.webp){kind=icon}
Влегуваме ли во портокалова или можеби црвена аларм фаза во однос на енергетската ситуација во земјава? Лето е па кризата со енергијата засега не се огледа од аспект на недостигот на електрична енергија, енергент од кој е зависно македонското стопанство. Сепак, цената е таа кои ги прави кошмарите на домашните компании. Имаме ли доволно струја, колку ќе биде скапа, што ќе направи државата, со каков план влегуваме во есен и за зимскиот период. Овие прашање не се комплетно одговорени сега, а моментно цената на електричната енергија достасува и до над 390 евра за мегават час. Кој да го издржи ова?
Познавачите велат дека Македонија не е комплетно подготвена за следната зима. Во таа насока, ама навистина реална е изјавата на првиот човек на Стопанската комора Бранко Азески кој во негов стил вели дека струјата допрва ќе не „дрма“. Стопанството затоа бара државата да се однесува како навистина да е криза.
Ние сме во кризна состојба ама не е прогласена
Цената на струјата на светските берзи почна да расте лани во овој период. Уште тогаш, и без енергетска криза, македонскиот енергетски систем беше во сериозни проблеми. Според Сања Божиновска, енергетски експерт и консултант, земјава влезе во енергетскиот хаос со намалено домашно производство.
„За тоа зборуваат податоците на нашата ЕСМ кои укажуваат на 1 ТWH, тоа се милион мегават часови намалено производство во последните три години. Енергетиката е област која се планира долгорочно, што значи да се има план за ремонти, за ревитализација на објектите, за чување и користење на хидропотенцијалот. Да се потсетиме дека преземавме многу енергија, во вредност од 16 милиони евра од ENTSO, што е недозволиво. Сите овие податоци кажуваат на неподготвеност за снабдување на сопствениот конзум кој е познат и може однапред да се испланира“, вели Божиновска за Bloomberg Adria.
Компаниите најголем загубар во кризата
Во ваква ситауција, највисоката цена ја плати македонското и така кревко стопанство, тешко погодено од корона кризата. Според извршниот директор на Стопанска Комора, Антони Пешев, анализите покажуваат дека македонската економија се наоѓа пред едно од најголемите искушенија од осамостојувањето. Затоа, во сите преговори со Владата треба да се тргне од потребата за носење на мерки кои ќе овозможат да се издржи подолг временски период, бидејќи не станува збор за последици кои ќе траат неколку месеци, туку многу подолго. Очекувањата на компаниите се дека последиците од оваа криза ќе се чувствуваат најмлаку две до три години.
Тој вели дека државата после цела година криза, време е да се однеусва како навистина да е криза.
„Потребна е државна стратегија за компаниите да го преживеат мултикризниот период и да создадат услови за натамошно функционирање. За нас, во Комората е важно државата да се однесува како навистина да е во криза, што ќе подразбира дека ќе имаме потреба од кризни штабови кои ќе помагаат да се преживее овој период. Затоа што, ако во нешто треба да успееме, паралелно со заштита на стандардот на граѓаните, е да ја зачуваме и економија за подолг период“, вели Пешев.
Според проценките на експертите, некои од компаниите, кои се на слободниот пазар, во овој период ги зголемија трошоците за работење меѓу 300 и 700 проценти. Божиновска вели дека загубите ќе бидат уште поголеми затоа што цените за набавка на струја за четвртиот квартал во моментов се движат над 480 евра за mwh, а мерки за помош на фирмите нема. Еден од „виновниците“ за ваквата состојба, според неа е законската регулатива.
„Приватниот сектор претрпе низа неправилности од едностраното прекинување на договорите за снабдување со електирчна енергија кое не е в согласност со законските рамки, но секоја фирма со основен капитал од 5.000 евра може да аплицира и да добие лиценца за снабдуваање и трговија со електрична енергија. Сведоци сме на фирми кои имаат долгови и само го менуваат името додека сите елементи остануваат исти дури и одговорното лице и адресата, и повторно добиваат лиценца за трговија со струја, низа неправилности и милионски долгови кон МЕПСО, има и опомени, ни нема помош за фирмите. Тие беа приморани да потпишат нови договори поврзани со унгарската берза на струја“, вели Божиновска.
