Земји го забрануваат Тикток, Македонија нема ниту закон за приватност

Тикток се соочува со забрана за користење на апликацијата во САД, Канада, Обединетото Кралство, повеќе западноевропски земји и низа институции на ЕУ, вклучувајќи ја и Европската комисија. Забраната не е целосна, туку се однесува само на службените, односно владините телефони. Земјите стравуваат од можно протекување на личните податоци од корисниците и на службените информации. Ова не е случајност. Тикток, чија матична компанија е кинеската „Бајтдeнс“ (ByteDance Ltd), кон крајот на минатата година се соочи и го призна скандалот, кога се обелодени дека голем број вработени пристапувале до личните податоци на корисниците.

Дали стравувањата на западните земји се оправдани? Дали навистина Тикток ги отпушти сите вработени што своевремено имале пристап до податоците на корисниците и дали ќе дадат плод нивните големи напори да го исчистат своето име во однос на гарантирањето на безбедноста на податоците, останува да покаже времето.

Загриженоста првенствено е околу можна злоупотреба на податоците

Загриженоста на властите од западните земји не е нешто ново, но значајно се зголеми и се актуализира во последниот период. Според експертите со кои разговаравме, за тоа има неколку причини.

„Загриженоста е повеќе на ниво на потенцијалот за злоупотреба на личните податоци и можноста да се препродаваат сетови податоци за други цели, профилирање различни целни групи за маркетинг, пропаганда или влијание врз одредена популација (целна група)“, вели Лилјана Пецова-Илиеска, програмска директорка за приватност и интернет во „Импетус“, која има долгогодишно искуство и во спроведување закони во Министерството за внатрешни работи, но и како советничка во Агенцијата за заштита на податоци, а била и дел од експертската работна група на Националното меѓусекторско телo за заштита на човековите права.

Според неа, не може да станува збор за безбедност на податоците, бидејќи политиките за чување, обработка и бришење податоци се менуваат често од речиси сите платформи за комуникација.

„Гаранцијата за безбедност на податоците треба да ја обезбедат технолошките компании, барем во таа насока беше донесениот закон за дигитална услуга на ЕУ (Digital Service Act). Доста револуционерен потег, но со развојот на вештачката интелигенција ќе видиме колку ќе биде во употреба“, вели Пецова-Илиеска.

Лилјана Пецова-Илиеска, програмска директорка за приватност и интернет во „Импетус“ Фото: Приватна архива

Сепак, според неа, не станува збор само за безбедноста на податоците туку и за потенцијалот што го има платформата, како и за содржината. Тикток е цел на напад и за типот на содржината што се споделува, но и затоа што има различни поставки за тоа кој географски регион што да гледа или кон што да има пристап.

„Тоа значи дека типот на содржината се модерира и се контролира на некој начин, како потенцијално индиректно влијание врз (менталното) здравје на корисниците, вообичаено помладата популација“, вели Пецова-Илиеска.

Сличен е ставот и на Бојан Кордалов, експерт за комуникации, дигитализација и дигитална писменост и претседател на Институтот за добро управување и евроатлантски перспективи (ИДУЕП) и раководител на Програмата за транспарентност, медиуми и дигитализација на ИДУЕП. Но тој не е загрижен само од можната злоупотреба на податоците.

„Причина за забраната за користење Тикток на службените, односно на владините телефони во повеќе земји од Европа и во САД е грижата од можна злоупотреба, кражба на податоците, злоупотреба на содржините итн. Друг момент е дали Тикток доволно ги заштитува децата и младата популација од изложеност на опасни содржини. На тоа бевме сведоци во изминатиот период со сѐ поголемиот број случаи во светот на фатален исход од тикток-манијата за креирање и снимање содржини опасни за животот“, вели Кордалов, додавајќи дека, за жал, и во Македонија имавме еден случај со трагичен крај, а имаше и помлади, но и повозрасни, кои преку содржините што ги пласираа на Тикток или го загрозуваа својот живот или прекршуваа закони, поради што подоцна се соочија со казни.

Геополитичките односи и хибридната војна се едни од причините за загриженост

Некои од земјите не ја кријат загриженоста во врска со Тикток поради тоа што сепак станува збор за кинеска компанија во која се случи да протечат податоци на корисници, и тоа во услови на т.н. хибридна војна.

„Постои особена загриженост и во контекст на хибридната војна, сајбер-безбедноста, новите геополитички закани, дигиталните трансакции и дигиталниот сообраќај, односно сајбер-нападите предизвикани од новите геополитички тензии“, вели комуникологот Бојан Кордалов.

Бојан Кордалов, експерт за комуникации, дигитализација и дигитална писменост и претседател на Институтот за добро управување и евроатлантски перспективи (ИДУЕП) Фото: ИДУЕП архива

„Забраната за Тикток е предмет на дебата во последните неколку години, многу повеќе од страна на западните земји, како глобален одговор на предизвиците со кои се соочуваме со општата безбедност. Како да има обид да се пресликуваат прашањата за општата и националната безбедност во онлајн светот и технологиите што се користат. Предмет на забрана е кинеската платформа, но да не заборавиме дека податоци собираат и западните платформи како што се Фејсбук, Гугл итн.“, вели Лилјана Пецова-Илиеска. 

