(ЕУ)Јапонизација

„Turning Japanese“ беше хит на британскиот рок-бенд „Вапорс“ (The Vapors), која во 1980 година им донесе момент на меѓународна слава. Додека британските музичари во тоа време објаснуваа дека сакаат текстот да ги покаже тешкотиите на младите и „претворањето во нешто што не сте го очекувале“, фразата од насловот на оваа песна стана метафора на финансиските пазари за продолжен период на економска стагнација, моделирана според „двете изгубени децении“ на Јапонија што следуваа по пукањето на јапонскиот економски и финансиски меур во 1990 година.

Феноменот „јапонизација“ во последните две децении се споменува неколкупати во економските анализи на ситуацијата во Европа, секогаш кога европската економија била заглавена во стагнација или многу низок раст, висок јавен долг, политичка дисфункционалност, како и демографски проблеми предизвикани од стареењето на населението. Претстојниот бран на економска и политичка криза во Европската Унија (ЕУ), која истовремено е под притисок од стратешкиот конфликт меѓу САД и Кина, како и стравот од безбедносни закани од Русија, ги обнови стравувањата дека Стариот Континент се соочува со „јапонизација“.

И за да биде парадоксот уште поголем, истовремено и Јапонија се соочува со промени што би можеле да се наречат „европеизација“. Поточно, колапсот на еднопартискиот политички систем во Јапонија, кој траеше со децении, отвори пат за десничарски популизам од европски тип, создавајќи пошироки општествени промени со кои Јапонија почна да личи на Европа. Одеднаш, Јапонија стана земја на фрагментирана повеќепартиска политика, со зголемен број жени во политиката, но и голем број популистички лидери.

Индекс на „ризик од јапонска болест“ 

По глобалната финансиска криза од 2008 година, економскиот пејзаж во поголемиот дел од развиениот свет неизбежно се состоеше од низок економски раст и ниски каматни стапки, што до пандемијата на коронавирусот во 2020 година доведе до тоа многу аналитичари постојано да се прашуваат дали Европа ќе стане новата Јапонија.

Кон крајот на 2013 година тогашниот претседател на Европската централна банка (ЕЦБ), Марио Драги, цврсто ја негираше таквата можност, посочувајќи дека еврозоната не е во опасност да западне во трајна дефлација, што беше еден аспект на јапонската економија во последната деценија од минатиот и првата деценија од 21 век.

Меѓутоа, иако е природно ЕЦБ да се фокусира на дефлацијата како аспект на јапонските економски проблеми, постојат и други начини на кои Европа почнува да личи на Јапонија, од кои најочигледен е демографијата. Проекциите на ОН за населението на Јапонија до 2050 година покажуваат дека населението на земјата ќе се намали од 127 милиони на 108 милиони. Германија е слична, со пад од 84 на 72,5 милиони. Сепак, демографските прогнози за другите земји не се толку негативни, при што се очекува населението на ЕУ да достигне врв следната година со 453,3 милиони жители и постепено да се намали на 447,9 милиони до 2050 година.

Depositphotos

 

Од друга страна, „јапонизацијата“ е видлива во однос на возраста на населението, при што до крајот на овој век се очекува просечната возраст на населението да скокне од 44,5 на 50 години. Покрај тоа, поради зголемениот животен век, бројот на луѓе над 80 години значително ќе се зголеми, така што до 2050 година населението на работоспособна возраст ќе биде безмалку двојно поголемо од армијата пензионери.

Врз основа на истражувањето на професорот Такатоши Ито од Универзитетот „Колумбија“ во САД, холандската банка ИНГ (ING) разви индекс што наводно го мери „ризикот од јапонска болест“, комбинирајќи фактори како што се растот на бруто-домашниот производ (БДП), инфлацијата, каматните стапки и демографските промени. Според овој индекс, дури и пред пандемијата, Европската Унија била слична на Јапонија поради екстремно ниските каматни стапки, ограничувањата на кредитите, нискиот раст на продуктивноста на трудот, високите нивоа на национален долг и стареењето на населението.

Пандемијата и војната во Украина ги зголемија инфлацијата и каматните стапки, но постои растечка загриженост дека нискиот раст на Европа е всушност структурен и дека континентот ќе го следи патот на Јапонија.

Недостиг од структурни промени 

Имено, постои и четврта димензија на релативно стагнирачката јапонска економија - недостигот од структурни промени - што е очигледно и во ЕУ, која е исто така доста задушена од регулативи, ограничувања и заштита за одредени економски групи. Ако се погледне Европа низ јапонски очи, овие елементи јасно може да се видат во Германија и во Франција.

