Во сегашните меѓународни околности, каде што светот секојдневно се соочува со некои нови непредвидени околности во сферата на економијата, трговијата, безбедноста и меѓународната политика, се чини дека одеднаш ништо повеќе не може навистина да нè изненади. Меѓутоа, кога неодамна беа објавени податоците за растот на француската економија, тоа беше неочекувано изненадување дури и за оние што се чини дека знаат сè и дека ништо не може да ги изненади во доста мрачната француска и меѓународна клима.
Според официјалната француска статистика, економијата на таа земја во третото тримесечје од 2025 година постигна неочекуван раст од 0,5 проценти, што е првпат од 2023 година. Тоа беше неочекувано изненадување бидејќи француската економија практично стагнира од почетокот на 2024 година, постигнувајќи речиси занемарлив раст оваа година од 0,1 отсто во првиот и 0,3 отсто во вториот квартал.
Освен ако не се случи ненадеен пресврт во последните три месеци од годината, целта за раст на Франција од 0,8 проценти за 2025 година веројатно ќе се исполни, надминувајќи ги очекуваните 0,7 проценти.
„Исклучителен резултат“, рече францускиот министер за економија Ролан Лескир. „И покрај политичките превирања и меѓународната неизвесност, нашите компании инвестираат, извезуваат и ја движат земјата напред.“
И тоа е навистина исклучителен резултат со оглед на тоа што Франција е во голема политичка криза повеќе од две години, што прави земјата сè повеќе да личи на долгата политичка нестабилност на Италија во која премиерите и владите се менуваа секоја година. Франција не само што смени пет премиери за две години туку сегашниот премиер Себастијан Лекорну поднесе оставка еден ден по објавувањето на имињата на неговите министри, а само неколку дена подоцна го прифати предлогот на претседателот Емануел Макрон да остане премиер, да формира нова влада и да се обиде да го натера францускиот парламент да го одобри буџетот за 2026 година.
Превирањата на француската политичка сцена се присутни од летото 2024 година, кога Макрон, поради лошите резултати на неговата партија на европските избори, се обиде да го зајакне својот авторитет со распишување предвремени избори, политички ризик што се врати како бумеранг. Конкретно, Франција доби парламент речиси еднакво поделен помеѓу три сопернички блока: крајната левица на Жан-Лик Меланшон, центристите на Макрон и крајната десница на Марин Ле Пен, при што ниту еден од нив немаше доволно пратеници за самостојна влада. Во тие околности претходниот премиер Франсоа Бајру беше разрешен во парламентот, што беше своевиден одговор од пратениците на фактот дека тој вклучи строги мерки за штедење и замрзнување на социјалните бенефиции во предлогот за буџетот за 2026 година.
Себастијан Лекорну, премиер на Франција, и Емануел Макрон, претседател на Франција
Bloomberg Businessweek
Токму поради таквите политички околности што доведоа до намалување на рејтингот на Франција од страна на трите најреномирани меѓународни агенции за рејтинг, економскиот раст е изненадување. Имено, економската теорија вели дека сериозните политички проблеми обично предизвикуваат економска стагнација или пад бидејќи ја зголемуваат неизвесноста, ги обесхрабруваат инвестициите и водат кон политики што му штетат на економскиот раст. Затоа, се поставува прашањето дали примерот на Франција, како и на некои други земји што постигнуваат економски раст и покрај внатрешните политички несогласувања (како што е Полска), всушност ги поткопува постулатите на економската теорија. И дали денес се намалува улогата на државата и политичарите во економијата? Дали економијата стана отпорна на политичарите во модерното време?
Пренасочување на француската економија
Ако подетално се анализира состојбата на француската економија, јасно е дека растот во третиот квартал е всушност резултат на зголемениот извоз, главно благодарение на испораките од воздухопловната и фармацевтската индустрија, како и делумно резултат на поголемите корпоративни инвестиции дома. Според Мари Леклер, раководителка на одделот за национални сметки во Националниот институт за статистика на Франција - ИНСЕЕ (INSEE), францускиот извоз се зголемил за 2,2 проценти помеѓу јуни и септември, додека увозот малку се намалил.
„Овој придонес од надворешната трговија беше очекуван и се реализира“, забележа таа, објаснувајќи дека растот од 0,3 проценти во вториот квартал, пак, во голема мера е поттикнат од зголемувањето на индустриските резерви.
