.webp){kind=icon}
Иако зелената транзиција веќе извесно време е во центарот на вниманието на експертите и инвеститорите во енергетскиот сектор, јасно е дека до неодамна динамиката на преминот од фосилни горива кон обновливи извори не беше доволно брза. Како што веќе знаеме, балканскиот регион обично заостанува зад трендовите во поразвиените делови на светот, така што свеста за потенцијалот на регионот во обновливите извори релативно бавно созреваше. Секако, тука е и прашањето за финансискиот потенцијал, кој земјите од регионот Адрија не можат сами да го обезбедат, па промените во голема мера се поттикнати од странскиот капитал.
Како влијае тоа на секторот на ветерни електроцентрали, кој обично е потешка инвестиција од, на пример, соларни панели?
Не е лошо да се истакне дека кинеските инвеститори, кои никогаш не инвестираат на ситно, се вклучени во проекти што треба да резултираат со најголемите ветерни електроцентрали во Србија, Босна и Херцеговина и Хрватска.
Во Србија ќе се гради ветерна електроцентрала од 300 мегавати, во која е вклучена компанијата „Пауер Чајна“.
Компанијата „Норинко“ инвестираше 230 милиони евра во ветерниот парк „Сењ“ во Хрватска, со моќност од 156 мегавати, кој моментално е во пробна работа.
Накратко, во регионот Адрија е очигледен интересот на инвеститорите за ветерни електроцентрали, но има и мачни бирократски пречки со долги процедури за добивање на потребните дозволи.
ХРВАТСКА
На крајот на март, според податоците на хрватскиот преносен систем-оператор ХОПС, во Хрватска работеа 25 ветерни електроцентрали со вкупна моќност од 834,15 мегавати. Во пробна работа беше една ветерна електроцентрала со моќност од 156 мегавати, што значи дека во функција има вкупно речиси еден гигават ветерен капацитет.
Истовремено, во првите три месеци од годинава ветрот испорачал 13 отсто од побарувачката на електрична енергија, покажуваат податоците на Здружението на обновливи извори на енергија на Хрватска.
Од истото здружение наведуваат дека во моментов има голем број проекти за ветерна енергија во различни фази на развој со вкупна моќност од 1.760 мегавати, за кои се прават напори да се добијат различни видови потребни дозволи.
Една од таквите дозволи е таканаречената енергетска дозвола издадена од Министерството за економија и одржлив развој, што е неопходна основа за добивање на сите други дозволи, како локациски или градежни дозволи.
Со оглед на тоа што новите енергетски одобренија се однесуваат на новиот закон за пазар на електрична енергија, од крајот на 2021 година, неодамна доцнеше изградбата на нови електроцентрали на ветер, бидејќи се чекаат подзаконски акти што ќе дефинираат јасни критериуми за издавање енергетско одобрение, како и цената на приклучокот на мрежата. Постојните нејаснотии им отежнуваат на инвеститорите да ја планираат вредноста на инвестициите.
Во резултатите од повикот за изразување интерес за добивање енергетско одобрение, кои беа објавени во првата половина од минатата година, инвеститорите пројавија интерес за изградба на 28 нови ветерни електроцентрали, но секако прашање е што ќе се реализира на крајот.
Врз основа на претходната законска рамка, шпанската „Ачиона енергија“ (Acciona Energia) ги развива ветерните електроцентрали „Oпор“ од 27 мегавати и „Бораја II“ од 45 мегавати во Далмација. Вредноста на инвестицијата е околу 100 милиони евра и треба да профункционира следната година.
СРБИЈА
Во Србија во моментов работат осум ветерни електроцентрали со вкупна инсталирана моќност од 398,3 мегавати. Најголема е „Чибук“ кај Ковино, која има моќност од 158,46 мегавати. Таа започна со работа во 2019 година. Последниот парк на ветер е изграден во истата 2019 година, а вкупните инвестиции во тој сектор досега беа околу 724 милиони евра.
Во изградба се две ветерни турбини. Онаа во Костолац, која ќе биде во сопственост на државното електростопанство (Електропривреда Србије), ќе биде со моќност од 73 мегавати, а инвестицијата изнесува 117,2 милиони евра.
Групацијата МК на Миодраг Костиќ, кој е еден од најголемите инвеститори во овој сектор, ја продолжува изградбата на ветерниот парк „Кривача“ со словенечкиот фонд „АЛФИ грин енерџи“. Австриската компанија „Ивиком холдинг“ почна да ја гради таа електроцентрала на подрачјето на општината Голубац во источна Србија. Инвестицијата е 155 милиони евра, а очекуваната моќност е 105,6 мегавати.
Почетокот на изградбата на ветерната електроцентрала „Ветрозелена“ во Панчевско е закажан за крајот на годинава. Инвеститори се компаниите „ЦВП Јуроп“ (CWP Europe) и „Пауер Чајна“ (PowerChina), а моќноста на електроцентралата ќе биде 300 мегавати. Почнувањето со работа е планирано за почетокот на 2025 година и логично би бил најголемиот ветерен парк во Србија.
Но, слично како и во Хрватска, тоа што во последните три години не се отвори ниту еден ветерен парк покажува дека еден од големите проблеми во Србија е сложената процедура за добивање дозволи. Инвеститорите треба да поминат дури 17 чекори за да се реализира проектот, а одобрението за градба е само дванаесеттиот чекор.
Но, преносниот систем „Електромрежа на Србија“, повторно слично како во случајот со интересот за енергетски одобренија во Хрватска, има на списокот околу 50 барања за потенцијални ветерни електроцентрали за идно приклучување на мрежата.
БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА
Само три отсто од електричната енергија во Босна и Херцеговина се произведува од сонцето и ветерот, а во моментов има само три ветерни електроцентрали, со вкупен капацитет од 134,6 мегавати.
