.webp){kind=icon}
Непалци, Индијци, Филипинци, лица од Бангладеш, Шри Ланка... работниците мигранти од Азија ги спасуваат земјите од регионот Адрија од хроничен недостиг од работна сила. Во желбата за подобар живот многумина се соочуваат со голем број проблеми. Има и многу лажни огласи и ветувања. Колку плаќаат додека да дојдат на работа во нашиот регион? Износите почнуваат од илјадници евра. Што се случува на пазарот на странски работници?
Дваесет и едногодишната Непалка Аниша живее во Панчево, гратче во Војводина во близината на Белград, и лежерно разговараме со неа во градината на ресторанот во кој работи. „Сакав да заминам од Непал поради пари. Така му објаснив на моето семејство, кое ме разбра“, вели таа.
Оваа девојка е една од петте млади Непалки што работат во ресторанот „Ла чикен хаус“, кој е дел од „Ла групацијата“. Сите живеат заедно недалеку од работа, во изнајмена голема куќа од 150 квадратни метри, каде што им е достапно сè: сместувањето им е платено, секоја има своја соба, како и храна што сака да ја јаде. Покрај тоа, тие имаат редовна плата. Сите тие го учат српскиот јазик и можат да комуницираат со клиентите.
„Важно ни е сè да биде транспарентно и нашите вработени да бидат задоволни. Ние сме семејна компанија, тие се многу млади и ние што работиме со нив чувствуваме мајчинска одговорност кон нив“, вели Катарина Ташковиќ, сопственичка на „Ла групацијата“, во која се и „Ла мама“ и „Ла Мокош“. Таа постојано истакнува дека многу се грижи за своите вработени и сака тие да се чувствуваат добро и на работа и дома. „Во меѓувреме станавме пријателки“, додава Аниша.
Работнички од Непал во Србија. Нашата соговорничка Аниша е втората од десно
Групата девојки од Непал во Панчево се позитивен пример меѓу големиот број работници што неодамна дојдоа во Србија и во целиот регион, каде што има голем недостиг од работници. Аниша во Србија дошла преку агенција за вработување странски работници во согласност со прописите и со сите дозволи.
Ташковиќ напоменува дека освен тешкотиите во наоѓањето кадар, голема предност при ангажирањето странски работници се нивната лојалност и посветеност на работата.
Неверојатен раст на издадените работни дозволи
За помалку од десет години нешто помалку од два милиони луѓе се преселија од регионот Адрија во земјите од Европската Унија и ЕФТА, вклучувајќи ги Швајцарија, Исланд, Норвешка и Лихтенштајн. Сите земји од јадранскиот регион бележат рекордно ниска невработеност и сè повеќе се потпираат на странска работна сила. Тоа го покажуваат и издадените работни дозволи.
Во Србија до крајот на август оваа година им биле издадени само 3.431 работна дозвола на државјани на Индија (38 жени), додека на пример 722 дозволи им биле издадени на државјани на Непал (159 жени), на државјани на Шри Ланка 475 (43 жени), на државјани на Филипините 210 (106 жени), покажуваат податоците на Националната служба за вработување во Србија.
Дека повеќе мажи добиваат дозволи е доказ и тоа што на српските градилишта сè почесто се гледаат странски работници, но освен во градежната индустрија, побарувачка за странски работници има и во земјоделството, транспортот и угостителството.
Слично е и во другите земји од регионот. Учеството на странски работници во вкупната работна сила во Хрватска достигна 11 отсто, а во Словенија 14 отсто. Годинава најголем број работни дозволи се издадени во Словенија, а покрај оние за државјани на поранешна Југославија, дозволи им се издадени и на државјани на Турција, Русија, Индија, Кина, Бангладеш, Непал, Албанија, Украина и Белорусија.
Побарувачката на пазарот на трудот во Словенија е особено изразена во некои клучни гранки, како што се угостителството, туризмот, транспортот и градежништвото. „Исто така забележуваме дека производството постепено се буди, бидејќи областите како што се леарниците и месната индустрија исто така доживуваат зголемена побарувачка за работни места“, вели Данијел Окиљ, раководител на одделот за меѓународна мобилност во „Адеко Словенија“.
