Кога еден човек ја слушнал Олександра Ивањук како разговара на украински со својата пријателка во преполн трамвај во Варшава, тој започнал тирада од вербални навреди. Ќелав и облечен во воена униформа, тој ги расфрлал своите навреди на полски пред целиот вагон, не успевајќи да воспостави контакт со очите со двете жени.
„Сите можеа да го чујат, но она што најмногу ме изненади беше тоа што никој не реагираше“, се присети 39-годишната Ивањук, академка која живее во полската престолнина 15 години - долго пред руската инвазија на Украина. „Сфатив дека немав храброст самиот да му пристапам бидејќи се плашев дека може физички да ме нападне“.
Со гневот поради имиграцијата што расте низ цела Европа, таков напад можеше да се случи речиси насекаде. Но, инцидентот открива промена на расположението во земјата чија економија доживеа бум благодарение на украинската работна сила и е главен канал за западната помош за украинските воени напори.
Таква сцена би била незамислива во месеците откако Владимир Путин ја нападна Украина во февруари 2022 година, кога милиони Украинци избегаа во (во голема мера) гостопримливата соседна земја. Пукнатините во таа солидарност сега стануваат сè повидливи бидејќи противењето за помош на Украина е централна точка на борбата за моќ на врвот на полската политика.
Еден месец по инвазијата, анкетата на агенцијата ЦБОС (CBOS), со седиште во Варшава, покажа дека 94 проценти од Полјаците сакаат да примат украински бегалци. Анкетата на ЦБОС минатиот месец покажа поддршка од 48 проценти, при што половина од Полјаците сега велат дека државните бенефиции што им се нудат на украинските мигранти се премногу дарежливи.
Претседателот Карол Навроцки, кој годинава оствари шокантна изборна победа над премиерот Доналд Туск, изрази скептицизам во врска со обидот на Украина да се приклучи на НАТО и ЕУ. Тој и неговите сојузници во опозициската партија „Право и правда“ ги обвинија бегалците дека го прескокнуваат редот за социјална помош. Во август, Навроцки стави вето на закон што ќе им обезбедише поддршка.
Во меѓувреме, владата на Туск се фокусира на полската одбранбена политика, трошејќи повеќе пари за одбрана од која било друга членка на НАТО во однос на големината на економијата на земјата.
„Големото прашање е како Навроцки ќе ги избалансира интересите за национална безбедност на Полска со растечкото антиукраинско расположение меѓу десничарските гласачи“, рече Пјотр Бурас, виш политички соработник во Советот за надворешни односи во Варшава.
По рускиот напад, Полска му испрати на Киев милијарди злоти воена и финансиска помош. Од стратешки и финансиски причини пратките со оружје подоцна беа заменети со политичка поддршка и логистичка употреба на полската територија.
Варшава главно беше гостопримлива за Украинците. Миграцијата во Полска забрза во 2015 година, кога Украина беше погодена од економска криза, кога повеќе мигранти прифатија привремени работни места во фабриките, градежништвото и услужниот сектор. Инвазијата на Путин потоа предизвика нов бран, а според податоците на Европската комисија, околу еден милион Украинци сè уште се под привремена заштита во Полска.
Брендови познати на секој Украинец отворија свои продавници во Полска. Подружницата на „Пијана цреша“ (The Drunken Cherry) служи украински жестоки пијалоци во сенка на Палатата на културата, иконски облакодер во Варшава од ерата на Сталин. Пекарницата „Лвов кроасан“ (Lviv Croissants) е оддалечена само неколку чекори.
Економистите го истакнуваат придонесот на украинските имигранти. Полската банка за развој процени во март дека украинските работници, вклучително и тие што се преселиле пред 2022 година, придонесуваат дури 2,4 проценти во полскиот БДП. Извештај од 2024 година покажа дека 78 проценти од раселените Украинци во Полска се вработени - повеќе отколку во која било друга земја-членка на ОЕЦД.
„Благодарение на украинските мигранти успеавме да го пополниме недостигот од работна сила во услови на голем демографски пад“, рече Јан Брзозовски, економист во Институтот за европски студии на Јагелонскиот универзитет во Краков. Сепак, тој предупреди дека земјата не смее да ги зема Украинците здраво за готово. „Тие не се принудени да останат во Полска и би можеле да се преселат во Германија, Франција или други земји од ЕУ“, додаде тој. „Негативниот став кон нив би можел да одигра голема улога“.