Авионите, машините и фармацевтските производи произведени во Франција пронајдоа купувачи на странските пазари и тоа со нарачки поголеми од резервите. А зголемувањето на резервите преку зголемено производство во првите месеци од годината беше можно, како што истакнува економистот на „Алијанц трејд“ (Allianz Trade), Максим Дармет, поради „олеснувањето на последните ограничувања во снабдувањето (недостиг од делови или материјали, недостиг од работна сила) што постоеја од периодот на пандемијата на ковид-19“.
Bloomberg Businessweek
Освен тоа, овој нов замав ги одразува и „првичните ефекти од повторното лансирање на европските програми за вооружување“, забележува Стефан Колијак, економист во „БНП Париба“ (BNP Paribas), забележувајќи дека тоа се чувствува не само во Франција туку и на други места. Меѓу другото, се зголеми францускиот извоз во Германија, земјата што започна со големо вооружување на своите воени трупи.
Меѓутоа, таков тренд нема кај францускиот извоз на земјоделско-прехранбени производи или пијалаци и жестоки пијалаци, кои опаѓаат, особено во Кина и САД.
„Имаме чувство дека почнуваме да ги гледаме првите ефекти од царините (на Трамп)“, нагласи Леклер од ИНСЕЕ.
На домашен план, друга добра вест беше силниот учинок на деловните инвестиции, кои се зголемија за 0,9 проценти во третиот квартал, и покрај неизвесноста околу оданочувањето и макроекономските перспективи на земјата. Ова зголемување беше поттикнато од произведените стоки и опрема, како и од информатичкиот и комуникацискиот сектор, кој особено ги вклучува дигиталните технологии. Ова несомнено го одразува силниот замав на инвестициите во вештачка интелигенција (ВИ), што би можело да биде добар знак за идната продуктивност на француската економија.
Надворешните фактори се клучни за бавниот раст
Сепак, во прилог на фактот дека Франција навистина не успеа да ги промени постулатите на економската теорија за влијанието на политиката врз економскиот раст одат и податоците дека потрошувачката, која сочинува околу половина од француската економска активност, останува бавна, како и дека политичката неизвесност и парламентарните дебати за буџетот доведоа до забавување на корпоративните инвестиции.
„Септемвриските индикатори за инвестициите и побарувачката за кредити почнуваат да се влошуваат“, забележува Дармет, кој вели дека се плаши од пад на крајот од годината.
Компаниите сè уште се претпазливи во однос на повисоките даноци и потешката деловна средина, па затоа француските економисти не очекуваат пресликување на резултатите од третиот во четвртиот квартал.
„Брзото усвојување на буџетот, кое ја зачувува довербата на компаниите и домаќинствата, ќе биде клучно за одржување на овој замав“, призна францускиот министер за економија Лескир.
Од друга страна, економистите истакнуваат дека фактот дека растот на француската економија во 2025 година ќе биде преполовен во однос на претходната е повеќе резултат на надворешни фактори, иако е очигледно дека Макрон и неговиот премиер не се во состојба да обезбедат стабилно политичко управување, што секако влијае и на економијата.
„Кога ќе ги погледнете изминатите две години и оваа, француската економија забавува, но не верувам дека фактот што економскиот раст е преполовен е толку последица на политичките потези на Макрон и нестабилноста околу владата, туку дека извозот и потрошувачката се намалија како резултат на надворешни фактори“, рече Адрија Јелена Жарковиќ, професорка на Економскиот факултет на Универзитетот во Белград, во интервју за „Блумберг бизнисвик“.
Bloomberg Businessweek
Иако француската политичка криза немаше толку драматично влијание врз економските трендови, Жарковиќ истакнува дека е очигледно оти влијанието на политиката врз економијата низ целиот свет станува сè посилно.
„Ги учиме студентите за слободниот пазар и дека економијата е либерална, но во реалноста не постои тоа. Или, поточно, таа приказна е резервирана за мали играчи. Колку сте економски поважни и колку е поголема компанијата, толку мора да бидете поврзани со државата на еден или друг начин. Мислам дека годинашната инаугурација на американскиот претседател Доналд Трамп го покажа тоа најсликовито, кога ќе видите кој сè се нареди во првиот ред. Лидерите на најважните компании беа таму, не само во САД, туку и глобално“, истакнува професорката. Жарковиќ додава дека најбогатите сигурно дале финансиски придонес во кампањата на Трамп. „Тоа се случува во сите земји, само со Трамп е сè многу очигледно, па со него повеќе отколку со другите може да се увиди колку е силно влијанието на политиката врз економските трендови и големите компании.“
Враќање кон индустриската политика
Сегашната поделба на глобалната економија на два одделни света - доминантно американски и доминантно кинески - исполнета со трговски и безбедносни тензии и голем број неизвесности, значи дека улогата на политиката и политичките лидери всушност се зголемува бидејќи геополитичката борба за ретки метали, енергија, податоци и синџири на снабдување стана поважна за економскиот успех на земјите отколку самите одлуки на компаниите.