„Вистинската причина зошто Јапонија стагнира е тоа што не сакаше да спроведе структурни реформи. Применете ја таа мисла во Европа. Овој регион е калеидоскоп. Некои од структурните промени потребни за создавање поконкурентна економија ги спроведуваат земјите на периферијата, особено Ирска“, истакна пред десет години британскиот економски новинар Хамиш Мекреј, кој потоа истакна дека ова не се случува во земји како Италија, додека реформите забавуваат во земји што некогаш беа пионери во одредени области, како што е Германија. „Ригидноста на единствената валута и единствената каматна стапка не помага, но не можете за сè да го обвинувате еврото или ЕЦБ. Прашањето е што сакаат луѓето во Европа. Дали сакаат удобност и стабилност на сметка на растот? Или сакаат нешто повозбудливо?“

Оваа процена добива на важност денес, кога европските политички елити се соочуваат со предизвикот како и во која насока да спроведат структурни реформи, не само во функционирањето на европската монетарна политика туку и во индустријата и целата економија воопшто. Економската логика бара еврозоната да се трансформира во единствена држава со фискални трансфери од побогатите кон посиромашните области, но политичката реалност го прави тоа невозможно во скора иднина. 

Depositphotos

 

Економистите предвидуваат дека следната голема рецесија би можела да предизвика верижна реакција на „јапонизација“, зголемување на невработеноста, но и популистички гнев и улично насилство. За да биде уште полошо за Европа, Јапонија никогаш не доживеала катастрофална масовна невработеност, што е реална можност во ЕУ, чиј југ го почувствува тоа пред една деценија за време на кризата во еврозоната. Ова е очигледно уште еден фактор што би можел да ја поттикне „јапонизацијата“.

Како што продолжуваат отпуштањата во многу сектори во Германија, моторот на европската економија, стравувањата дека ова дополнително ќе придонесе за европска стагнација во јапонски стил само растат. Процената дека нивото на германската работна сила ќе падне за 0,7 проценти на среден рок, како што процени економистот на ИНГ, Карстен Брзески, претставува почеток на „јапонизацијата на Германија“.

„Пред пандемијата, потенцијалниот раст (на работната сила) во Германија беше проценет на околу 1,5 отсто. Тоа ви ги покажува големите влијанија што ги има демографијата“, рече Брзески, истакнувајќи дека Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) изјавил дека јавните финансии ќе страдаат поради стареењето на населението, при што даночните приходи растат со побавно темпо од трошењето за здравство и пензии. „Освен Јапонија, едноставно немаме друг пример за развиена економија за да видиме што ќе направи оваа демографска промена. Ги гледаме главните бројки, гледаме пад на (економскиот) раст и стагнација, но немаме поим што ќе значи тоа за општествата.“

Фактот дека од пет до седум милиони германски работници ќе се пензионираат во следните пет до десет години, Брзески го смета за огромен за економија што мора да го финансира својот пензиски систем. Тој рече дека политичарите во Германија и низ цела ЕУ трупаат проблеми за иднината со тоа што не се приспособуваат на стареењето на населението.

„За околу пет до десет години луѓето ќе се свртат назад и ќе речат: ‘Па, боже мој, 2024 година навистина требаше да биде годината кога ги променија фискалните правила за да имаме поголема потрошувачка, поголема прераспределба и повеќе трансфери“, истакнува тој. „Но, во политичката дебата, како што е во Велика Британија и други земји, речиси ниту еден политичар досега не мисли дека ќе биде избран кажувајќи им на гласачите дека ќе мора да работат подолго или дека ќе мора да имаат помали пензии.“

Јапонија е „заразена“ со европска болест

Од друга страна, Јапонија сè повеќе личи на Европа, што беше очигледно по минатогодишните избори за Долниот дом и годинашните избори за Горниот дом. По седум децении владеење со Јапонија, односно 65 години со многу малку сериозни гласови на опозицијата, Либерално-демократската партија (ЛДП) за првпат е принудена на формирање малцинска влада.

Традиционално конзервативното јапонско општество очигледно не наоѓа политички одговори во конзервативизмот и национализмот на ЛДП и делумно се свртува кон најголемата централнолевичарска партија, а делумно кон популистичките, но и кон крајно левичарските и крајно десничарските партии од европски тип. 

Интересот на медиумите најмногу го привлече неочекуваниот успех на новата десничарска популистичка партија Сансеито, чиј лидер Сохеи Камија стана познат по своите антиимиграциски политики, спротивставување на либералните родови политики и пофалби од американскиот претседател Доналд Трамп. Тој дури го привлекува и вниманието од меѓународните медиуми, меѓу другото, со антисемитските пораки – за падот на наталитетот во Јапонија, Камија ја обвини политиката за родова еднаквост, предупредувајќи ги гласачите на „тивка инвазија“ од имигранти.