Не е само Тикток, владите се загрижени за безбедноста на податоците и на другите платформи

Јавноста е сведок дека не е само Тикток, туку и неколку други платформи во минатото се соочија со истраги во врска со приватноста и заштитата на податоците.

„Дебатата веќе постои и за другите платформи“, вели нашата соговорничка Пецова-Илиеска, која истакнува дека станува збор најмалку за две прашања: пристапот и чувањето на тие податоци и типот на содржината што (не) треба да се регулира или контролира за целите на откривање, спречување и гонење на криминалот сторен преку компјутерска мрежа.

„Неодамна и Ватсап (What’sApp) беше предмет на дискусија во Велика Британија. Тие се изјаснија дека би одбрале да престане да функционира апликацијата во таа земја, отколку да функционира во согласност со новиот предложен закон за онлајн безбедност, со кој по барање од властите би требало да овозможат пристап до содржината на корисниците. Обединетото Кралство бара да се намали степенот на енкрипција за целите на откривање, гонење и обезбедување докази за случаи на нелегална содржина за детска порнографија и борба против тероризам. Но дебатата сѐ уште трае“, објаснува Лилјана Пецова-Илиеска.

Bloomberg Mercury

 

Според Кордалов, клучни се три аспекти: геополитичките односи, заштитата на луѓето, односно на нивните податоци, и заштитата на децата.

„Би сакал да апострофирам дека прашањето за приватноста и заштитата на податоците не се однесува само на Тикток. Иако САД уште пред неколку години почнаа да се занимаваат со безбедноста на податоците од Тикток, сепак во минатото Фејсбук, Гугл, Твитер, Инстаграм, сите тие беа под истраги од САД за да се докаже дека се грижат за безбедноста на податоците на корисниците. Тоа особено беше изразено во периодот на претседателските избори во САД и периодот на брегзит во Европа“, објаснува Кордалов.

Тој додава дека членките на Европската Унија (ЕУ) постојано го затегнуваат обрачот на законодавството со нови акти за заштита на корисниците, за заштита на авторските права и да нема привилегирани меѓу корисниците.

„Едноставно, земјите мора да се штитат што е можно повеќе во услови на геополитичка војна“, вели Кордалов. Како пример тој ја наведува платформата Фејсбук, како и неколку други социјални мрежи што пред шест-седум години постојано беа изложени на испитувања и истраги во врска со заштитата и безбедноста на податоците на корисниците.

„Оттогаш значајно им се променети условите за користење и се подобрени во делот на заштитата на личните податоци и безбедноста на податоците на корисниците. Во таа насока, денес имаат многу посложена верификација за потврда на идентитет, потоа се користат вештачка интелигенција и алгоритми базирани на вештачка интелигенција, кои откриваат лажни вести и неточни информации пласирани на социјалните мрежи. На пример, ако се сеќавате, за време на пандемијата можевме да напишеме што било за вирусот и вакцините, но постојано се појавуваше предупредување во рамките на тие објави дека ако сакате официјални податоци, треба да ја посетите интернет-страницата на Светската здравствена организација или на релевантните институции на вашата земја“, објаснува Кордалов, кој истакнува дека мора да разбереме дека сето тоа е во наш интерес.

Тикток најави нови проекти со кои ќе докажува дека е доверлива платформа. Ќе успее ли?

„Блумберг“ веќе пишуваше за плановите на Тикток, со кои компанијата сака да ги убеди европските влади дека е лидер во индустријата во заштитата на податоците, а не апликација во кинеска сопственост што има бран забрани за користење на службени телефони.

Точно пред една недела компанијата ги претстави плановите, според кои ќе потроши 1,5 милијарда долари на три центри во Европа за складирање податоци на 150 милиони европски корисници на Тикток, со надзор од неименувана трета компанија. Сличен проект има и во САД. Целта е Тикток да ги увери загрижените влади дека кинеската Комунистичка партија не може да пристапи до податоците на Европејците ниту преку влезна врата со официјални правни барања, ниту од задна врата.

„Мислам дека станува збор за целосно нови и многу пошироки односи поради геополитичките тензии. Сепак, добро е што компанијата покажува дека се обидува и навистина прави нешто во подобрување на сите аномалии досега“, вели Бојан Кордалов. Според него, сето ова датира од многу порано, односно не е поттикнато од војната во Украина или новите геополитички тензии во светот, туку веќе една деценија се обрнува внимание на делот со безбедноста и заштитата на податоците.

Бојан Кордалов, експерт за комуникации, дигитализација и дигитална писменост и претседател на Институтот за добро управување и евроатлантски перспективи (ИДУЕП)
Фото: ИДУЕП архива

 

„Тикток, Снепчет, Инстаграм, на пример, во Франција веќе со закон се забранува да ги користат лица под 15 години, освен со дозвола од родител“, вели Кордалов.

Европската јавност е многу сензитивна во делот на поставување на одговорноста и правото на приватност.

