Генеза на војната: Како израелскиот лав ја скрши иранската оска на отпорот?

Израелскиот напад на повеќе од сто цели во Иран се најавуваше подолго време, но сепак до минатиот петок беше малку веројатен поради преговорите меѓу Исламската Република и САД за нуклеарната програма.

Но преговорите стагнираат, а претседателот Доналд Трамп му даде зелено светло на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху по истекот на 60-дневниот ултиматум да ги бомбардира ајатоласите и истовремено да си ја спаси политичката кариера. Колку беше успешен во тоа, каков ќе биде исходот од израелско-иранската војна и, пред сè, како светот го премина рубиконот на регионалниот конфликт?

Неизбежност на тотална војна

Конфликтот меѓу двата жестоки регионални противници се најавуваше уште од 7 октомври 2023 година, кога борци на терористичката група Хамас влегоа на територијата на Израел и убија повеќе од илјада Евреи. Според „Волстрит журнал“ (Wall Street Journal), терористите го планирале нападот за да го спречат продолжувањето на мировниот процес за нормализација на односите меѓу Израел и Саудиска Арабија. Според логиката на домино-ефектот, на тој пример требаше да се приклучат и другите држави во регионот. Командантот на Хамас во Газа, Јахја Синвар, изјави дека целта на повеќегодишното планирање на нападот била „стратешка промена на рамнотежата на силите во регионот“.

Како што покажува повеќе од година и пол долгата серија на конфликти во Газа, Либан, Сирија, нападите на јеменските Хути и најновата војна меѓу Израел и Иран, планот на Синвар се реализира доследно. Но, еден од главните луѓе на иранската оска на отпорот не предвиде дека обидот за уништување на Израел ќе резултира со негова ликвидација, убиство на голем број други истакнати фигури на иранските прокси-сили, пад на автократски режими и сега директен судир на регионалните ривали за хегемонија.

Штербенц: Нема симетрија, иранскиот отпор е слаб

„Оската на отпорот, предводена од Иран, денес е многу слаба поради значително ослабениот Хезболах и падот на проиранскиот режим во Сирија“, вели политологот и доцент на Факултетот за менаџмент при Универзитетот на Приморска, Примож Штербенц.

Израел во одлучната операција „Исправен лав“ (Rising Lion) со 200 авиони и дронови, покрај индустриската инфраструктура и ликвидацијата на најистакнатите воени команданти и научници, ги нападна и иранските нуклеарни постројки во Натанц, Исфахан и Фордо. Како и во септемврискиот напад на раководството на Хезболах, Израел повторно успеа со еден удар да го елиминира раководството на иранската армија и Револуционерната гарда.

Иако Израел веќе над една година води борба на седум фронта, како што рече Нетанјаху, нема знаци дека ќе застане или дека е исцрпен. Напротив, според „Си-ен-ен“ (CNN), неименуван израелски функционер изјавил дека Израел ќе ги интензивира нападите со недели, не со денови.

Иран од октомври 2023 година ја засили поддршката за Хезболах во Либан за да отвори северен фронт против Израел, додека обезбедуваше опрема и оружје за проиранските милиции во Ирак, режимот на Башар ал-Асад во Сирија и Хутите во Јемен. Во април и октомври минатата година Иран изврши два големи воздушни напада, кои беа главно спречени од Израел и коалицијата предводена од САД.

Планот беше едноставен – да се оптоварат израелските одбранбени сили од повеќе страни – но беше спектакуларно неуспешен. Израелската разузнавачка служба и комбинираните сили успеаја да го десеткуваат Хамас, а властите во Либан за првпат по долго време зборуваат за разоружување на Хезболах.

Во декември минатата година падна и бруталниот режим на Асад, уште еден важен член на оската. Подоцна, САД во мај постигнаа договор со Хутите за прекин на нападите врз меѓународниот бродски сообраќај во Црвено Море, иако тие сè уште напаѓаат израелски бродови.

Исламската Република повеќе ја потресуваат негативните економски показатели отколку израелскиот воен притисок. Причините се и внатрешни – корупција, лошо управување, буџетски дефицит, недостиг од инвестиции и неефикасна економска политика – и надворешни, како западните санкции.

