Денес е можно да украдете и ветер, а загубите се мерат во милиони

Прогнозите дека и воздухот ќе добие своја цена некогаш беа дел од расправиите за потенцијална дистописка иднина, но со ширењето на ветерните електрани во ерата на зелената транзиција, тоа стана реалност. Воздухот сè уште е бесплатен, но енергијата што ја создава неговото движење – односно ветерот – одамна повеќе не е.

Во ерата на транзиција кон обновливи извори на енергија, ветерот стана еден од најважните ресурси. Навидум идеален – без загадување на околината, широко распространет, неисцрпен, лесно управлив. Сепак, колку повеќе се градат ветерни електрани, толку појасно станува дека не е сè така идеално.
Еден од проблемите што настана со ширењето на површините под ветерни електрани е, верувале или не, кражбата на ветер. Тој феномен сè повеќе ги загрижува производителите на енергија од обновливи извори, инвеститорите и регулаторите. Веќе постојат и правни спорови околу овој проблем, во кои компаниите меѓусебно се обвинуваат за „кражба на ветер“, што им предизвикува загуби од десетици милиони евра.

Изразот „кражба на ветер“ (англ. wind theft) звучи како нешто од стрипот „Алан Форд“ или скеч на „Монти Пајтон“, но станува збор за реален и растечки проблем. Иако не станува збор за буквална кражба во физичка смисла, терминот не е ниту симболичен ниту фигуративен – туку нешто меѓу двете.

Станува збор за физички ефект каде што еден ветропарк ја намалува количината  на ветер достапна за друг, поради таканаречениот ефект на заветрина (wake effect). Последиците не се наивни – проблемите со „кражбата на ветер“ завршуваат на суд, а во решавањето почнуваат да се вклучуваат и државите.

Ветерот нема сопственик, но предизвикува правни спорови. Фото: DRI

 

Како се „краде“ ветерот?

Кога ветерот минува низ турбина, дел од неговата кинетичка енергија се претвора во електрична. Зад турбината останува област со побавен, повеќе турбулентен воздух – заветрина. Таа може да се простира и десетици километри низ ветерот. Ако во тоа подрачје има друг ветропарк, неговото производство може драстично да опадне. Во најлош случај, загубите може да изнесуваат и до 20 отсто во првите 10 километри од изворот на нарушувањето, според достапните податоци.
Ветерните турбини ја искористуваат енергијата од ветерот, а зад секоја турбина се создава заветрина со намалена брзина на ветерот. Како што воздушниот проток продолжува низ ветерот, заветрината се шири и постепено се обновува. Ефектот на заветрина го претставува вкупното влијание врз производството на енергија во ветропаркот, настанато поради меѓусебното влијание на турбините врз брзината на ветерот. Потребно е да се земат предвид ефектите и од постојните и од идните соседни ветерни електрани.

 

Овој ефект одамна е познат во механиката на флуиди, но дури сега станува проблематичен поради ширењето на офшор, односно морските ветерни електрани. Она што до пред неколку години беше само мисловна вежба во учебниците по механика на флуиди, стана голем проблем што може да создаде трошоци од неколку десетици милиони евра. Особено е изразен во густо заситените подрачја како Северното Море, каде повеќе земји и инвеститори развиваат проекти без меѓусебна координација.

Енергијата на ветерот не е бесплатна

Иако ветерот изгледа како неисцрпен извор на енергија, ситуацијата е далеку покомплицирана, и на исплатливоста на инвестицијата влијаат многу фактори. Еколошките услови се примарни, бидејќи не секоја ветровита зона е погодна за изградба на ветерни електрани. Ударите на ветерот не треба да бидат преголеми и мора да бидат релативно конзистентни. При премногу силен ветер, ветерните електрани мора да се исклучат за да се избегнат оштетувања. Такви периоди се неизбежни, па ветерните електрани не работат постојано.
Што подолго работат, толку поголема е исплатливоста, па е важно ветерот да биде што поконзистентен – ниту премал, ниту премногу силен.

