Во општеството креативноста се потиснува, истакнувањето и оригиналноста не се поттикнуваат. Оттука и верувањето дека клинот со клин се избива, дека насилството може да се намали со уште поголемо насилство. Стоп за насилството!
На почетокот од мај Белград го погодија две страшни злосторства: прво пукање во училиште на Балканот во американски стил и масакр во Младеновац, извршен од страна на вооружено момче, претходно познато на полицијата. Злосторството сторено во белградското основно училиште „Владимир Рибникар“ предизвика колективен шок и трепет во општеството, но и низ регионот Адрија, за што сведочат и прогласените денови на жалост по тој повод и во соседните Црна Гора и Босна и Херцеговина. Дури и седницата на Европскиот парламент започна со минута молк во знак на почит на невините жртви од овие две масовни убиства.
Тринаесетгодишното момче со пиштол усмрти девет свои врсници и чуварот на училиштето, а рани уште шест деца и својата учителка по историја. Злосторството што се случи утредента во селската средина во близината на Младеновац, која административно му припаѓа на градот Белград, не беше директно поврзано со убиствата во училиштето. Можно е, секако, до него да допрела општата атмосфера на напнатост и страв, но виновникот во ова злосторство, дваесет и едногодишното момче, кое веќе е приведено, поседувал нелегално оружје и полицискиот претрес во неговиот дом резултираше со пронаоѓање не само на едно огнено оружје туку и на четири рачни гранати. За разлика од пукањето во училиштето, убиствата во Младеновац се случија во раните утрински часови, во четврток спроти петок, среде караница на идниот убиец со своите пријатели, кои правеле скара на отворено. Тука тој отворил оган кон групата луѓе, а потоа, надминувајќи ги сите граници на воздржување, седнал во својот автомобил и од истата автоматска пушка пукал кон случајните минувачи што му се нашле на патот. Таа ноќ тој усмрти осуммина луѓе.
Ова се двете сурови злосторства што отворија широки дебати во српското општество, но и во соседните земји. Првата општествена појава, која секако се истакнува, е речиси целосната убеденост дека пукања во училиштата се случуваат исклучиво на Запад, поточно во САД. Понатаму, примарниот проблем е всушност во таа увереност дека нема проблеми, дека проблемите се во некое друго општество, а дека балканското опкружување е имуно на таквите појави. Следејќи ја поделбата на традиционалисти и модернисти, поделба што може да се најде не само во регионот Адрија туку и низ западните цивилизации на кои им припаѓаме, различни се и општествените осуди по прашањето за тоа кој е виновен за злосторството во училиштето.
Традиционалистите имаа подготвен одговор: виновни се „западните вредности“. Иста изјава даде и министерот за образование во Владата на Србија, Бранко Ружиќ, кој дури по два дена, по притисок од јавноста, беше принуден да поднесе оставка. Покрај мноштвото коментари на социјалните мрежи, дури и домашните медиумски портали објавија неколку интервјуа со психолози од „старата гарда“ за кои „ќотекот излегол од рајот“. Судејќи по традиционалистите, малото момче пукало во своите другари бидејќи родителите веќе не можат да применуваат физичко насилство кон децата, а наставниците веќе не можат да применуваат драконски казни против своите ученици. Секако, тука имаше и сугестии дека на момчето убиец и неговото семејство им недостига вера, иако ништо не се знае за нивните религиски убедувања. Во принцип, традиционалистите предложија едноставно решение, во концептуална смисла тоа изгледа вака: ќотек во левата, а Библија во десната рака и на наставниците и на родителите.
Bloomberg Businessweek Adria
Модернистите настапија со спротивна позиција. Тие ги гледаат мотивите во нескриеното славење на осудените воени злосторници (муралот на генералот Ратко Младиќ се наоѓа на само 200 метри од училиштето „Владислав Рибникар“), како и во распространетата култура на насилство во семејствата, токму во недостигот од тие „западни вредности“ што ги споменуваат традиционалистите.