Иако Кина откупува 90 отсто од иранската нафта, иранската економија се распаѓа под тежината на инфлацијата од 30 отсто. Девалвацијата на валутата повторно ги оживеа напуштените планови за нејзина замена со „томан“, но тоа би било само психолошка промена – реалната вредност би останала иста.

Штербенц предупредува дека зголемениот надворешен притисок, спротивно на намерите на Израел и САД, го зајакнува режимот во Техеран, бидејќи ја зголемува општествената кохезија. „Зголемувањето на надворешниот притисок води кон зајакнување на иранскиот национализам, што ја зголемува поддршката за режимот“, вели тој.

Јуван: Нетанјаху си ја спасува политичката кариера

Ескалацијата на тензиите со војна беше диктирана од внатрешната и надворешната слабост на иранскиот режим, а слично може да се каже и за Израел. „Надворешниот непријател секогаш дејствува така што ја обединува внатрешната политика, па веројатно Нетанјаху тука гледа можност за свое политичко спасение“, цени Јелена Јуван, раководителка на Катедрата за одбранбени студии на Факултетот за општествени науки во Љубљана.

Премиерот, кој е во својот шести мандат, се соочува со неколку обвиненија за поткуп и корупција, а последиците од војната во Газа ја тестираат стабилноста на неговата коалиција составена од десничарски и ултраортодоксни партии. Само ден пред петочниот напад, за малку избегна распад на коалицијата, бидејќи партиите едвај се согласија околу барањето за изземање на ултраортодоксните студенти од воена обврска. Во спротивно ќе мораше да го распушти Кнесетот и да распише предвремени избори.

Иако САД го поддржуваат со испораки на оружје и воздушна одбрана од иранските одмазднички напади, хуманитарната катастрофа во Газа сè повеќе ја врти меѓународната заедница против владата на Нетанјаху. „Поради дејствата во Газа, светот – иако многу бавно – се врти против него, бидејќи и во самиот Израел се засилуваат осудите и повиците за негова оставка“, вели Јуван. Но таа додава и реалполитичка забелешка: „Израел има чувство дека може да прави што сака, бидејќи зад него стојат САД“.

Ризичниот потег на Трамп

Минатата недела Меѓународната агенција за атомска енергија (IAEA) утврди дека Иран грубо ги прекршил своите обврски за докажување дека неговата нуклеарна програма нема воена димензија. Членките на агенцијата утврдија дека Иран ги прекршува обврските од Договорот за неширење нуклеарно оружје – нешто што не се случило веќе 20 години. Иран одговори со нова ескалација и најави поставување нови напредни центрифуги во подземниот нуклеарен објект во Фордо, како и изградба на уште еден подземен погон за збогатување ураниум.

Овие прекршувања ги зајакнуваат израелските аргументи дека нападот бил неопходен поради иранските намери за изработка на атомска бомба. Иранските потези и фрустрацијата на американскиот претседател поради неуспешните преговори со Техеран – кои и по пет рунди не се поместија од мртва точка – ја убедија и Америка во оправданоста на нападот.

САД до неодамна се противеа на израелскиот напад. Нетанјаху го информирал Трамп за плановите уште на почетокот на април, кога ја посетил Белата куќа. Американскиот претседател прво се обидел со преговори и доктрината на „максимален притисок“ да постигне дипломатски договор за напуштање на иранската нуклеарна програма.

Иако САД не учествуваат директно во нападите, според Трамп тие биле детално информирани и го бранат Израел од иранските воздушни напади. Тоа го потврдува и неговата изјава за „Ројтерс“ (Reuters): „Бевме информирани за сè и се обидов да го поштедам Иран од понижување и смрт. Навистина се трудев да ги спасам, бидејќи многу сакав да се постигне договор“.

Од друга страна, некои процени велат дека Трамп дал зелено светло за да го принуди Иран да ги прифати американските услови. Неговите објави на социјалните мрежи, во кои ги повикува Иранците да склучат договор со САД „додека сè уште имаат држава“, го потврдуваат тоа.

Но Штербенц се сомнева дека оваа тактика ќе даде резултат. „Ако Трамп ги одобрил нападите за да го натера Иран на попуштање во преговорите, многу веројатно се излажал“, вели тој, бидејќи Иран, поради историската национална гордост, нема да ги игнорира нападите. „На среден рок можеме да очекуваме асиметричен одговор од Иран, односно терористички напади“, заклучува експертот.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар