Досега се напишани голем број извештаи за лобирањето во регионот Адрија од страна на невладини организации што се занимаваат со прашањето на транспарентноста, вклучувајќи и добри деловни практики. Главниот заклучок е дека граѓаните од нашиот поширок регион негативно реагираат на самиот концепт на лобирање.
Овој збор од странско потекло најпрво се поврзува со корупција, со незаконско стекнување лична корист. Суштината на лобирањето е токму спротивна - лобирањето е извршување чисто влијателни дејства, со цел да се избегне правење сомнителни усни договори меѓу носителите на политичката моќ и сопствениците на капиталот.
Со други зборови, каде што има лобирање, нема корупција, а каде што лобирањето е непознато, корупцијата цвета. Самиот збор лобирање потекнува од лобито, или атриумот, на британскиот парламент, каде што се собрале различни луѓе што имале интерес да разговараат со членовите на законодавното тело за прашањата на одредени закони, кои директно се одразувале на нивниот бизнис.
Лобирањето постои откако постои демократски избрана влада што носи обврзувачки закони во парламентот, чија содржина ги одразува поставеноста и компромисот на различни општествени интереси. Современите држави носат конкретни закони за регулирање на полето на лобирањето, креирање регистар на луѓе и компании што се занимаваат со таа работа, со цел да се зголеми транспарентноста на активноста. Лобист може да биде поединец, може да биде дел од компанија, лобистите може да бидат ангажирани од држави, верски организации, синдикати и, се разбира, деловни компании.
Што не е лобирање?
Ајде да замислиме случај кога голема нафтена корпорација сака да спроведе истражување на изворите на Јадранот, блиску до далматинскиот брег. Постои цела легислатива што се занимава со заштита на животната средина, зонирање на земјиштето и крајбрежните области за различни намени, што во овој случај го забранува видот на истражување што ѝ треба на нафтената корпорација. Одборот на директори одлучил да испрати неколку свои преговарачи, со одредена сума пари на располагање, да му пристапат на раководството на владејачката партија во одредена земја, така што нејзините пратеници ќе ги променат законите и ќе дозволат нафтената корпорација да изврши истражување. Ова не е лобирање, туку случај на корупција и трговија со влијание.
Што е лобирање?
Да речеме дека Србија треба да ги усогласи стандардите за производство на млеко со оние во Европската Унија, за да може непречено да ги извезува споменатите производи, во согласност со договорот за слободна трговија. Конкретно, нивото на афлатоксин треба да се намали од 0,25 проценти на 0,05 проценти микрограми на литар.
Различни здруженија на млекопроизводители може да ангажираат фирми за лобирање да лобираат кај српските парламентарци во нивно име за да се одложи или ублажи одлуката, бидејќи во спротивно млечната индустрија во Србија ќе биде погодена од преголеми трошоци за производство и, според тоа, ќе стане неконкурентна. Нема тајни состаноци, нема поткупување моќници, само фирми што ѝ ги презентираат своите интереси на власта и ѝ ги пренесуваат своите стравови.
Државата може, но не мора, да им излезе во пресрет и да ги усвои нивните аргументи, нејзините претставници ги одмеруваат придобивките и штетите од донесувањето на законските мерки, а фактот што компаниите им ги презентирале своите интереси е драгоцена информација во таа равенка. Ова е лобирање и не само што е легално туку е пожелно да се земат предвид интересите на различни заинтересирани групи во процесот на донесување на кое било законско решение.
Како е регулирано лобирањето во земјите од регионот
Разбирливо е дека најголемите лоби-центри се и центри на политичка моќ, некои од нив се Вашингтон, каде што се наоѓа Конгресот на САД, и Брисел, како седиште на Европската Унија. Во Вашингтон се проценува дека околу 12.000 лобисти се вработени во повеќе од 300 компании. Околу 25.000 лобисти се активни во административниот центар на Европа, Брисел, со заеднички буџет од повеќе од три милијарди евра (а тоа се конзервативни процени). Лобирањето е важен бизнис, кој помага деловните интереси на компаниите да бидат максимално заштитени. Србија го регулира доменот на лобирање со закон во 2019 година, а има само неколку десетици регистрирани лобисти.
Хрватска дури годинава ќе добие закон за лобирање, а можеби и на почетокот на следната година. Иако регистарот сè уште не е формиран, Хрватското здружение на лобисти има 64 члена, нешто повеќе отколку во соседна Србија. Словенија е пред сите во регионот Адрија во однос на добрата правна практика, бидејќи сферата на лобирање таму е регулирана со Законот за интегритет и спречување на корупцијата донесен во 2010 година. Во Словенија годишно се регистрираат околу пет илјади контакти за лобирање. Гледаме дека Словенија е позастапена од соседите во однос на овие активности или, пак, води поголема грижа во евидентирањето на активностите за лобирање (што е показател за поголема административна ефикасност).
Многу е важно да се разбере дека секој контакт на лобист што е соодветно пријавен и регистриран значи еден помалку потенцијален случај на корупција. Сè што се прави јавно не е штетно ниту за општеството ниту за државата, додека секоја тајна средба на крајот се сведува на поткуп. Има цел спектар конкретни случаи на корупција во кои медиумите пишуваа за корупција во несоодветен контекст. Во Хрватска, меѓу другото, тоа се: аферата „Консултант“ (која дури и се најде на насловната страница на „Њујорк тајмс“), РБА, аферата „Ветроелектрани“ и случајот ЈАНАФ.
Во Словенија имаше случај околу обид да се спречи стечај на „Аха Мура“. Што се однесува на Србија, случајот со „Рио Тинто“ е секако најзастапен, бидејќи обидот за искористување на литиумот во западна Србија предизвика лавина протести и дискусии за можни заткулисни зделки меѓу таа компанија и владата во Белград.
Некои други случаи од минатото што беа поврзани со лобирање во Србија се: носењето на Законот за акцизи, лекс специјалис за кредити во швајцарски франци, Законот за нотаријат што го регулираше издавањето лиценци на нотарите (што е профитабилна гранка на правото). Можеме да забележиме дека во негативен контекст, како неофицијални лобисти се јавуваат и странски корпорации и домашни бизнис-асоцијации што ги туркаат сопствените интереси.
Поради овие и слични примери, лобирањето има лоша репутација во регионот Адрија. Она што е потребно е да се зголеми транспарентноста не само на деловните актери туку пред сè на владините претставници, бидејќи нивните одлуки се купуваат. Колку повеќе добри закони, толку повеќе граѓанска свест за контрола врз политичката класа, толку повеќе свест кај самите политичари дека трговијата со влијание може да ги чини не само кариера туку и слобода - ова е единствениот начин процесот на лобирање да се направи јавен, чесен и корисен за сите.
Компаниите и другите здруженија на граѓани имаат право да стапат во контакт со владините претставници преку професионалци што знаат како да допрат до нив и да презентираат легитимни интереси. Ова право не може да биде ограничено. Лобирањето не може да биде на столбот на срамот, но затоа корупцијата мора да биде на тоа место. Тоа се две посебни активности, а за корупцијата секогаш најмногу е виновна политичката класа, не бизнисот и не граѓаните.
Коментарот не ги одразува нужно мислењето и ставовите на уредниците на „Блумберг Адрија“ и нејзините сопственици
.webp){kind=icon}