Минатата година во Хрватска им се издадени рекордни 124.121 продолжување и/или нова дозвола за престој и работа на државјани што не се членки на ЕУ, што претставува зголемување од 51,5 отсто во однос на 2021 година. Според процените, годинава таа бројка ќе достигне 180 илјади. Годинава најголем број странци сè уште се вработени во градежништвото и во туризмот и угостителството, кои сочинуваат над 33 отсто од сите вработени во тие сектори. Тоа значи дека градежништвото и туризмот во Хрватска тешко би можеле да функционираат без странски работници.
Покрај интензивирањето на вработувањата на странските работници во Хрватска, големи промени има и во земјите од каде што доаѓаат. Иако работниците од регионот Адрија сè уште се најбарани, повеќе од една третина од странските работници во Хрватска доаѓаат од Азија. Најмногубројни се Непалците, Индијците и Филипинците, додека Босна и Херцеговина и Србија сè уште се најважните земји од кои Хрватска ја црпи својата работна сила.
Плаќаат и до 15 илјади евра за патување, има многу измами
Но како овие работници доаѓаат во регионот? Да го погледнеме примерот на Србија. За жал, само 20-30 отсто од пазарот за доведување странски работници во Србија е легален, објаснува Андреја Опанчина, извршен директор на агенцијата за вработување „Јупитер конекшн“.
„Активно ги користиме нашите врски во странство кога носиме странски работници, но во суштина тоа е еден долг синџир со многу посредници, па се случува некој работник да плати 1.000 евра за да дојде во Србија, а се случува некој да плати и 15.000 евра“, објаснува тој.
Покажувајќи ги на својот телефон работните дозволи што моментално ги собира и како изгледа услугата за е-конзулати, со која е многу запознаен, Опанчина вели дека неговиот фокус е работата со владините агенции, особено во Непал и Шри Ланка. Меѓутоа, се јавуваат голем број посредници бидејќи во тие земји има агенции што соработуваат со владини агенции, но пред да стигнат до нив, работниците често поминуваат низ рацете на неколку посредници, што најчесто е случај во помалите места.
Дури и кога доаѓаат преку агенции што работат според строги правила, работниците може да се соочат со проблеми. Опанчина се сеќава дека имал ситуација кога негов клиент земјоделец донел работници, но бидејќи не му биле потребни веднаш по жетвата, решил повеќе да не ги плаќа. Оттогаш, истакнува Опанчина, станал многу повнимателен со кого соработува, бидејќи во конкретниот случај брзо барал друга работа за таа група за да не завршат на улица. „Сите клиенти се обврзани со цврсти договори на нашата правна служба, но и покрај тоа може да се случат такви ситуации“, додава тој.
Аниша вели дека нејзиното искуство било доста едноставно и позитивно. Таа не знаела каде е Србија, но слушнала за агенција што им помага на работниците од Катманду да се преселат во странство. За време на разговорот, агентот ѝ ја понудил Србија со објаснување дека тоа е европска земја и дека условите се добри, по што таа се согласила. Според Аниша, ѝ платила 4.000 долари на агенција од Непал за да ѝ најде работа во Белград.
Сепак, таа имала среќа. За многу работници од Азија патот до Србија е напорен, а на него се наидува на разни измами и непроверени информации.
„Неодамна имаше голем пораст на бројот на работници што заминуваат од Јужна Азија во Европа и Канада“, вели Назија Салам, менаџер за човечки ресурси од Дака, главниот град на Бангладеш. Таа посочува дека тие што заминуваат најчесто го прават тоа од економски причини, бидејќи нема ред во државата и општеството.
Внимание! Лажни огласи
Откако контактиравме со приватните и државните агенции од Индија, Бангладеш и Шри Ланка, не успеавме да добиеме одговор на прашањата за заминувањето на нивните граѓани во Србија.
Јасно е дека во целата приказна за носење работници навистина има едно големо неформално тркало, кое се врти. На социјалната мрежа Фејсбук има голем број групи каде што се вршат трансакции од овој тип. Некои агенции, квазиагенции и поединци нудат работа, работниците се распрашуваат за условите и си даваат совети како да стигнат подалеку од Србија во Западна Европа.