Depositphotos

 

Покрај тоа, тој ја базираше својата кампања на наратив дека Јапонија наводно се соочува со закани од „глобалисти во сенка“, странски криминалци и корумпиран политички естаблишмент, кој ги задушува младите луѓе со даноци.

И додека противниците го обвинуваат за ксенофобија и насочување на јавното незадоволство од високите цени и стагнацијата на платите во Јапонија кон странците, Камија истакнува дека политиките на неговата партија се многу слични на тие на Алтернатива за Германија, Францускиот национален собир и Британската реформска партија.

Основата на успехот на Сансеито не лежи само во реториката туку и во фактот дека целата природа на јапонската политика, која до неодамна се карактеризираше со доминантно конзервативни идеи и отсуство на жени во политичкиот живот, всушност се промени. „Европеизацијата“ на јапонската политика се покажа и во фактот што со последните избори во парламентот влегоа дури 11 партии од различни идеологии.

„Повеќето од овие партии беа основани во последната деценија, што укажува на длабока промена во јапонскиот политички пејзаж“, истакнува Роберт Нордстром, истражувач на јапонскиот универзитет „Васеда“, додавајќи дека меѓу значајните позитивни резултати од последните два изборни циклуса е тоа што значително се зголемил бројот на избрани жени на рекордни 30 проценти, но и одзивот на гласачите.

Либералните идеи ги освојуваат Јапонците 

Дека промените во јапонската политика и општество се очигледни, се забележува и во анкетите на УТАС (UTAS), кои повеќе од 20 години редовно се спроведуваат меѓу кандидатите и гласачите, испитувајќи ги нивните ставови за главните политички прашања.

„Неодамна, речиси за сите политички прашања, ставовите на избраните политичари станаа полиберални“, рече Нордстром, додавајќи дека за социјалните прашања, како што се правото на брачните парови да имаат одвоени презимиња и поддршката за истополови бракови, изборите во 2024 и 2025 година донесоа некои од најпрогресивните состави на законодавното тело што некогаш биле видени во Јапонија. „Единствениот исклучок е имиграцијата. Стравот од ‘инвазија од странци’ во Јапонија останува висок.“

Како што опозициските партии добиваат поголемо политичко влијание, поделбите стануваат сė повидливи, а еден од резултатите е тоа што истиот вид десничарски популизам што толку добро се вкорени во Европа се вовлече во јапонската политика во партии како Сансеито.

Истовремено, фактот дека јапонската политика се диверзифицира ја принуди ЛДП, бастион на јапонскиот конзервативизам, да направи промени. Фактот дека жена – Санае Такаичи – е избрана за лидер на владејачката политичка партија, но и за премиерка на Јапонија, претставува историска промена за земјата на изгрејсонцето, и покрај фактот што оваа 64-годишна политичарка не е всушност некоја што претставува посебен израз на напредок. Напротив, таа е идеолошки верен следбеник на ликот и делото на убиениот Шинзо Абе, кој ја извршуваше функцијата премиер најдолг период во јапонската историја.

Сепак, нејзиното назначување за прва жена лидер во земјата е повеќе симболична промена, бидејќи е моделирана според британската челична дама Маргарет Тачер и се очекува да продолжи да ги штити интересите на големиот бизнис, како и десничарскиот поглед на јапонската политика и историја. Не се очекува Такаичи да направи некои големи промени во политиката, меѓу другото затоа што мораше да освои една од опозициските партии за да има поддршка, и тоа за малцинска влада.

Всушност, јапонската политичка сцена одеднаш стана „европска“: опозицијата е толку поделена и идеолошки разновидна што традиционално доминантната партија тешко можеше да формира владејачка коалиција, додека новата шефица на ЛДП, како што и проценуваа многу азиски политиколози, мораше да посвети добар дел од своите напори и време на борбата за запирање на одливот на конзервативни гласачи, кои на последните неколку парламентарни избори се свртеа кон младата партија Сансеито.

Истовремено, стариот коалициски партнер се стреми да ги реши корупциските скандали поврзани со финансирањето на партиите, додека новата премиерка на Јапонија ќе биде задолжена да најде начин да ја заузди инфлацијата, да се справи со строгите трговски и безбедносни барања на Трамп и да го намали јазот во развојот на врвна технологија во производството на софистицирани чипови и развојот на вештачка интелигенција во споредба со Тајван, Јужна Кореја и Кина.

Со други зборови, Јапонија почна да пее еден вид песна „Претворање во Европејци“, односно „европеизација“, што не укажува на тоа дека во иднина во Токио ќе владее стабилност. Барем не во политичките води.