.webp){kind=icon}
Светската економија се движи од еден шок во друг, додека двете брутални војни, упорната инфлација и високите трошоци за задолжување го отежнуваат закрепнувањето по пандемијата. Следен извор на турбуленции во ерата на „поликриза“: преполниот изборен календар за 2024 година.
Почнувајќи од Тајван во јануари до претседателските избори во САД во ноември, годинава ќе донесе избори во 40 земји, што е густ распоред дури и за потивки политички времиња. „Блумберг економикс“ пресметал дека гласачите во земји што претставуваат 41 отсто од светското население и 42 отсто од неговиот бруто-домашен производ имаат шанса да изберат нови лидери следната година.
Со две војни што беснеат, зголемени тензии меѓу САД и Кина и влошување на политичката поларизација пред критичните избори, потенцијалот за нарушувања во 2024 година е огромен. Експертите за управување со пари и корпоративните планери се на штрек: годинава нема да биде погодна за држење на инвестициските планови на автопилот.
Ќе биде „многу значајна година“, вели Ејми Зегарт, политиколог од универзитетот „Стенфорд“, која претходно служеше како советник за национална безбедност во американската влада. „Колку е поголема неизвесноста за кое било прашање - правилата на игра, каматните стапки, начинот на кој веројатно ќе се движат пазарите, владините регулативи, политиката - толку е потешко да се води бизнис“.
Заканите помагаат да се објасни зошто основачот на компанијата „Елиот инвестмент“ (Еlliott Investment Management), Пол Сингер, долго време познат по неговите доследни ставови за пад на пазарот, вели дека глобалните услови се многу поопасни од оние по кои пазарите ги одредуваат цените. „Светот сега е целосно зависен од здравиот разум на лидерите за да се избегне Армагедон“, рече милијардерот инвеститор за време на конференција одржана лани на 19 октомври. „Тешко е а да не се заклучи дека инвеститорите не се ни приближно загрижени како што би требало да бидат“.
Џенифер Велч, главна геоекономска аналитичарка во „Блумберг економикс“, вели дека од геополитичка гледна точка, светот го чека можеби најбурната година за оваа генерација. Покрај ваквите тензии, владите и компаниите низ светот се натпреваруваат да го блокираат снабдувањето со суровини потребни за транзиција кон почиста енергија и заштита на локалните индустрии.
„Претстојните избори ќе ја зголемат предноста на владејачките партии во постигнувањето геополитичка победа“, вели Велч. Во САД, на пример, заземањето цврст став кон Кина веројатно ќе се смета за победничка стратегија од двете водечки партии. Ваквата состојба, како и можноста изборите да воведат нови политики, ќе создадат период на зголемена неизвесност кај другите влади и мултинационални компании.
Земјите што ќе излезат на избори во 2024 година имаат широк опсег на влијание: тие вклучуваат земји богати со ресурси како Индонезија и Венецуела, Мексико, кој е фаворит на пазарот за враќање на производството од Азија во Северна Америка, политички нестабилниот Јужен Судан и геополитичките жаришта Тајван и Пакистан. Во Тунис, каде што во 2011 година се роди „арапската пролет“, може да се одржат претседателски избори околу октомври следната година. И некои од традиционалните европски сојузници на САД, вклучувајќи ги Австрија, Хрватска, Белгија и Велика Британија, се соочуваат со лидерска трка.
Размислете за неколку можни сценарија:
Претседателските избори во Тајван би можеле да го дадат тонот за односите меѓу САД и Кина во годините што доаѓаат, со тензии што веројатно дополнително ќе ескалираат доколку актуелниот потпретседател Лаи Чинг-те победи како што се предвидува.
Индонезија оди на избори во февруари, а фаворит е Прабово Субијанто, поранешен генерал-потполковник од режимот на Сухарто, кому еднаш САД не му дадоа виза поради наводни прекршувања на човековите права. Во јуни тој предложи мировен план за Украина, кој ќе ги остави окупаторските руски сили на нивните сегашни позиции.
За првпат од крајот на апартхејдот во раните 90-ти, владејачкиот Африкански национален конгрес во Јужна Африка се соочува со изгледи да го изгуби своето вкупно мнозинство и да биде принуден да управува со земјата во коалиција со други партии.
Изненадувачки пораз за индискиот премиер Нарендра Моди, кој е на функција од 2014 година, може да ги исплаши инвеститорите во земјата на која САД и нивните сојузници многу сметаат во обидот да се спротивстават на економската и воената моќ на Кина.
