.webp){kind=icon}
Филмската индустрија во земјава може да ја наречеме скромна, срамежлива, ненаметлива, но квалитетна и специфична, која изобилува со дела со силни пораки што одекнале и одекнуваат секаде во светот.
Под капата на НУФЦ „Вардар филм“ - Скопје, како државна продуцентска куќа, е најголемиот дел од филмските дела од минатото. Оваа институција продуцирала околу 500 филма од сите жанрови, од кои најмногу се документарни (околу 360), има 40 играни филма, 28 кратки филма и 48 анимирани.
За активностите и плановите на оваа институција, под чија капа е најголемиот дел од македонското кинематографско творештво, разговараме со директорот Сани Саиди.
Блумберг Адрија (ББА): Започнавме со опусот на творештвото и работата на „Вардар филм“. Многу од филмовите се под ваша капа, особено постарите дела. Во таа насока, сѐ поактуелна станува дигитализацијата. Што мислите за тој процес? Како гледате на тоа? Дали сметате дека е можност за продолжување на животот на филмовите што оставиле голема трага во минатото и се одлика на македонската филмска уметност?
Сани Саиди: Процесот на дигитализација е важен од многу аспекти. Еден од тие аспекти е тоа што го спомнавте, да се продолжи векот на траење на тоа филмско дело. Втор е тоа што со дигитализацијата се зачувува кинематографското наследство, особено на тие филмски дела што оставиле траги во минатото. Со дигитализацијата се овозможува и старите филмови да може да се гледаат со најновите технологии, но и да бидат присутни на престижните фестивали во светот. Со новата технологија и опрема, преку процесот на дигитализација, се отвора можност за доработка и во продукцискиот дел на старите филмови, односно колор-корекција, подобрување на звукот и слични работи. Дефинитивно, процесот на дигитализација му дава додадена вредност на филмското дело. Затоа сметаме дека овој процес е многу важен и дека треба да продолжи и државата да даде повеќе средства, за да можеме да го зачуваме нашето богато кинематографско наследство и истовремено да го промовираме низ светот и тие дела да можеме да ги дистрибуираме и да продолжат да бидат гледани.
Сцена од филмот „Солунските атентатори“ / Фото: „Вардар филм“
ББА: Колку од делата што се дел од опусот на „Вардар филм“ се веќе дигитализирани и дали може да се очекува сите да бидат дел од тој процес што на некој начин ќе им го продолжи животот?
Сани Саиди: Генерално, 99 проценти од старите филмови до 1997 година се под капата на „Вардар филм“, односно во продукција на нашата филмска куќа, и ние ги имаме сите права околу тие филмски дела. „Вардар филм“ генерално има некаде над 500 филма од сите категории. Околу 90 проценти од играните филмови веќе се дигитализирани од Кинотеката на РСМ, како и дел од документарните филмови, иако има поголем дел од нив што не е дигитализиран и чека на дигитализација, но со оглед на тоа дека Кинотеката веќе има обезбедено скенери и дополнителна опрема потребна за дигитализација, мислиме дека тоа ќе се забрза, бидејќи порано тие се дигитализирале надвор од државата, повеќе во Хрватска и другите балкански земји, како и во Европа. Тој процес чинел многу и затоа може да кажеме дека не се стигнало да се дигитализираат сите овие филмски дела. Исто така, имаме малку дигитализирани кратки играни филмови и таму има потреба да се дигитализираат, а имаме некаде, според моја процена, околу 10 анимирани филма што веќе се дигитализирани и може да се прикажат. Така, минатата година имавме проекција на еден од најпрестижните светски фестивали за анимиран филм во Баден, Швајцарија, каде што беше прикажан еден од нашите анимирани филмови на Петар Глигоровски, „Адам: 5 до 12“. Иако има уште филмови во продукција на „Вардар филм“ што чекаат да се дигитализираат, генерално најзвучните филмски дела се веќе дигитализирани.
Сцена од филмот „Мис Стон“ / Фото: „Вардар филм“
Сани Саиди: Кога сме кај филмовите, би сакале да информираме дека „Вардар филм“, во соработка со продуцентската куќа „Галактика пиктурес“ и режисерот проф. Владимир Блажевски, е во тек на реализирање професионален долгометражен документарен филм за „Вардар филм“, кој ќе ги прикаже сите 75 години постоење и функционирање, а целта е да се соединат минатото и сегашноста. Чекаме да почне и снимачкиот дел, а архивата и собирањето на материјалите се завршени со помош на Кинотеката на РСМ. Така што мислиме дека ќе имаме навистина добар документарен филм што ќе го зачува и презентира како хронологија дејствувањето на нашата единствена продукциска куќа и сега единствен филмски центар во нашата земја, кој од друга страна е и основоположник на нашата кинематографија. Инаку, документарниот филм е поддржан од Агенцијата за филм.
ББА: Кога очекувате да биде готов тој документарен филм?
