.webp){kind=icon}
Повратните вендинг апарати за пластични шишиња и лименки низ неколку града во земјава, кои веќе една година се во функција, целосно ја оправдуваат својата намена да ги мотивираат луѓето активно да се вклучат во процесот на селекција на отпад и да придонесат во оствaрување на поставените национални цели за рециклирање на амбалажен отпад.
Се празнат и по неколку пати на ден, а годишно се очекува од еден апарат да бидат собрани и до осум тони отпад од амбалажа. Според експертите, со воведување, пак, на системот на кауција, само од ПЕТ амбалажата може да се соберат до 90 проценти од тоа што се пласира на пазарот, а државата би инкасирала дополнителни 10 милиони евра.
Ико Брдароски од ПАКОМАК во разговор за МИА објаснува дека она што треба да го остваруваат и што го остваруваат е пропишано во Законот за управување со отпад од пакување. Тоа се всушност, оние национални цели за собран амбалажен отпад што потоа треба да се однесе на рециклирање и тие цели растат од година во година.
„Ако првата година, 2011, беа 14 проценти да собереме од тоа што ни пријавуваат, зборуваме за амбалажен отпад – хартија, пластика, стакло, метал, композит тетрапак и дрво, оваа година тие цели изнесуваат 57 проценти и се доста високи, но се усогласени со европските цели. За постигнување на така високи цели, покрај основната инфраструктура - контејнери кои што се поставуваат на јавни простори за да се овозможи населението да го селектира амбалажниот отпад, ние одиме чекор понатаму, ги следиме европските трендови со инвестиција во повратни вендинг машини“, вели Брдароски во разговорот за МИА.
Bloomberg Mercury
Повратните вендинг машини се софистициран начин на собирање и дополнителен начин за стимулирање на населението за да се селектираат пластичните шишиња и лименките.
„Искуствата покажуваат дека тие високи над 60, па и повеќе проценти на амбалажен отпад што треба да го собереме, се постигнува на тој начин“, појаснува Брдароски.
За користење на вендинг машините потребно е само да се инсталира мобилната апликација „Екомак“ на мобилниот телефон и да се проследи упатството.
Запрашан за тоа дали државата треба да инвестира во овој вид на прибирање на отпад од пакување, тој е дециден дека нема потреба од инвестиција, туку она што е потребно и го очекуваат од државата е само да настојува доследно да се имплементира Законот за отпад од пакување.
„Тоа е она што ние го очекуваме од државата. Има нов закон којшто е одличен и мислам дека сме на добар пат, ако целосно се имплементира, да оствариме добри резултати и како држава, а не само како ПАКОМАК“, вели Брдароски.
Од друга страна, како што нагласува, многу важно е општините да инвестираат во подобрување на своите технички капацитети или барем да партиципираат во стимулирањето на населението со овие повратни вендинг машини, бидејќи ако отпадот не се одложи во тие машини или во контејнерите, ќе заврши како комунален отпад на депонија.
„Во блиска иднина ќе има регионални центри за депонија на отпад (државата планира три такви центри) и секое депонирање на отпадот за општините ќе претставува трошок, така што ќе треба да плаќаат. Ако се депонираат пластичните шишиња на депонија дополнително е загадувањето на животната средина, а доколку се соберат со вендинг машините тие може да генерираат и приход за самата општина. Затоа со еден проект, што е поддржан од Швајцарската амбасада, покрај тоа што поставуваме машини, ги едуцираме и стимулираме општините дека и тие треба да ги стимулираат своите граѓани да ги користат овие машини“, појаснува Брдароски.
Најважно е, додава тој, таквиот систем добро да се раководи, а искуствата кажуваат дека е добро да биде под менаџмент на компанија колективен постапувач како ПАКОМАК, а не на државата бидејќи такви големи системи најдобро функционираат кога се менаџирани од приватни компании кои што работат на непрофитна основа. Тоа е докажано во скандинавските земји каде што веќе повеќе од 20-30 години функционира таков систем.