Во САД поранешниот претседател Доналд Трамп води во клучните држави, според неодамнешните анкети спроведени од „Блумберг њуз“, што води до нова неизвесност за иднината на американската политика во однос на Кина, Русија, НАТО, трговијата и многу повеќе.
На кој било од овие избори, многу ќе зависи од тоа колкави се разликите меѓу партиските платформи за чувствителните области како што се националната безбедност, трговијата и имиграцијата. „Широк консензус за овие теми може да го намали секој политички ризик“, вели Сара Бауерле Данцман, експертка за политичка економија, меѓународни инвестиции и финансии на Универзитетот во Индијана.
Покрај ризикот од политички дисконтинуитет, инвеститорите треба да обрнат големо внимание на промените во раководството што резултираат со новo триење меѓу земјите или повторно разгорување на старите непријателства. „Гледаме зголемена употреба на насилство бидејќи претходно замрзнатите конфликти се топат“, вели Бауерле Данцман. „Oд нив произлегува најголемиот дел од политичкиот ризик“.
Ваквиот пресврт веќе има влијание врз корпоративниот свет, при што компаниите се чувствуваат под притисок по прашањето за изјаснување во однос на војната меѓу Израел и Хамас и мора да се справат со тековните тензии меѓу САД и Кина. Некои инвеститори се претпазливи кон главниот производител на чипови ТСМЦ (Taiwan Semiconductor Manufacturing Co.), бидејќи кинеската влада не ги крие своите амбиции еден ден повторно да го обедини островот со континентална Кина.
Секако, изборите може да донесат промени во која било насока. Во октомври Полска гласаше против популистичката влада, која повеќепати беше во судир со Европската Унија, што доведе до промена во односот на земјата кон поширокиот регион. Превирањата во Полска фрлаат сомнеж врз предвидувањата дека екстремно десничарските партии ќе обезбедат одлучувачко мнозинство на изборите за Европскиот парламент во јуни - резултат што може да ја загрози континуираната помош за Украина и да предизвика дополнителни назадувања во однос на климатските цели.
Сепак, потенцијалот за промена е реален, заедно со веројатноста дека некои лидери огорчени на западната хегемонија ќе победат на изборите и ќе ги зацврстат своите ставови. Американскиот претседател Џо Бајден предупреди дека светот „се соочува со пресвртница во историјата“.
Во Русија се излегува на гласање во март и, додека Путин најверојатно нема да се соочи со сериозна опозиција, светот ќе бара знаци дека електоратот е вознемирен поради големиот данок во војната со Украина. Исто така годинешниот бунт на платениците од групата „Вагнер“ е потсетник дека најопасните ривали на автократите често демнат во редовите на самопрогласените сојузници.
Во Велика Британија сите анкети покажуваат дека опозициската Лабуристичка партија, на чело со Кир Стармер, ќе ги победи конзервативците, на чело со Риши Сунак, на изборите што се очекуваат следната есен. Но Стармер ќе треба да обезбеди мнозинство за да се справи со длабоко вкоренетите економски проблеми на Британија.
Начинот на кој се одвиваат овие избори ќе ги диктира трендовите во трговијата, безбедноста и финансиските пазари во годините што доаѓаат.
„Изборите се важни како што не биле досега“, вели Кристофер Смарт, поранешен висок функционер за економска политика во американското министерство за финансии и Белата куќа, а сега управен партнер во компанијата „Арброат груп“ (Arbroath Group). „Промените во власта не мора да предизвикаат моментални политички шокови, но тие можат да ги одведат земјите во различни насоки“, вели тој.
Истражување меѓу инвеститорите задолжени за имот во вредност од речиси 10 трилиони долари покажа дека повеќе од 90 отсто веруваат дека заканите за американската демократија растат, а помалку од 30 отсто се убедени дека компаниите со јавно тргување се подготвени да управуваат со тој ризик, според истражувањето спроведено од Американскиот центар за демократија (англ. States United Democracy Center) заедно со институтот „Брукингс“.
„Овие избори имаат потенцијал да ги влошат неизвесноста и нестабилноста што влијаат на светската економија“, вели Есвар Прасад, професор на универзитетот „Корнел“ и експерт за трговија. „Оваа ситуација потенцијално може да ги намали приватните инвестиции низ светот“.
- Во соработка со Сухаил Карам
ИЗБОРИ ВО РЕГИОНОТ АДРИЈА
Меѓу земјите од регионот, во 2024 година парламентарни, претседателски и локални избори ќе се одржат во Хрватска, претседателски и парламентарни избори во Македонија и локални избори во Босна и Херцеговина. Налето ќе се одржат и изборите за Европскиот парламент. Значи, ни претстои шарена политичка година.