Сани Саиди: Околу временската рамка, продуцентската куќа и режисерот се тие што можат да дадат некој рок кога би бил завршен филмот. Но, врз база на тоа како се одвиваат работите за негова реализација, се надеваме дека кон крајот на оваа година документарниот филм ќе ја има својата премиера.
Сани Саиди, директор на „Вардар филм“ / Фото: „Вардар филм“
ББА: Каков е планот за премиера и претставување на документарецот за „Вардар филм“? Може ли да очекуваме премиера и надвор од границите на Македонија?
Сани Саиди: Тоа, генерално, не зависи од нас. Ние со задоволство ќе направиме сѐ, бидејќи станува збор за документарец за нашата институција, но таму голема улога, да не речам комплетна, има продукцијата. Ние со нашите партнери веќе имаме поставено некои цели, на пример со нашите партнери од Србија со кои успешно соработуваме веќе имаме договорено документарецот да се прикаже најмалку на две места, во Нови Сад и во Белград. Разговаравме и со Фестивалот на туркофонскиот свет, во соработка со Асоцијацијата на турски филмаџии, да се прикаже и во неколку земји од овој свет. Има реални можности и потенцијал филмот да се прикаже и во други земји од регионот и пошироко. И, секако, добро организирана манифестација за домашна премиера.
Досега не се направил професионален документарен филм за „Вардар филм“, а намерата на режисерот е да се опфати целокупното дејствување и да се спои со новото време и новата идеја и мисија на „Вардар филм“ - да стане модерен филмски центар, притоа внимателно грижејќи се за неговото богатство од минатото, и да се продолжи богатата и славна кариера на „Вардар филм“, која сега се очекува да се преточи во модерен филмски центар што ќе игра клучна улога и ќе придонесе многу во развивањето на нашата кинематографија и реализирањето на филмските дела и филмските проекти во нашата земја, но и пошироко.
Фото: „Вардар филм“
ББА: На што работите сега и кои се проектите што ги планирате во наредниот период? Спомнавте нови студија, па какви се плановите?
Сани Саиди: Во последниот период се реализирани многу проекти, кои во почетокот можеби беа амбициозни, но на крајот се реализираа благодарение на нашата челична волја и многу труд на една мала вредна екипа што ја сака институцијата. Па, со сопствени сили реализиравме неколку клучни проекти, не само за нашата институција туку и за кинематографијата во нашата земја. Еден од проектите е реновирање на салата по 25 години. Таа е реновирана и има нов ентериер, притоа внимателно се зачува автентичноста, за да изгледа како спој на минатото и модерното време, со нова опрема, нов проектор и нов сараунд-систем. Не е најдоброто, но е задоволително за сегашните потреби, иако имаме намера за таму да набавиме и ДСП-проектор со целосен систем, кој ќе биде погоден за контролни проекции на филмовите од страна на филмаџиите и продуцентските куќи.
Реновираната киносала / Фото: „Вардар филм“
Сани Саиди: Вториот најголем проект од инвестициски карактер е студиото за колор-корекција и монтажа. Нашето студио моментално е најсовременото од тој вид во нашата земја, а досега сите работи од овој домен се правеле во импровизирани простории и неадекватни услови. Затоа тоа го сметаме за потребно. Од простор што претходно се користел само за магацин, за година и пол направивме комплетно ново студио и лани набавивме нова опрема, која изнесува над два милиона денари. Заедно со инфраструктурниот дел, кој беше завршен претходната година, целата инвестиција во студиото изнесува околу три милиони денари. Ова студио е наменето да го користат филмаџиите и продуцентските куќи, кои нема да имаат потреба да одат во други земји или да работат во импровизирани простории во нашата земја, што на крајот се одразува на квалитетот на нивните проекти. Веќе го имаме договорено и првиот проект што ќе се работи во тоа студио, краткометражниот филм на Ханис Багашов, со работен наслов „Штрајк“. Најавени се и други проекти од земјава, а има интерес и од регионот, поточно од Хрватска.
Реновирано студио за колор-корекција и монтажа / Фото: „Вардар филм“
Сани Саиди: Третиот проект е адекватно реновираниот простор, т.н. бункер, за складирање на нашиот фундус на костими и реквизити. Таму има уште малку работа. Овие костими и реквизити се многу важни, бидејќи голем дел од нив го нема во нашата земја, а многу од продукциските куќи ги реализираат своите проекти користејќи ги нашите костими и реквизити и тие се важен дел од нивните проекти.
Реновирани се и неколку други делови од установата што беа во многу лоша состојба. Набавени се и друга опрема и мебел, па веќе имаме навистина достојни услови.
Од програмски и меѓународен карактер, „Вардар филм“ во 2021 и 2022 година преку партнерство за соработка поддржа пет долгометражни филма, четири краткометражни филма, еден долгометражен документарен филм и има над 40 соработки како техничка поддршка. „Вардар филм“ веќе со години им е поддршка и пријател на многу меѓународни филмски фестивали во земјава, како ИФФК „Браќа Манаки“, „Македокс“, „Златна рамка“, „Киненова“ итн.