„Оттаму веројатно доаѓаат и забраните за Тикток од неколку европски држави во последниот период. Центрите за чување податоци може да бидат во земја-членка на ЕУ, но каде ќе се чува бекапот или кој ќе има право на пристап до тие податоци и анализа е најважниот дел“, вели Лилјана Пецова-Илиеска.

Таа вели дека платформите како Фејсбук и Тикток имаат едноставен бизнис-модел - тие заработуваат од реклами, продавајќи ги податоците што ги собираат за корисниците (допаѓања, коментари, интереси, групи, локација, мрежи на контакти, време/период на активност итн.).

„На тој начин профилирањето и анализата на податоците се најризичниот дел и тоа не доаѓа само од личните податоци за физичките лица/корисници туку од сите тие информации, кои може да дадат поширока слика. И не станува збор само за приватноста на лицето туку за приватноста на податоците. Како да ја заштитиме приватноста на тие податоци“, прашува нашата соговорничка.

Европската Унија има сет на правни прописи што ги регулираат технолошките компании и платформи и во неколку наврати и земји-членки на ЕУ ги санкционираат „Гугл“ и други компании за целите на заштита на личните податоци. 

„Искрено, мене повеќе ме плаши забраната, отколку регулацијата. На тој начин се поларизира светот во глобални рамки и во онлајн светот. Кина секако е надвор од тоа што се споделува како содржина во ЕУ и обратно. Таа поларизација веќе постои и во типовите на апликации и во содржината. Не користиме исти алатки, што само по себе подразбира поделба на комуникациите. ЕУ веќе размислува и за европски сервис за пристап до интернет“, вели Пецова-Илиеска. 

Поларизација или интероперабилност?

Се чини дека е нејасно во која насока се движиме. Од една страна, се соочуваме со ситуација кога различни пазари креираат производи со иста намена ама ограничени за сопствени потреби, од друга страна, пак, некаде се носат закони што ја намалуваат монополизацијата на одредени услуги и производи.

„Повеќето бизниси во ЕУ се потпираат на неколку јавни DNS resolver (domain name system) управувани од ентитети што не се членки на ЕУ. Ако една од овие услуги е нарушена, за властите на ЕУ станува многу потешко да се справат со можни злонамерни сајбер-напади и големи геополитички и технички инциденти. Ова е причината зошто Европската комисија ги охрабрува компаниите од ЕУ, давателите на интернет-услуги и продавачите на прелистувачи да ја диверзифицираат нивната зависност од услугите за резолуција на DNS. За да им помогне понатаму, Комисијата ќе го поддржи развојот на јавна европска услуга за решавање на DNS. Како и каде ќе се чуваат податоците на корисниците (граѓани на ЕУ) што ќе пребаруваат и ќе се зачувуваат IP адресите, останува да видиме дали тоа дополнително ќе направи некаква дигитална поделба“, вели Лилјана Пецова-Илиеска.

Лилјана Пецова-Илиеска, програмска директорка за приватност и интернет во „Импетус“ Фото: Приватна архива

 

„Друг значаен момент е што во ЕУ денес веќе имаме интероперабилност“, вели Бојан Кордалов, кој верува дека многу скоро тоа ќе дојде, ќе се имплементира и ќе почне да се применува и кај нас.

„Се однесува на тоа дека веќе нема ограничувања и дека ќе може да се ѕвони, на пример, од Месинџер на Ватсап, или од Скајп на други платформи за комуникација. Понатаму, во таа насока се и промените што се однесуваат на еден универзален полнач, потоа нефорсирањето сопствени содржини, односно ако една компанија за производство на одреден производ поседува и софтвер, да не може да го ограничува користењето единствено на тој софтвер на конкретниот производ, туку потрошувачот да може самиот да одбере и да одлучи за тоа. Значи, се работи во делот за намалување на монополизацијата“, објаснува Кордалов.

Македонија нема посебен закон за приватност

Во земјава треба да се отвори дебата со анализи и статистики за користење на овие социјални мрежи кај различни целни групи за дефинирање на ризиците, за подготвеноста на институциите да одговорат на потребите и за примената на постојните закони, смета нашата соговорничка Пецова-Илиеска.

„За осигурување на безбедноста на податоците се потребни најмалку две страни: и тој што ги споделува и тој што пристапува до нив. Јавната администрација е најголемиот контролор/корисник на личните податоци на граѓаните. Па, оттука, дали се применуваат стандардите за заштита на личните податоци и сајбер-безбедност, за да се превенира нивно протекување“, прашува Пецова-Илиеска.

Таа ја истакнува потребата за посебен закон што ќе ја третира приватноста.

„Ние немаме посебен закон за приватност, туку ги контекстуализираме Уставот и прописите за заштита на личните податоци. Неодамнешните измени на Кривичниот законик, во делот на кривичното гонење на сексуално вознемирување и демнење преку социјалните мрежи, е само обид да се пополни празнината на нерегулација на платформите и типот на содржината што се споделува“, заклучува Лилјана Пецова-Илиеска.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар