребни само три секунди за да оставите прв впечаток, а 55 отсто од тоа му припаѓаат на вашиот изглед. Начинот на кој се држите, облеката, говорот на телото. Понатаму, 38 проценти одат на вашите комуникациски вештини, тонот на вашиот глас, изразувањето, слушањето, а само седум проценти ѝ припаѓаат на вашата гласовна порака, истакнува Лукреција Маљковиќ Атанасовска, меѓународна консултантка за бонтон и протокол. 

Приватна архива Лукреција Маљковиќ Атанасовска, меѓународна консултантка за бонтон и протокол. 

Не подметнувајте „безживотната риба“ 

Зимско време е, треба да пристигнете петнаесет минути порано на деловен состанок за да се раскомотите, да го оставите палтото, да го избришете носот и да покажете почит кон домаќинот со почитување на договореното време за почеток на состанокот. На домаќинот му се обраќате со титула и со „Вие“. Ни случајно не подметнувајте му „безживотна риба“ при ракувањето и со тоа да се прикажете како анемични и троми. Од вас се очекува умерено цврсто ракување, со задолжителен контакт со очите, висока доза учтивост и софистицирана енергија. Кога ќе се претставувате, тоа во никој случај не е момент за егоизам, веднаш запознајте ги колегите доколку се присутни. За време на состанокот, мобилниот телефон нека биде тивок и мирен како бубачка во чантата или џебот. Додека зборувате, не допирајте теми како што се политика, спорт и религија и држете ги рацете на маса, само без да се потпирате на лактите. Не прекинувајте, не бидете премногу гласни, не јадете ги сите бонбони на масата, не изразувајте ја својата досада со тапкање со нозете под масата. 

Со други зборови, постапувајте како во просторијата да е најстрогата наставничка во основно училиште, бидејќи, иако е одамна воспоставен, на бонтонот никогаш не му истекува рокот на траење. Иако времето по малку го витка во  различни правци, тој е безвременски елегантен како мал црн фустан и во деловната комуникација е неопходен како книговодител. Општествените промени, мора да се признае, може да предизвикаат мала вознемиреност за тоа дали галантен, кавалерски потег како отворање врата за дама или речиси механичка акција како ракување во поздрав ќе се толкува како несакано однесување, но она што отсекогаш се сметало за некултурно, не престанува да биде некултурно. 

Сите имаат ист мотив - да склучат договор 

Деловниот бонтон не се разликува од бонтонот на кој нè учеа нашите родители. Сепак, колку го усвоиле и како владеат со него претставниците на бизнис-заедницата може да направи голема разлика. Затоа, како што за „Блумберг Адрија“ изјави Дејан Владиќ, министер советник во Амбасадата на Република Словенија во Република Србија, деловните луѓе во целиот свет се веројатно најприспособливиот дел од општеството. Тој тврди дека нивните цели и мотиви се исти - склучување договор. 

„Околината во целиот регион забрзано се професионализира во последните години и сè повеќе личи на Централна и Западна Европа“, вели Блаж Бродњак, претседател на УО на НЛБ. Бизнисмените од европските кругови во регионот Адрија не наидуваат на непознати нешта и нема случајно да ги навредат потенцијалните деловни партнери. Сепак, колку и да се мали разликите меѓу земјите, треба да се подготвите за нив. 

Приватна архива Блаж Бродњак, претседател на УО на НЛБ: Не гласајте за работи што не можете или не сакате да ги правите. Ако ја изгубите довербата или другата страна добие впечаток дека не сте ја овластиле, нема да сака да има многу работа со вас. Во тој случај ни кафеаната не помага. 

Медеја Лончар, претседателка на Управниот одбор на „Сименс“ во Словенија, Србија и Хрватска, истакнува дека секоја земја има свои обележја, кои треба да се разберат и искористат. Во тоа многу помагаат локални тимови што ги познаваат пазарот и клиентите. „Секако дека е потребно да бидете добро информиран за одредени теми, но и да се консултирате со експерти од индустријата. На тој начин градите доволно силна поддршка и знаење што помага во премостувањето на непријатностите во деловниот свет.“ Лончар толкува дека деловниот свет во регионот функционира слично како во Словенија, со мали разлики, како што е културата на подарување. „Во Словенија не обрнуваме толку внимание на деловните подароци“, вели таа и додава дека социјалните настани во регионот се нешто почести. 

 

Приватна архива Медеја Лончар, претседателка на Управниот одбор на „Сименс“ во Словенија, Србија и Хрватска: Пред сѐ, бидете лојални на целите и вредностите на компанијата што ја застапувате, како и на сопствените принципи, притоа покажувајќи разбирање и почит кон културата во која работите. 

Приватна архива Горан Антевски, генерален директор на „Раде Кончар - ТЕП“: Мојот бонтон за деловните состаноци е никогаш да не доцнам и да пристигнам на состанокот барем десетина минути порано. Неодговарањето  на пораки или повици значи дека не ја почитувате личноста и не сакате да разговарате со неа. На нашиот балкански простор конкуренцијата се смета за непријател. Тоа е најголемата грешка што ја прават повеќето компании, кои на крајот кратко траат на пазарот. Разговарајте со конкуренцијата и секогаш подобрувајте се, конкуренцијата ве поттикнува да напредувате и да одите кон успехот. 