Потврдува дека тоа е всушност системот на кауција каков што го имавме во државата на времето.
„Тоа е системот на кауција, но тој систем бара организација, бидејќи покрај машините, населението има можност да ја врати амбалажата и на каса во маркетите, па потоа маркетите ја пакуваат амбалажата, а треба да вратат и средства. Така што тоа е еден комплексен систем поврзан со финансии кој што треба добро да се менаџира и да се организира. За најмалку пет-шест години ние како држава би биле подготвени за овој систем, за кој ќе биде потребен нов закон. Најважно е ние сега да почнеме да ги создаваме навиките кај населението да ги користат вендинг машините“, вели Брдароски.
Инаку, вендинг машините на ПАКОМАК се македонско производство поддржано од Фондот за иновации и технолошки развој (ФИТР), развиени во соработка со Електротехничкиот факултет во Скопје. Хардверот е увезен од странство, а софтверот е наш. Досега се поставени вкупно 13 такви машини во целата држава. Од нив, три се купени од Швајцарската амбасада за Североисточниот плански регион и се поставени во Куманово, Крива Паланка и во село Слупчане. Средствата што се добиваат од овие вендинг машини се во вид на т.н. „зелени поени“.
„Машините се поставени веќе една година и функционираат одлично. Меѓутоа во нивното работење се забележани низа аномалии, недостатоци од софтверски или хардверски аспект – често пати заради неедуцираност на луѓето, ќе стават повеќе шишиња и таа се заглавува“, посочива Брдароски.
Затоа, решиле да одат на друг концепт на машини кои во иднина ќе бидат подготвени и за т.н. депозитен систем или системот на кауција, за што веќе е потпишан Договор за соработка со Швајцарската амбасада.
Bloomberg Mercury
„Проектот трае 30 месеци, во август веќе изминуваат првите 12 месеци, и со него во план е да се постават 70 такви машини. Проектот е со кофинансирање - 35 проценти од средствата се од Амбасадата, а 65 отсто партиципира ПАКОМАК. Наскоро треба да бидат поставени уште 30 нови машини, а другата година уште 40 од новите модели. Компанијата има план во наредниве пет години да поставиме 300-400 машини. Тоа е оптимистичко сценарио, а песимистичкото е во наредните седум години со цел да ги има во секој град и секој да има можност да ја искористи таа машина“, нагласува Брдароски.
Постојните вендинг машини во Скопје се празнат и два до три пати во денот што значи дека од една машина се собира од 6-8 килограми отпад што е сосема задоволителна количина за да се олесни исполнувањето на националните цели. Очекувањата на годишно ниво се 6-7 тони, па и повеќе отпад по машина.
Новите вендинг машини кои ќе се постават се побрзи, поедноставни за користење и со поголем капацитет така што, според Брдароски, лесно се остварливи поставените цели. Тоа е сериозна количина на отпад од амбалажа која може да се искористи за производство на шишиња, бидејќи целта на големите компании кои што имаат значителен амбалажен отпад во своите прозиводи како „Кокао-Кола“, „Пепси“ е одреден процент од нивната амбалажа да се прави од рециклирани пластични ПЕТ – шишиња.
Од „Пакомак“ посочуваат дека во Северна Македонија годишно се генерираат над 100.000 тони амбалажен отпад. Од нив, околу 60.000 тони се евидентираат во системот и за нив фирмите кои го создаваат тој отпад, плаќаат. За другите 40-тина проценти отпад кој се генерира од компании, но кои не го пријавуваат и не плаќаат на годишно ниво, државата губи над 1,5 милиони евра. Ако државата овие фирми, преку надлежните органи ги задолжи на договор со колективен постапувач и ги обврзе ретроактивно да платат за последните 11 години (колку што е во сила Законот за управување со пакување и отпад од пакување), можат да бидат наплатени 10 милиони евра.
Лидер во светот по враќање и рециклирање на амбалажна пластика со помош на повратните вендинг машини е Финска со собрани дури 90 проценти од вкупните количини на амбалажа од пијалоци.