Во групата „Бангладешка заедница во Србија“, маж им се јавил на бенгалски „браќа“ да контактираат со него за да добијат српски документи и изјавил дека две лица веќе му ги доставиле документите.
Depositphotos
Некои сомнителни огласи одат дотаму што директно се наведува кои компании бараат работници. Една таква реклама се појави на Фејсбук за КФЦ (KFC) во Србија (управувана од „Амрест“). Во огласот е наведено дека се бара „келнер/тим-лидер“ за плата од 350 евра со дополнителни 50 евра за сместување. За оваа работа пишува дека е потребно добро познавање на англискиот јазик, обезбеден е оброк во работното време и работа осум часа дневно, шест дена во неделата. Понудениот договор е на две години, со работна виза.
Звучи слично на условите во кои всушност работат некои странски работници во Србија. Сепак „Амрест“ експлицитно негираше дека рекламата е вистинска.
„Би сакале да ве информираме дека приложениот леток нема никаква врска со работењето на ’Aмрест’ во Србија или другите пазари каде што работиме“, се наведува во одговорот на е-поштата на „Блумберг бизнисвик Адрија“. „Деталите во овој оглас не се во согласност со нашите стандарди и практики, вклучувајќи ги и имињата на позициите (келнер, тим-лидер), кои не постојат во систематизацијата на работните места на нашите ресторани“, додаваат тие.
Слична ситуација настана и во случајот со хотелот „Хилтон“ во Белград. Кон крајот на август годинава, на веб-страницата на филипинската владина агенција „ПОЕА џобс“ беше објавен оглас за чистачка во хотелот „Хилтон“ во Белград, а на веб-страница во Шри Ланка беше објавен оглас за неколку работници во истиот хотел.
Од хотелот „Хилтон“ за „Блумберг бизнисвик Адрија“ потврдија дека соработуваат со агенции за да донесат работници од странство, но и во двата случаи велат дека огласите се лажни. Марко Вукиќевиќ, маркетинг и пиар-менаџер на хотелот „Хилтон“ во Белград, изјави дека хотелот има само еден вработен од Азија, готвачот Тонга, додека неодамна пристигнала група од 15 нови колеги од Кенија.
Бидејќи „Блумберг бизнисвик Адрија“ ги посочи гореспоменатите огласи, од „Хилтон“ рекоа дека провериле и во агенцијата од Азија со која соработуваат и таа агенција кажала дека не ги пласирала тие реклами. „Во моментов ги преземаме сите активности за да ги отстраниме“, рече Вукичевиќ. Рекламите не беа отстранети еден месец по овој разговор.
Што очекуваат жителите на Шри Ланка?
Вакви замки има насекаде, а во комуникацијата со работниците преку една група на Ватсап од Шри Ланка се гледа голема надеж за напредок во Европа.
Кога се претставивме и кажавме дека истражуваме за оваа статија, се јавија огромен број соговорници од Шри Ланка да се распрашаат за Србија. Но, неколку од тие разговори завршија така што соговорниците прашуваа да не сме ние агенти што би можеле да им помогнат да дојдат во Србија.
Ишан од Шри Ланка, образован во Турција како менаџер за човечки ресурси, вели дека се заинтересирал за Србија затоа што сфатил дека е поевтино да се аплицира за српска виза отколку за некои други земји. „На пример, би требало да платам 4.500 евра за Романија, а за Србија се надевам дека ќе успеам да издржам од 1.500 до 2.000 евра“, вели тој.
Аранжманите направени од агенциите од повеќето азиски земји вклучуваат наоѓање работа, такси за виза (вклучувајќи одење во друга земја доколку нема амбасада во нивната земја), авиобилети и агенциски такси.
„Очекувам да заработувам од 400 до 500 евра месечно во Србија. Не очекувам да живеам во скапа куќа, можам да делам соба. Мора да штедам пари“, додава Ишан и вели дека планот му е во одреден момент да се врати во својата земја бидејќи таму има семејство.
Додека на Ишан не му е грижа во која дејност би работел во Србија, другите соговорници од Шри Ланка главно се заинтересирани за хотелиерството и угостителството.