Трошоците за офшор ветерните електрани зависат и од длабочината на морското дно и морските струи. Тие во подлабоки води се поскапи за изградба, како и оние на места со силни морски струи.
Како и кај секоја технологија, постојат различни степени на софистицираност. Поголемите и покомплексни ветерни електрани бараат повисока почетна инвестиција, но долгорочно подобро ја искористуваат енергијата. Одржувањето, подводните кабли, осигурувањето и други фактори исто така значително варираат.

Правните ограничувања, субвенциите, даночните олеснувања, брзината на регулаторни одобренија, студиите за влијание врз животната средина, мерките за намалување на негативните влијанија – сето ова, заедно со променливите цени на електричната енергија, мора да се земе предвид при проценка на исплатливоста.

Повеќе турбини не значат и повеќе енергија, особено кога ги поврзува невидлива заветрина. Фото: Sora

 

Економијата на ветерните фарми се темели на прецизни пресметки со голем број променливи. Повратот на инвестицијата може да трае повеќе од 10 години. Секое намалување на очекуваното производство може да ја загрози исплатливоста и да ги наруши сложените калкулации.

 

Веќе се појавија судски спорови меѓу компании што тврдат дека ветерни електрани на одредена локација ја нарушуваат патеката на ветерот кон нивните, намалувајќи им го производството и до 10 отсто.
На пример, норвешкиот енергетски гигант „Еквинор“ (Equinor) предупреди дека поради планираната изградба на соседната ветерна фарма „Вангард“ (Vanguard) во Велика Британија, нивната постоечка фарма „Даџион“(Dudgeon) може да изгуби и до 200 милиони фунти приходи. Слични сценарија има во Белгија, Холандија, Данска, па дури и во Калифорнија.

“Еквинор“ започна и арбитража против партнерите од „ССЕ“(SSE) и „ЕНИ“(ENI) поради непочитување на договорените растојанија меѓу турбините. Вклучени се и држави. Компании од Холандија тврдеа дека ветерните електрани во Белгија го нарушуваат текот на ветерот и го намалуваат производството во Холандија – што заврши со билатерален договор. Сличен спор постои меѓу Данска и Норвешка. Во САД и Јужна Африка некои компании се обидуваат да спречат изградба на нови ветерни фарми со аргумент дека ќе им ја намалат ефикасноста на постоечките.

Врз основа на што да се тужи?

Правото обично доцни зад новите технологии и методи на производство, но со тек на време ќе се воспостават одредени правни преседани. Не ќе биде лесно – прашањето за „сопственост“ над ветерот, надлежност и докажување на штетата е многу комплицирано.

Релативно е лесно да се пресмета колку нова фарма ја намалува ефикасноста на постара. Но ако има три, четири, пет или повеќе фарми на исто подрачје, утврдувањето колку која создава заветрина што влијае на другите станува многу покомплексно. Патеката на ветерот станува толку нарушена што е невозможно да се утврди одговорноста.

Густо распоредените ветротурбини отовраат прашања за сопственоста врз нешто што никој не може да го поседува. Depositphotos

 

Ветерот не може да се приватизира и има карактеристики на јавно добро. Тоа ги комплицира работите, бидејќи компанија не може да тврди дека некој ѝ го „украл“ ветерот, бидејќи не станува збор за сопственост или ексклузивно право на искористување.

Правните системи сè уште не познаваат концесии за искористување на ветерот, како што има за вода или минерални ресурси. Нема ниту меѓународни договори што го регулираат користењето на ветерот, иако станува збор за ресурс што не може да се ограничи на границите на една земја.

Со оглед на ширењето на ветерните електрани, неопходно е правниот систем итно да се надгради. Некои решенија може да се преземат од практиките и законите што ги регулираат традиционалните извори, но поради специфичноста на ветерот и проблемот на „кражба на ветер“, ќе мора да се создадат нови решенија и прилагодувања.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар