.webp){kind=icon}
Граѓанските или таканаречените народни обврзници и државни записи што беа издадени во текот на минатата година на пазарите на капитал привлекоа и доста неискусни мали инвеститори, но тоа не се одрази на прометот на регионалните берзи. Љубљанската и Белградската берза лани имале за 100 милиони евра односно за 145,9 милиони евра помалку промет од претходната година. Причина за намалениот промет, според експертите, е тоа што немало вонредни настани како војни или пандемии.
Иако минатата година на берзите беше доста раздвижена во однос на приносот на домашните индекси и издавањето државни записи и обврзници, на повеќето регионални берзи е забележано помало тргување, со исклучок на Бања Лука и Сараево. Берзите во Љубљана, Загреб, Белград, Сараево, Бања Лука и во Скопје лани оствариле вкупен промет од дури 1,74 милијарда евра, а најголем промет имало на берзата во Бања Лука од дури 538,4 милиони евра. Следува Загрепската берза со 371,8 милион евра, а потоа Љубљанската берза со 330 милиони евра. Претходната година прометот на сите берзи во регионот Адрија беше за 50 милиони евра поголем од лани, вкупно 1,80 милијарда евра.
Преклани највисок промет од 430,9 милиони евра имало на Љубљанската берза, а на второ место била Загрепската берза со 392,7 милиони евра. Лани, во однос на претходната година, најголемо намалување на прометот забележале Белградската берза, за цели 145 милиони евра, и Љубљанската берза, со пад од 100 милиони евра.
Што се случува на ликвидниот, но доста заспан берзански пазар во регионот Адрија?
Рекорден промет оствари Бањалучката берза
Бањалучката берза најмногу профитираше од издавањето државни должнички инструменти, кои минатата година забележаа најголем промет во регионот. Тој изнесуваше рекордни 538,4 милиони евра и беше за 53 отсто повеќе од 2022 година. Прометот на обврзниците и државните записи на секундарниот пазар изнесуваше 63 отсто од редовниот промет или 358 милиони евра. Прометот на акциите изнесуваше само 12,9 милиони евра, што е за четвртина помалку од 2022 година.
Очекувањата за прометот на Бањалучката берза годинава се ветувачки, бидејќи се најавува издавање државни обврзници за мали инвеститори, а субјектот планира едукативни активности за поттикнување на трансферот на депозитите на граѓаните од банките на пазарот на капитал.
На втората берза во БиХ, Сараевската берза (САСЕ), ланскиот промет беше за 13 отсто поголем од претходната година и изнесуваше 215,3 милиони евра. Што се однесува на зголемувањето на вредноста на акциите на САСЕ, во 2023 година предничат акциите на издавачот „Енкер Тешањ“, чија вредност порасна за 471 отсто, и на „Фамос Сараево“, со раст од 108 отсто.
Поради малиот промет, здружението на акционери УДАУ БХ кон средината на минатата година изрази загриженост дека Сараевската берза може да биде затворена, но доби уверување дека нема да има затворање.
Хрватскиот индекс Кробекс порасна за 28 отсто во 2023 година
Иако народните обврзници и државните записи беа голем хит во Хрватска, тоа не се одрази во статистиката на Загрепската берза. Примарните записи на заинтересирани страни беа извршени во повеќе од 500 филијали на деловни банки. На крајот беа продадени 1,85 милијарда евра народни обврзници и 1,13 милијарда евра државни записи. Како и во другите земји во кои се издаваат инструменти со фиксен доход за граѓаните, така веројатно е и случајот во Хрватска - инвеститорите генерално ги чуваат овие обврзници до достасувањето. Прометот на Загрепската берза минатата година изнесуваше 371,8 милион евра, што е за добри пет отсто помалку од 2022 година. Од нив, прометот со обврзници изнесува 50,9 милиони евра, што е трипати повеќе од 2022 година, а прометот со народните обврзници е нешто повеќе од 14 милиони евра.
И покрај полошиот промет, лани блесна загрепскиот берзански индекс Кробекс (Crobex), добивајќи 28 отсто. Тоа е најголем пораст на вредноста на овој индекс од 2007 година, кога Кробекс две години по ред порасна за повеќе од 60 отсто. Така, кон самиот крај на годината, на 20 декември, Кробекс ја премина психолошката граница од 2.500 поени, што му бегаше деценија и пол.