Според неа, берзанските цени не се за долгорочно снабдување, ниту пак некоја сериозна фирма би требало да се базира на дневни флуктуации.
Таа објаснува дека во регионот има многу берзи за електрична енергија, (Србија, Бугарија, Хрватска, Словенија), така што фирмите би требало да понудат фиксни цени за своите клиенти. На тој начин компаниите ќе можат да си ги предвидат трошоците наместо на дневна основа да ги следат цените на унгарската берза.
Македонските фирми плаќаат најскапа струја во регионот
И првиот човек на Стопанската комора, Бранко Азески, на иста линија. Тој веќе побара од Регулаторната комисија за енергетика „да биде на висина на задачата и енергично да дејствува за да се престане со манипулативното откажување на договорите, со конкретни мерки, кои ќе вклучуваат јавно објавување и одземање на лиценците, не само на компаниите туку и на нивните сопственици, со трајна забрана за вршење ваква дејност“.
Во колумна Азески ги споредува и цените по кои се набавува струјата во регионот.
„Преку Коморскиот инвестициски форум на Западен Балкан (КИФ) добиени се податоци за цената на електричната енергија во регионот на Западен Балкан. Во Босна и Херцеговина цените се разликуваат во зависност од тоа дали станува збор за Република Српска (53 EUR/MWh) или за Федерацијата БиХ (74 EUR/MWh). Се очекува цената во Република Српска да се зголеми за 50 отсто, така што би дошло до своевидно изедначување на цените на целата територија на БиХ. На Косово цената на електричната енергија за стопанството се движи од 7 до 9 евроценти за KWh, во Црна Гора околу 5-6 евроценти за KWh, а во Србија околу 7,5 евроценти за KWh. Во Северна Македонија цената е врзана за HUPEX (Hungarian Power Exchange), па различни фирми, во зависност од потрошувачката и од големината, добиваат различни пакет-понуди од снабдувачот“, пишува Азески.
Решение: поголемо производство и субвенции за фирмите
Според Азески, подигнување на домашното производство на струја е основната мерка која може да изврши најголема превенција.
Според Божиновска, првиот чекор кон ова треба да бидат инветсициите во обновливи извори на енергија, но Македонија е затрупана во бирократски процедури што процесот го прават долг и мачен. Таа вели дека е потребна и повеќе од година и половина за да се добијат сите дозволи. Владата направи измени од 01 јули за поставување фотопанели, сега се очекуваат ефектите од тоа. Дотогаш, државата мора да најде начин за субвенционирање на компаниите по примерот на домаќинствата.
„Од една страна гледаме покачувања за домаќинствата кои се на некаков начин субвенционирани бидејќи не содејствуваат со реалните поскапувања, но на крај овие пари секако ќе бидат издвоени од буџетот. Од друга страна, тука се компаниите и општините кои имаат неверојатни поскапувања што можат да ги доведат до затворање“, вели Божиновска, и додава дека за стратешки инвестиции се зборува долго време, а во реланоста сме сведоци дека после 12 години во употреба е пуштена ТЕЦ Неготино, се увезува јаглен во четири очи и се набавува мазут.
„Само како пример да наведам, Шпанија и Португалија воведоа реформи со тоа што ги ограничија цените на гасот на просек од 48,8 евра замегават час и оваа мерка ќе трае до март догодина, а Европската комисија го одбори тоа. Ова значи дека и Македонија ќе мора да направи субвенционирања на сметките за фирмите или пак државната ЕСМ, преку својата фирма за трговија ќе треба да биде поактивна на тендерите за да снабдува повеќе компании “, вели Божиновска .
Премиерот Димитар Ковачевски во последното интервју за државната агенција МИА рече дека енергетската криза е голем предизвик на светско ниво, но со работа на домашните капацитети државата ќе обезбеди поголемо производство на електрична енергија. Годинава, нагласува премиерот, планот за производство на ЕСМ е зголемен за 20 отсто споредено со ланското производство и треба да изнесува 3.736 гигават часови.
