.webp){kind=icon}
Руската инвазија на Украина ги зголеми стравувањата кои почнаа да се појавуваат во 2021 година дека светот може повторно да го посети економската појава што не е видена многу во последните децении: стагфлација. Неодамнешните чекори на Федералните резерви на САД (ФЕД) и другите централни банки за борба против највисоките стапки на инфлација во овој век само ги зголемија грижите за стагфлацијата.
1. Што е стагфлација?
Комбинација од зборовите „стагнација“ и „инфлација“, таа опишува економија со висока невработеност и мал или никаков раст, иако цените растат побрзо од нормалното. Иен Меклеод, британски политичар, го измислил терминот во 1965 година. Многу економисти некогаш се сомневаа дека стагфлацијата е воопшто можна. Тоа е затоа што невработеноста и инфлацијата обично се движат во спротивни насоки, бидејќи нивоата на цените обично се водени од нивото на побарувачка во економијата, а невработеноста генерално опаѓа кога побарувачката расте.
2. Што ја предизвикува?
Никој не знае со сигурност, делумно затоа што тоа е особено ретка појава. Повеќето анализи се засноваат на најпознатата епизода, во САД во текот на 70-тите. Економистите укажуваат на комбинација од надворешни шокови и погрешни чекори во политиката. Во 1971 година, претседателот Ричард Никсон реагирал на притисоците во платниот биланс со симнување на златниот стандард на САД - односно оставајќи ја неговата вредност да лебди. Последователниот пад на доларот придонел за инфлаторни притисоци дома. Потоа, во 1973 година, арапските членки на ОПЕК поставиле ембарго за нафта на САД и другите нации кои го поддржувале Израел во војната на Јом Кипур, што довело до пораст на цените на нафтата. Како резултат на она што економистите го нарекуваат шок за снабдување, американските бизниси не само што минале низ трошоци, туку и го намалиле производството - чекор што ја зголемил инфлацијата со тоа што ги направил стоките поретки, а истовремено ја зголемил невработеноста. Некои укажуваат и на грешки на Федералните резерви на САД, каде чекале да ги зголемат каматните стапки. До 1975 година, таканаречениот индекс на мизерија, збирот на инфлацијата и стапката на невработеност, достигнал 19,9 отсто. Својот врв го достигнал во 1980 година со 22 отсто.
3. Зошто терминот доживува преродба?
Bloomberg
На почетокот на 2021 година, економиите потиснати поради заклучувањето во текот на пандемијата, се вратија, предводени од силната побарувачка на потрошувачите. Тоа враќање брзо беше пресретнато од недостиг, имајќи предвид дека синџирите на снабдување сè уште не беа целосно оперативни. Цените почнаа да растат, тренд што се забрза кога подоцна во текот на годината се појавија и енергетски кусоци, и покрај тоа што невработеноста остана покачена во многу делови од светот. Тоа беше помалку загрижувачка ситуација во САД, каде што силното закрепнување доведе до недостиг на работна сила што до март ги доведе стапките на инфлација на нивоа што не беа забележани со децении.
4. Какви се изгледите?
Најнепосредното влијание на инвазијата врз Украина е тоа што ги зголеми веќе високите цени на енергијата. Можната загуба на други руски стоки поради санкциите наметнати од западот доведе до пораст на цените на храната, природниот гас и алуминиумот. Одлуките на ФЕД и Банката на Англија да започнат со агресивни зголемувања на каматните стапки, но и на Европската централна банка да се подготви да ги зголеми стапките, придонесоа за стагфлација. Зголемувањето на каматните стапки е тапа економска алатка: тоа треба да ја забави економската активност преку поскапување на задолжувањето. Идеално, напорите би резултирале со таканаречено меко приземјување, каде економијата ќе забави доволно што цените ќе престанат да растат брзо, но не толку бавно за да следи рецесија. Откако ФЕД ја подигна својата главна стапка на креирање политики за три четвртини од процентниот поен во јуни, зголемен број аналитичари рекоа дека рецесијата ќе биде тешко да се избегне.
5. Кој е најизложен на ризик?
За многу аналитичари, шансите за стагфлација беа поголеми во Европската унија и Обединетото Кралство отколку во САД, каде што економското закрепнување од пандемијата беше посилно. Инфлацијата во еврозоната во мај достигна 8,1 отсто, додека Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) предвиде дека Обединетото Кралство ќе биде најбавно растечката членка на земјите од Г-7 во 2023 година. Во јуни, Светската банка ја намали прогнозата за глобален економски раст, предупредувајќи дека опасноста од стагфлацијата е значителна. Претседателот на банката, Дејвид Малпас, напиша: „Дури и ако се избегне глобална рецесија, болката од стагфлацијата може да трае неколку години - освен ако не се активираат големи зголемувања на понудата“.