Меѓу компаниите вклучени во загрепскиот индекс се истакнаа акциите на „Подравка“, кои лани добија 80 отсто во вредноста. Инвеститорите не ги игнорираа и одличните резултати на домашните банки, бидејќи вредноста на акциите на „Загребачка банка“ лани се зголеми за 75 отсто, а на „Хрватска поштанска банка“ за 71 отсто. На спротивната страна на скалата се најдоа акциите на „Ериксон Никола Тесла“, кои минатата година забележаа пад на вредноста од 12 отсто.
Сто милиони евра помалку промет на словенечката берза
Како и европскиот Еуросток 50 (Eurostoxx 50), главниот индекс на Љубљанската берза ја заврши годината со раст од 20 отсто во однос на почетокот на годината. Сепак, тој покажа нешто послаб резултат во однос на хрватскиот Кробекс, кој се најде на 19-то место меѓу сите светски берзи. Словенечкиот СБИТОП го зазеде 32-то место на листата на најпрофитабилни берзи, веднаш зад германскиот индекс Дакс, кој минатата година достигна рекордна вредност.
Depositphotos
Најголема добивка лани оствари акцијата на „Нова љубљанска банка“ (НЛБ), со раст од над 37 отсто. Се насмевнаа и акционерите на „Лука Копер“, бидејќи акциите пораснаа за 30 проценти од почетокот на 2023 година.
И покрај традиционално високиот дивиденден принос, Љубљанската берза не успеа да го зголеми обемот на прометот, лани тој изнесуваше 370 милиони евра, што е за 100 милиони помалку од претходната година. Причината за ваквиот пад? „Затоа што немаше вонредни настани“, кратко одговори Андраж Аш од Љубљанската берза. Имено, за време на вонредни настани луѓето најчесто повеќе тргуваат. Тоа се случи во 2020 година, кога избувна пандемијата, а исто така и во 2022 година, за време на војната во Украина. Минатата година немаше вонредни настани, освен поплавите во август, но тие не се одразија значително на берзата.
Годинава можеби ќе дојдат подобри денови за Љубљанската берза, бидејќи државата во февруари најави издавање тригодишни народни обврзници во вредност од 250 милиони евра.
Белградска берза со најмал промет од 2015 година
Една од најслабите години забележа Белградската берза, каде што на крајот на 2023 година обемот на тргување изнесуваше помалку од 180 милиони евра, што е најниско од 2015 година.
„Не очекувам дека прометот ќе се зголеми во 2024 година, ниту пак дека нешто ќе се промени во однос на претходните години, особено затоа што нема нови котации на пазарот“, уверен е Владан Павловиќ, аналитичар во „Ипопема секјуритис“ (Ipopema Securities).
И покрај тоа, тргувањето може да биде поттикнато со емисиите на корпоративни обврзници годинава, бидејќи трошоците за самата емисија ќе ги покрие државата.
„Корпоративните обврзници би можеле да ги постигнат посакуваните резултати доколку каматните стапки се доволно привлечни за инвеститорите“, рече во декември Марко Јанковиќ, претседател на српската Комисија за хартии од вредност.
Дополнително, годинава можеби ќе видиме нова котација на берзата за првпат од 2021 година. За тоа најконкретно зборуваше новиот директор на берзата Иван Лепосавиќ, кој на конференција во ноември изјави дека би можело да има нова јавна понуда на акции (ИПО), но веројатно „на делови“. Тоа значи дека едно јавно претпријатие би можело да пренесе дел од својата дејност на берзата и со тоа полесно да добие капитал. Индексот Белекс на Белградската берза, во кој се вклучени девет компании, лани порасна за добри шест отсто.
Данокот на капитална добивка не носи ништо добро на Македонската берза
Прометот на Македонската берза е слаб веќе подолг период, а воведувањето на данокот на капитална добивка дополнително го намали интересот на инвеститорите за тргување со хартии од вредност. Ниту издавањето државни обврзници за малите инвеститори не придонесе за поголем обем на тргување. Прометот во акции и обврзници лани изнесуваше 120 милиони евра. Продадени се 40 милиони евра државни обврзници.
Оваа обврзница може да се тргува и на Македонската берза, која е секундарен пазар, но, како што веќе пишувавме, никој не сака да ја продаде бидејќи каматната стапка е толку привлечна што купувачите сакаат да го чекаат достасувањето. Токму тоа е причината што статистиката на Македонската берза не покажува зголемен промет.
Главниот индекс МБИ10 порасна за добри четири проценти во 2023 година. Фактор што дополнително го засилува трендот на намалување на активноста на Македонската берза е тоа што сè повеќе учесници се фокусираат на тргување на странски берзи, како и на тргување со криптовалути.