 

Приватна архива Јелена Паројчиќ, извршна директорка за човечки ресурси во „Галеника“: Секојдневно сме во деловен контакт со колегите од Бразил, од групацијата НЦ (NC Group), во чија сопственост е „Галеника“. Соработуваме со колеги и партнери од Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Црна Гора, Албанија, Хрватска, Унгарија, Словенија итн. Меѓу најчестите грешки што ги воочувам се празниците и нивното обележување. Ако тргнеме од тоа колку тие ни значат во нашата култура, јасно е дека треба да ги запознаеме нашите партнери и контекстот на пазарот со кој соработуваме. 

 

Во регионот Адрија непишано правило е дека создавањето деловни врски и зајакнувањето на меѓусебната доверба најдобро се постигнуваат преку опуштени општествени настани. Иако за долгорочни партнерства е неопходно да се посвети многу внимание на искрените и опуштени лични односи, ваквата „таверна-култура“ кај помладите деловни луѓе го губи значењето, изјави Бродњак. Тоа може да биде и бариера за новите играчи, бидејќи годините на градење и негување врски доведоа до тоа сите да ги познаваат сите. „Клучните луѓе од економијата се толку поврзани и секој поединечен приговор многу брзо може да стане колективен, што може да го отежне бизнисот на пазарот“, забележа Бродњак. 

Затоа е уште поважно да се знаат правилата на игра, кои во голема мера ги вклучуваат правилата на добро однесување. Навистина, треба да знаете дека во некои случаи врските во родниот град, пријателствата од факултет или кумовите сè уште се посилна предност од белата кошула, полираните чевли или точноста. За жал, ова се исто така длабоко вкоренети непишани правила на игра. Бидејќи корупцијата и непотизмот се спротивни на бонтонот, а онаа строга учителка од почетокот на приказната ни упатува строг поглед под своите очила затоа што смета дека лекцијата што треба да се изнесе во оваа пригода не е завршена, се враќаме на материјалот. 

Деловните партнери не се ваши лични пријатели 

Деловниот состанок најдобро е да се организира во просториите на компанијата, секако можно е и работен ручек или вечера, вели Тина Тодтлинг, сопственичка на компанијата „ЕвенТина“ (EvenTina) за едукација за организирање деловни и приватни прослави, која помина дваесет години во кабинетот на претседателот во Загреб водејќи сметка за протоколот. „Оној што кани на деловен ручек или вечера треба да го избере ресторанот, прв да пристигне на локацијата и да ја плати сметката, вели Тодтлинг и потсетува дека на ваквите собири треба да присуствувате во деловен костум, дневен или вечерен фустан или костум, во зависност од пригодата. Важно е облеката да е уредна и да одговара по големина - не смее да биде ниту премногу долга, ниту прекратка, ниту премногу тесна. „Доколку, пак, во поканата и договорот е наведена предвидената облека, потребно е да се следи насоката. Во случај да не сте сигурни, проверете кај домаќинот, тоа е секогаш подобра опција отколку сами да донесете погрешна одлука“, советува таа. 

Синиша Сунара Тина Тодтлинг, сопственичка на компанијата „ЕвенТина“ (EvenTina) за едукација за организирање деловни и приватни прослави

Исто така, како што додава таа, деловниот ручек е поформален од вечерата и како гостин треба да го знаете редот. Ако домаќинот ве поканил на деловен ручек со одредена тема, тој ќе ја отвори во одреден момент. Веројатно нема да биде на самиот почеток, само бидете трпеливи, треба да почекате домаќинот да ја започне темата. „Вечерата може да биде прослава за склучен договор, потоа накратко се зборува за бизнисот, најчесто се наздравува, а текот на вечерата продолжува во пријателски и опуштен тон“, наведува Тодтлинг и уште еднаш го насочува вниманието кон мобилните уреди, кои ниту во таа пригода не треба да бидат на маса. Одговарањето на пораки или повици е непочитување во такви ситуации. 

 

Приватна архива Дино Османовиќ, генерален директор на компанијата „Симфонија“ во Босна и Херцеговина: Нема граници. Во ИТ-екосистемот денес нема разлики во деловните правила на светскиот пазар или на пазарот на нашиот регион. 

 

Саша Четковиќ Ивана Гажиќ, претседателка на Управниот одбор на Загрепската берза: Формалноста пред сѐ зависи од видот на гранката, би рекла, а помалку од регионот. Некои дејности, како што се финансиите, правото или слично, бараат повеќе формалност од другите. Нашиот бизнис е високо регулиран и затоа деловната комуникација е сосема формална. Сепак, бидејќи сме косопственици на компанијата „Фундербим“ (Funderbeam SEE), која е посветена на финансирање стартапи, можеме да кажеме дека во светот на стартапите комуникацијата е подиректна, понеформална и се користат голем број нетрадиционални канали. Што се однесува до работата, барем во овој регион нема големи разлики, односно сите сме ги прифатиле западните обичаи на деловна комуникација. 

Пристојноста и културното однесување се најдобри сојузници за поплочување на патот кон успехот. 

Во пишувањето на текстот учествуваа Ајда Брндушиќ (Словенија), Јелена Стјепановиќ (Србија), Наташа Хаџиспиркоска Стефанова (Северна Македонија), Свјетлана Шурлан (Босна и Херцеговина). 

Текстот го преведе Наташа Хаџиспиркоска Стефанова