Тоа се „Месиховина“ кај Томиславград, со моќност од 50,6 мегавати, која почна да работи во 2018 година, „Јеловача“, исто така кај Томиславград, со моќност од 36 мегавати од 2019 година, и „Подвележје“ кај Мостар, со моќност од 48 мегавати од 2021 година. Вкупните инвестиции изнесуваа 205 милиони евра.
Добрата вест е што во моментов се работи на осум проекти за ветерна енергија, но повторно прашање е дали сите ќе бидат завршени и колку време ќе трае тоа.
Шест од тие осум ветерни електроцентрали имаат вкупен планиран капацитет од 333 мегавати, а најголемиот, на подрачјето меѓу Ливно и Томиславград, го гради кинески инвеститор. Инвестицијата во ветерната електроцентрала „Ивовик“ изнесува 130 милиони евра, а инсталираната моќност се очекува да биде 84 мегавати.
Наводно се подготвуваат дополнителни 14 проекти, но нема детални информации.
Од Центарот за одржлива енергетска транзиција (RESET), локален енергетски аналитички центар, наведуваат дека во следните десет години повеќе од два гигавата нови ветерни електроцентрали би можеле да се интегрираат во електроенергетскиот систем.
„Она што е карактеристично е многу бавната реализација на проектите. Причините за тоа се во сложената и долга административна процедура за добивање дозволи, ограничениот пристап до потребните пари, инфлацијата и светската тенденција за забавување и одложување на испораката на турбините на ветер“, забележуваат од Центарот.
СЛОВЕНИЈА
Во моментов работат два ветерни електроцентрали, и тоа „Долења вас“ кај Сеножеч, со моќност од 2,3 мегавати, која е во функција од 2013 година, и „Раздртог“, со моќност од 0,9 мегавати, која започна со работа во 2014 година. Во моментот кај „Раздртог“ се гради уште еден помал капаците, кој ќе биде со моќност од 0,25 мегавати, а почетокот на производството е предвиден за наесен оваа година.
Досегашните скромни инвестиции во ветерни електроцентрали не значат дека амбиции не постојат. Имено, во моментов се размислува за десет локации за изградба на нови погони, но проблемот е што процедурите за изработка на соодветни просторни планови се долги.
Најблиску до почетокот на изградбата е проектот на ветерната електроцентрала „Ојстрица“ во Похорје кај Марибор, а инвеститор е „Дравске електрарне Марибор“. Министерството за заштита на животната средина овој месец треба да одговори на приговорите од јавната расправа. Ветерниот парк би бил со моќност од 11 мегавати. Истиот инвеститор планира уште два проекта за ветерна енергија со вкупен капацитет од 35 мегавати.
Голема пречка за изградбата на ветерни електроцентрали е и отпорот на граѓанските здруженија, кои сметаат дека овие проекти имаат негативно влијание врз животната средина поради, на пример, бучавата или загрозувањето на птиците, па затоа не е чудно што инвеститорите, имајќи го предвид долготрајниот развој на просторните планови, одлучуваат да се фокусираат на други земји во регионот Адрија, како што е словенечкиот „Петрол“, кој лани го пушти во употреба ветерниот парк „Љубач“ во Хрватска.
Bloomberg Mercury
МАКЕДОНИЈА
Минатата година се произведени 5.639 гигават-часа електрична енергија или за 6,6 отсто повеќе од 2021 година, но само 108 гигават-часа или 1,9 отсто од вкупното количество се произведени од енергија од ветер.
Има две ветерни електроцентрали, од кои едната е во пробна фаза. Ветерниот парк „Богданци“ во Вардарската Долина кај границата со Грција е инвестиција на државната компанија ЕСМ и е завршен во 2014 година. Има инсталирана моќност од 36,8 мегавати. Предвидена е и втора фаза од изградбата, која би додала капацитет од 13,8 мегавати, а требаше да биде завршена минатата година.
Ветерниот парк „Богословец“ кај Штип е приватна инвестиција, а собирањето на потребните дозволи започна во 2017 година. Од декември 2022 година има пробна лиценца за работа и има вкупна моќност од 36 мегавати. Конечната работна дозвола се очекува оваа година. Инвестициите во овие две електроцентрали изнесуваат 115,5 милиони евра.
На почетокот на оваа година беше склучен договор за изградба на трета ветерница кај Миравци, покрај реката Вардар, меѓу Демир Капија и Гевгелија, како инвестиција на турската групација „Калтун“. Во првата фаза од изградбата се планирани 34 мегавати, а подоцна и дополнителни 10 мегавати. Инвестицијата би изнесувала 6,45 милиони евра.
Блумберг Адрија
Како и насекаде во регионот, и Македонија исто така се справува со невозможна бирократија. Пред две години помпезно беше најавен проект за ветерна енергија од 415 мегавати, вреден половина милијарда евра, кој требаше да го изгради германската компанија ВПД на подрачјето Куманово - Старо Нагоричане - Крива Паланка. Проектот сè уште не е реализиран, се чека само еден потпис. Што се однесува до тоа чиј е потписот што недостига, заменикот на германскиот амбасадор не сака да одговори.
Во енергетската стратегија на државата пишува дека до 2040 година се планира изградба на ветерни електроцентрали со вкупна инсталирана моќност од 750 мегавати. Се проценува дека во целата држава има околу 15 многу поволни локации за изградба на ветерни електроцентрали, најмногу во Вардарската Долина и на повисоките планински предели.
Во подготовката на статијата учествуваа Урбан Червек (Словенија), Сузана Пељто (Србија), Свјетлана Шурлан (Босна и Херцеговина) и Наташа Хаџиспиркоска Стефанова (Македонија).