Сани Саиди: Освен на меѓународен план, „Вардар филм“ негува одлична соработка со сите сродни институции, со високообразовните установи, како и со продуцентски куќи и филмски работници во земјава, што придонесува сѐ повеќе тие да се насочуваат кон „Вардар филм“ и да ги користат услугите што ги нудиме, кои постојано се прошируваат и зголемуваат.
ББА: Набројавте неколку поголеми капитални проекти, како киносалата и студиото, за кое очекувате да го користат и странци. Сметате ли дека тоа ќе ја зголеми профитабилноста на „Вардар филм“?
Сани Саиди: Со добро смислени политики и стратегија, уверени сме дека како установа ќе продолжиме да чекориме напред, континуирано бележејќи успеси на секој план, а притоа неминовно зголемувајќи го придонесот на установата во развивањето на нашата кинематографија. Пример за нашиот финансиски успех како редок случај меѓу институциите од културата е фактот дека само во двата квартала на 2021 година реализиравме 132 процента повеќе приходи од цела 2020 година, а наедно имавме и успешна 2022 година, продолжувајќи го трендот на раст на нашите приходи. Од друга страна, установата нема никакви достасани обврски и непотребни трошоци во изминатиот период. Исто така се зголемува обемот на работа и користени услуги од страна на продуцентските куќи. Имаме и договори за дистрибуција на наши филмови, со што од една страна добиваме приходи, а од друга страна ги промовираме нашиот филм и култура и нашето кинематографско наследство. Лани направивме соработка и со две национални телевизии, каде што ќе се прикажат вкупно 33 наши филма, а на онлајн платформите ќе има уште 10 други филма. Присутни сме и на различни фестивали во Европа, а се обидуваме да воспоставиме соработка и со Австралија, за да влеземе и на тој пазар со нашите филмови.
Во однос на промоцијата на нашиот филм и култура, за жал, мора да констатирам дека новите филмови многу заостануваат во однос на старите и малку се дистрибуираат и се гледаат за да се врати инвестицијата.
Ние ги елиминиравме сите непотребни трошоци. Институцијата е навистина важна, а властите го занемаруваат тој факт и го доведуваат во прашање нејзиното егзистирање, но ние се обидуваме повторно да ја заживееме и да биде дел од филмските дела за да придонесеме во зголемување на квалитетот и поголема промоција и присуство на светските реномирани фестивали.
Екипата за време на сет / Фото: „Вардар филм“
ББА: Се чини дека не сте задоволни од поддршката што ја има „Вардар филм“ од државата. Колкав е буџетот на институцијата?
Сани Саиди: Парадоксот е што, за жал, државата сè уште го стимулира лошото менаџирање на институциите и сите ги става во ист кош. Нашиот годишен буџет изнесува само 500.000 денари, додека на пример еден краток филм добива 900.000 денари државна помош. Инаку, ние на пример во 2022 година добивме 433.000 денари поддршка од Министерството за култура, а вративме 291.000 денари. Ние сме самостојни. Нашиот пристап на работа е различен од другите институции.
Сцена од филмот „Хај фај“ / Фото: „Вардар филм“
Сани Саиди: Освен скромниот буџет што го добиваме од ресорното министерство, ние како установа се соочуваме и со недоволен кадар, односно само петмина вработени на неопределено време, што ни го отежнува функционирањето. Со систематизацијата се предвидува да имаме 25 работни места. Се надевам дека ќе успееме соодветно да се доекипираме, за да може уште побрзо и поквалитетно да го модернизираме нашиот филмски центар, зашто овие месеци веќе очекуваме да почне набавката за реализирање на проектот за просториите за шминка и гардероба, а од друга страна работиме и на обнова на студиото за анимиран филм, кое порано постоело во рамките на нашата установа.
Сани Саиди: Се обидуваме повторно да ја заживееме институцијата и да придонесеме во зголемување на квалитетот и поголема промоција и присуство на светските реномирани фестивали. Ние би сакале да го забрзаме процесот на модернизирање доколку имаме повеќе финансиски средства на располагање. Веќе две години аплицираме во Министерството за реновирање на тонската сала. Тоа е проект со кој парите нема да се излеваат надвор. Со оглед на добрата и адекватна инфраструктура што ја има, студиото може да привлече и клиенти од соседството, на пример од Косово, Албанија, Црна Гора и Босна и Херцеговина, каде што нема ваков тип студија за финал микс. Сега правење на таква инфраструктура вреди милиони евра, а со тоа што ние го имаме е потребно само половина милион за да се врати во функција со набавка на нова професионална опрема и да се претвори во реномиран центар за финал микс. Тоа е инвестиција што, според процените, ќе се врати за три години. Сличен пример имаше во Словенија.