Кога лондонскиот неделник „Економист“ на својата насловна страница кон крајот на 2016 година го претстави Трамп како крал со збунет бизнисмен што лежи пред неговите нозе, оваа насловна страница беше протолкувана повеќе како критика на очигледното растечко влијание на политиката врз економијата откако Трамп дојде во Белата куќа. Сепак, тоа влијание продолжи кога Трамп беше заменет во Белата куќа од Џо Бајден, што беше видливо во означувањето на снабдувањето со критични материјали како прашање на национална безбедност дури и во законот за намалување на инфлацијата, со кој државата инвестираше огромни суми пари во зелената транзиција.
Жарковиќ истакнува дека сето тоа е индустриска политика што е целосно запоставена во последните 40-50 години. Таа дури се сметаше за неважна и во економската теорија бидејќи индустриската политика бара активна улога на политиката, државата и политичарите.
„Тоа целосно се игнорираше бидејќи од 1980-тите години наваму имавме тренд на деиндустријализација и услужниот сектор се сметаше за најважна област за вработување. Меѓутоа, со Трамп и Бајден во Америка започна приказната за нова индустријализација и нова индустриска политика, вклучувајќи и преку два закона со кои се воведоа субвенции за компаниите за производство на специфични работи што тие ги идентификуваа како важни, без разлика дали станува збор за чипови или батерии за електрични автомобили како дел од зелената транзиција“, истакнува таа, додавајќи дека Трамп на ова додаде и царини во својот втор мандат и дека во директните преговори за нивно намалување тој бара големи инвестиции од другите држави во американската економија. „Сите овие потези сега се нарекуваат реиндустријализација. И тоа не го прави само Америка туку и европските земји, давајќи слични владини субвенции за приватни инвестиции за изградба на нови фабрики за производство на тоа што сега во голема мера доминира од Кина.“
Сето ова бара активна улога на државата, политичарите од највисок ранг, па дури и на целиот државен апарат, па затоа многу повеќе од порано може да се види дека земјите што некогаш се колнеа во слободниот пазар всушност имаат активна индустриска политика преку големи инвестиции и големи програми.
Затоа, се поставува прашањето дали земјите со контролирани економии, како што е Кина, имаат некаква предност во однос на западните земји. Како што вели професорката од Универзитетот во Белград, во предност не е само Кина туку и азиските земји воопшто, како што се Јапонија и тие што ги нарекуваме четири азиски тигри бидејќи по Втората светска војна успеаја да се развијат благодарение токму на силната индустриска политика.
„Напротив, сите светски организации за развој, како што се Светската банка, ММФ и други, долго време им кажуваат на сиромашните земји дека патот до економски просперитет не е во индустријата, туку во услужниот сектор. Постојат неколку економисти, како Дани Родрик од Харвард, кои исто така велат дека малите земји мора да поминат низ фаза на индустријализација. Но, тоа не беше популарно во тоа време“, истакнува Жарковиќ, додавајќи дека сега кога политичарите што создаваат програми за субвенции и насочуваат големи суми пари зборуваат за тоа, многу економисти ја вртат плочата и повеќе не кажуваат ништо лошо за индустриската политика. „Идеологијата се менува. Сè уште не е дојдена до форма на препораки од институции како Светската банка и ММФ, но само прашање на денови е кога ќе има промени и на тој план.“
Меѓутоа, фактот дека многу француски и европски компании општо покажаа дека можат да се справат со царините на Трамп многу подобро од очекуваното исто така покажува дека бизнисмените не се препуштаат само на милост и немилост на одлуките на политичарите. Кошницата европски акции најизложени на царините, која ја следи „Голдман Сакс“ (Goldman Sachs Group Inc.), во октомври оствари подобри резултати од поширокиот пазар - двојно повеќе од индексот Stoxx Europe 600 и трипати повеќе од акциите фокусирани на домашниот пазар.
.webp){kind=icon}
