.webp){kind=icon}
Европскиот пазар на електрична енергија во последната година и половина ги претрпе најголемите шокови во изминатите децении и ја покажа својата ранливост. Се покажа дека е многу зависен од руските фосилни горива, а цените и на струјата и на гасот во текот на минатата година достигнаа рекордни вредности, што придонесе за најголемата инфлација во последните 40 години.
За да се заштити од слични потреси, Европа почна да работи на реформа на внатрешниот пазар со електрична енергија. Оваа реформа во фокусот ги има обновливите извори на енергија и заштита на потрошувачите од ценовни шокови. Реформата беше презентирана минатата недела и во неколку сегменти носи историски разлики.
Една од нив е позицијата на граѓаните на пазарот. Имено, тие сега ќе станат многу поактивни играчи, ќе можат да имаат по повеќе договори со снабдувачи што ќе ги заштити од ценовни шокови.
Од друга страна, предложената реформа има цел да го забрза производството од обновливи извори на енергија. Ако ЕУ сака да ги исполни своите цели, до 2030-та производството на струја од ОИ треба тројно да се зголеми.
Реформата ќе бара креативни решенија – тие ќе бидат скапи
„Главните придобивки од новите измени би биле предвидливост на цените на подолг рок, отпорност кон краткорочни ценовни шокови и бизнис-клима што ќе промовира инвестиции во чисти извори на енергија, со што Европа ќе стекне повисок степен на енергетска независност и многу почиста енергетика“, објаснува за „Блумберг Адрија“ Златко Черепналкоски, директор за развој и стратегија во ЕДС АД.
Златко Черепналкоски, директор за развој и стратегија во ЕДС АД
Според него, главната цел на реформата е обезбедување отпорност за потрошувачите кон краткорочните флуктуации на пазарните цени на тој начин што ќе се намали учеството на фосилните горива и ќе се зголеми учеството од домашно производство на енергија во членките на ЕУ – во најголема мера од обновливи или извори на енергија со нула емисии.
„Во однос на овозможувањето инвестициска клима во која инвеститорите ќе вложуваат значително повеќе средства во обновливи извори или извори со нула стакленички емисии, измените целат кон воведување поттикнувачки политики за флексибилност на системите, како што се системите за складирање енергија и флексибилни потрошувачи (за зголемениот капацитет на извори што зависат од метеорологијата да учествуваат во вкупното производство на енергија без притоа да се нарушат системските перформанси), обезбедување околина за склучување долгорочни договори за купопродажба на енергија, со што крајните потрошувачи би биле изолирани од краткорочните ценовни шокови, како и воведување т.н. двострани договори за разлики во цените (two-side Contracts for Differences – CfDs), со што директно се создава ефикасен механизам за ублажување на цените за крајните потрошувачи, како и обезбедување поголема предвидливост во финансирањето на нови инвестиции во производствените капацитети“, вели Черепналкоски.
Според него, оваа реформа, која секако ќе ја зголеми ценовната отпорност, ќе има своја цена.
„Сето ова, и покрај фактот што во овој момент предлогот е на ниво на теорија, додека имплементацијата ќе бара многу креативни решенија за кои членките на ЕУ секако должно ќе одговорат, сепак ќе значи поскапување на енергијата и животните трошоци. Трошоците ќе се зголемат и поради интенцијата на Европската комисија во овој пакет да го зацементира и т.н. Европскиот зелен договор (European Green Deal). Ова е природна и неделива целина на новиот пакет европски директиви за енергетскиот пазар и енергетската ефикасност од проста причина што Европа не произведува доволно фосилни горива за својата економија, а поради желбата да биде помалку зависна од увоз на истите тие, логично е Европа да го имплементира тој зелен договор“, вели тој.
Се олеснува инвестирањето во ОИЕ за малите потрошувачи
Реформата ќе донесе повеќе придобивки за домаќинствата. Тие сега ќе можат да комбинираат по неколку снабдувачи или преку еден да се снабдуваат за редовните потреби, а да склучат договор со друг снабдувач за користење ноќна тарифа, на пример, за полнење на електричното возило.
ЕБОР
„За најмалите потрошувачи на енергија, новите предлог мерки за измена на енергетската регулатива и пазарот за енергија значат поголема сигурност во развојот на цените. Долгорочните купопродажни договори што снабдувачите ќе ги склучуваат со производителите/трговците во иднина ќе значат долгорочна предвидливост на цените. Тоа најдиректно ќе ги заштити малите потрошувачи од краткорочни нарушувања на пазарите. Исто така, и од аспект на нивната подготвеност како инвеститори во иднина, малите потрошувачи многу полесно ќе можат да инвестираат во мали и средни извори на електрична енергија и нема да бидат задолжени произведената енергија од истите извори да ја резервираат само за своите снабдувачи, туку ќе можат сами да одлучуваат како ќе трошат – ќе можат да се групираат со своите соседи и да ја трошат заеднички, без притоа да се грижат за пласман, балансирање, цени за откуп наспроти цени за продажба итн. Малите потрошувачи ќе можат да се групираат и при инвестирање и ќе може група мали инвеститори да изградат извори на обновлива енергија таму каде што се погодни условите, а енергијата да ја користат во своите домови, мали стопанства и канцеларии без поголеми компликации“, вели Черепналкоски.
Македонија ќе ја дели европската судбина
Дали европската реформа ќе влијае на македонскиот пазар? Да, но не толку брзо. „Има време додека оваа регулатива стане важечка во земјава“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“, Розета Карова, правна експертка во Eнергетската заедница во Виена.
Пред тоа, Македонија прво треба да ги пренесе во своето законодавство регулативите што од страна на Министерскиот совет за енергетика се посочени како задолжителни за земјава, а беа усвоени во текот на 2021 и 2022 година.
Розета Карова / Енергетска заедница
„Во однос на реформата на европскиот енергетски пазар, предлозите најпрво треба да бидат усвоени на ниво на Европската Унија, а потоа да се пренесат во националните законодавства. За да станат применливи и во Македонија, потребно е прво земјата да добие организиран пазар на струја, што сега се најавува дека ќе се случи од 10 мај. Ова е неопходно за да може да дојде до интегрирање на пазарите во регионот, каде што во моментов берза за струја има само Србија“, вели Карова.
Черепналкоски вели дека македонското законодавство чекор по чекор се доближува до европското и секоја измена во директивите ќе биде автоматски транспонирана во нашето национално законодавство.
„Според тоа, влијанието на реформата на македонскиот пазар ќе биде симетрично. Под симетрија мислам на следново: доколку новиот начин на стопанисување со енергијата значи зголемена отпорност, тогаш и нашата економија ќе ја постигне таквата отпорност, но и ако новиот начин значи поскап живот, тогаш тоа ќе се почувствува и кај нас. Македонија неминовно ќе ја дели судбината на Европа во однос на енергетските извори“, објаснува Черепналкоски.