Статистиката за злосторства од омраза и дискриминација е сложена бидејќи многу жртви не пријавуваат инциденти, а кога го прават тоа, националноста или етничката припадност често не се ни наведува. Полицијата објави дека регистрирала 651 случај против украински државјани во Полска во 2024 година, додека во првите девет месеци од оваа година имало 477.
Во меѓувреме, омбудсманот забележал „зголемување на бројот на акти на дискриминација и говор на омраза насочени против украински државјани кои живеат во Полска“, се наведува во соопштението за медиумите на државната канцеларија за човекови права. Во случајот со Ивањук и нејзината пријателка во трамвајот во текот на летото, нивниот вербален напаѓач употребил навредлив термин за Источните Словени.
Здружението „Никогаш повеќе“, невладина организација со седиште во Варшава која собира податоци за расизам и ксенофобија, објави дека помеѓу 2024 и 2025 година бројот на физички напади врз Украинци се зголемил.
Доналд Туск / „Блумберг“
Сликата на „неблагодарниот Украинец“ е честа појава во антиукраинските наративи, вели Олена Бабакова, истражувачка и аналитичарка за миграција. Кога Полјаците среќавале Украинци кои не биле подготвени да прифатат каква било работа и можеле да им бидат конкуренција, тоа го нарушувало неизговорениот општествен договор, додаде таа. Бабакова, Украинка која 17 години живее во Полска, од прва рака била сведок на овие тензии. Таа се сеќава на инцидент на игралиште во Варшава за кој вели дека покажува дека за некои Полјаци, Украинците никогаш не можат целосно да припаѓаат во тоа општество.
„Моето дете си играше во песокот со едно девојче, а кога нејзиниот татко го слушна мојот украински акцент, ја однесе и гласно рече: 'Нема да си играш со тоа украинско момче'“, рече Бабакова. „Моето дете е полски државјанин. Тој зборува полски.“
Атмосферата во Полска е напната во моментов. Државата неодамна доживеа бран напади со беспилотни летала од Русија, а се соочува и со нов прилив на Украинци. Полските граничари регистрирале повеќе од 98.500 влезови од млади украински мажи на возраст од 18 до 22 години во период од два месеца, заклучно со 26 октомври. Зголемувањето на ваквата појава се случи откако украинскиот претседател Володимир Зеленски ги олабави правилата за напуштање на земјата. Помалку од половина од тој број се вратиле во Украина.
Украинските и полските политичари ја обвинуваат Москва за растечкото непријателство. Според истражувањето на Институтот за стратешки дијалог, реализирано во мај, проруските актери разгореле антиукраински расположенија за време на претседателските избори во Полска, вклучувајќи лажни обвинувања дека бегалците подготвувале терористички напади.
Постојат и познати историски мотиви. Руската војна ги натера Киев и Варшава привремено да ги остават настрана споровите, како што е масакрот во Волинија, во кој украинските националисти ги нападнаа етничките Полјаци за време на Втората светска војна. Оваа година, двете страни се согласија да дозволат ексхумација на жртвите. Но, трагедијата што Полска ја смета за геноцид повторно исплива на површина кога политичарите предупредија за време на комеморацијата во јули дека тоа е плодна почва за руските обиди да го поткопаат единството меѓу Полска и Украина.
На концерт на Националниот стадион во Варшава во август избувнаа судири меѓу публиката и обезбедувањето, а беше објавено и видео од посетител кој држи знаме поврзано со украински националисти од Втората светска војна. Јавното негодување поради симболот го натера премиерот Туск да објави протерување на 63 лица, вклучувајќи 57 Украинци. Во септември, пак, група Полјаци во варшавското предградие Бјалоленка нападнаа група млади Украинци, викајќи им да се вратат на фронтот и обвинувајќи ги дека се националисти, објавија локалните медиуми.
Подготвеноста на Полска да помогне доаѓа во бранови и можеби со повеќе падови отколку подеми, рече Бурас. Првичниот бран поддршка по 2022 година сега пресуши, забележа тој, потсетувајќи дека ентузијазмот за Украина по Мајданската револуција во 2014 година заврши на сличен начин.
За Ивањук, инцидентот со трамвајот ова лето ги поништи годините напредок. Реакцијата на инвазијата на Путин направи да почувствува дека зборувањето украински јавно во Полска конечно не е нешто од што треба да се срами.
„Конечно почувствував дека повеќе не морам да се грижам за тоа како другите ќе ме перцепираат јавно“, рече таа. „Не сакам да кажам дека бранот на солидарност целосно исчезна бидејќи многу луѓе сè уште прават многу за украинските бегалци, но атмосферата многу јасно се менува кон непријателство и агресија“.
.webp){kind=icon}