Овие две страни едноставно ги толкуваат тие вредности на различен начин, таму каде што модернистите гледаат слобода секој да биде тоа што е сѐ додека тоа не ја загрозува туѓата слобода, традиционалистите гледаат распад на колективитетот. Едните во личната слобода гледаат позитивна сила, а другите деструктивна стихија што треба да го ограничи постоењето на колективниот морал. Можеби природата на злосторството на момчето од „Рибникар“ не е во природата на ниту една од овие две позиции, туку за неговото однесување пресудна улога игра метафизичкото зло, над кое „кршеа“ глава многубројни филозофи и писатели.
Сепак, набљудувајќи го ова наше типично балканско општество од перспектива поширока од самото злосторство, колку и да било ужасно тоа, стигнуваме до гореспоменатите ненадминливи поделби, чиј јаз е сѐ подлабок и подлабок. Станува збор за вредносни поделби што тресат, и тоа многупати напоменуваме, американското општество што Балканците го гледаат само на филмови и лажните вести од непроверени портали или поткасти. Така и во Србија започна расправа за поседувањето оружје, а со тоа и добропознатите аргументи на американските републиканци и демократи. Модернистите бараат да се ограничи оружјето во оптек, а да се започне кампања за сузбивање на илегалното оружје што се поседува. Традиционалистите, пак, истакнуваат дека држењето оружје е „српска традиција“ (демек да се биде вооружен во доба на ужаси и беззаконие, што му претходеше на модерниот свет, не беше традиција на секој европски народ). На крајот на краиштата, либералната опозиција почна протести, чија масовност допрва претстои, но исходот е неизвесен.
Освен реакција на општествата, во кои може да се пронајде секоја балканска заедница, реагираше и државата, односно власта. Одбрана е стратегија што на Запад ја користат владите што се соочуваат со терористички напади. Може да ја наречеме стратегија на „железна тупаница“. Ветена е кампања за одземање на нелегалното оружје (што во секој случај е позитивно и требало да биде уредено со години), но наместо да се засили педагошкиот и психолошкиот кадар во образовниот систем, одлучено е тежиштето на новите мерки да се префрли на училишните полицајци. Така, наместо препознавање и грижа за децата што емотивно страдаат, ќе имаме еден добар стар, на Балканците многу добро познат, пендрек. Не е баш докрај исполнета фантазијата на традиционалистите за физичко и духовно насилство врз децата, чија цел е сузбивање на насилството, но не е ни одведена далеку од тоа.
Bloomberg Businessweek Adria
Балканот толку долго е во крвав круг на одмазда што на самата помисла на злосторство секогаш се посакува да се одговори со иста мера, ако не и повеќе. Така беше и во српскиот случај, а не треба да се очекува дека другите балкански општества и владејачки гарнитури многу различно би говореле и реагирале во истите околности.
Ја започнавме приказната од потресните злосторства, но ја завршуваме со размислување за слободата на поединците. Дали балканските заедници се подготвени за луѓе што се самоизразуваат без јавна осуда, дали се подготвени за училишта во кои децата стекнуваат знаење низ практични игри, не за оценки туку за иден живот како независни индивидуи, дали на крајот балканските општества се подготвени за создавање, а не за деструкција? Моменталната јавна расправа нѐ упатува на одговорот дека не се. Со самото тоа тие не се подготвени ни за демократска политичка организација и слободен пазар. Креативноста се сузбива, истакнувањето и своеволноста не се поттикнуваат. Оттука и желбата за училиштен другар, па оттука и верувањето дека клинот со клин се избива и дека насилството може да се намали со уште поголемо и пообемно насилство. Можеби главната порака од оваа трагедија е дека уште не сме подготвени за модерност, како и дека воопшто не се движиме во добар правец.
Искрено сочувство до сите што се погодени од овие немили настани.
Текстот го преведе: Мирјана Јовеска
.webp){kind=icon}