Дваесет и тригодишен приправник готвач од Шри Ланка, кој сакаше да остане анонимен, ни рече дека најважно му е да студира во Европа. Србија ја сака поради ниските трошоци за живот и климата и би очекувал плата од 500 до 800 евра месечно. Како практикант во својата земја добива по 100 евра месечно за работа во хотел со пет ѕвезди.
„Никогаш не сум сретнал европски готвач, а до 30 години сакам да станам многу успешен“, вели тој и наскоро на Ватсап испраќа слика од папка на својот компјутер каде што зачувува рецепти за книга. Тој се надева дека ќе ја објави еден ден.
„Интересно е што кога зборуваме за работната сила што доаѓа во Србија, не станува збор за евтина работна сила. Поточно, понекогаш чини малку повеќе од домашната. Но, домашна едноставно нема “, вели Опанчина, сопственикот на агенцијата „Јупитер конекшн“.
Проблеми со вработување странски работници
„Вработувањето странски работници значително ги зголемува деловните трошоци“, истакна Драгутин Каменски од компанијата „Камград“, на тркалезната маса организирана од Хрватската стопанска комора во екот на годинешните подготовки за туристичката сезона на темата вработување странци.
Јазичната бариера е голем проблем, рече Каменски, наведувајќи дека ќе биде уште поголем предизвик да се ангажираат странци како технички персонал, бидејќи се потребни и до три години за исполнување на прописите и полагање стручни испити. Ова е една од причините за континуираната либерализација на условите под кои странците се вработуваат во Хрватска. Од 2024 година, дозволите за престој и работа, наместо една, треба да траат три години, додека сезонските работници во земјоделството и шумарството, како и во туризмот и угостителството, би имале дозволи со важност од најмногу девет наместо шест месеци.
И работодавците и барателите на работа од странство посочуваат дека се предолги процедурите за добивање документација дека работниците од трети земји можат да работат во Словенија. Монишанкар Синга, психолог од Бангладеш, кој дошол во Словенија пред повеќе од 15 години, предупредува дека компаниите со кои соработува повеќе од една година ги чекаат потребните дозволи за да донесат персонал од Бангладеш во Словенија. Тоа се работните места на готвачи, за кои веќе не наоѓаат вработени во Словенија.
Тој вели дека никогаш не наишол на предрасуди при вработувањето, но дека на почетокот, кога барал работа како психолог, му се чинело дека работодавците можеби никогаш нема да му дадат шанса поради неговото име и презиме, кои покажуваат дека неговите корени не се од Словенија.
Работодавците сфатија дека веќе не е доволно на странците да им нудат работа и соба. За да имате добар кадар, потребно е малку повеќе труд. Активното учество на работодавците во потрагата по сместување понекогаш не само што е добредојдено туку е и неопходна помош. Според директорот на словенечката компанија „Поклаин хидрауликс“, Алеш Бизјак, каде што вработуваат околу 40 странци, тие се соочуваат со предизвикот да најдат сместување во локалната средина. „Сопствениците на станови не сакаат да им ги издаваат на странци. Затоа овде активно се вклучивме и самите ги издававме становите, кои потоа им ги издаваме на нашите работници. Обезбедуваме и учење на словенечкиот јазик. Работниците од земјите од поранешна Југославија нормално немаат проблеми да се интегрираат во социјалното опкружување. Што е со Индијците? Ние сè уште ги следиме, бидејќи неодамна ги вработивме“, ги опиша тој своите искуства.
Темпото на вработување ќе се намали
Компаниите ќе се обидат да ја одбранат профитабилноста и/или да го покријат недостигот од квалификувана работна сила со увоз на странски работници надвор од Европската Унија. „Со оглед на тоа што се очекува сличен демографски тренд на среден рок, сметаме дека учеството на странските работници ќе продолжи да расте, иако не со темпото забележано во последните две години, поради забавувањето на економската активност, затоа очекуваме дека уделот на странски работници (надвор од ЕУ) до крајот на 2025 година ќе достигне околу 15 проценти“, заклучува аналитичарот на „Блумберг Адрија“ Иван Одрчиќ.
Статијата е напишана со помош на Јања Залар (Словенија) и Едита Влаховиќ Жувела (Хрватска)
