.webp){kind=icon}
Низата кризи во последните неколку години, почнувајќи од здравствената, па енергетската и сега кризата на трошоците за живот, несомнено се одразија на ликвидноста на голем број компании, а особено погодени се најдоа помалите, односно тие што имаат помал обрт на финансиски средства, па често се случува да имаат и проблем со исплатата на платите за работниците. Во услови на затегнат пазар на трудот, ова значи дека чувствителните фирми се соочуваат и со дополнителен ризик да ги загубат своите работници токму поради проблемите со исплатата на платите.
И статистички во последниот период е двоцифрен растот на трошоците за труд по единица производ. Последните податоци со кои располагаме се од четвртиот квартал минатата година, кога номиналните трошоци за труд по единица производ забележале годишен раст од 13,6 отсто (растот во претходниот квартал бил 9,8 отсто), што се должи на натамошниот раст на номиналните бруто-плати, при забавување на растот на продуктивноста.
Народна банка
Инаку продуктивноста на трудот расте и во четвртиот квартал на 2022 година, но послабо, остварувајќи мал годишен раст од 0,8 отсто (растот во претходниот квартал бил 2,6 отсто). Од Народната банка утврдиле дека ова е резултат на економската активност во услови на мало намалување на бројот на вработени. Забавениот годишен раст на продуктивноста во целост е одраз на забавувањето на растот на економската активност.
Трошоците за плата во земјава опфаќаат 38 отсто од бруто-платата
Прво анализираме колкави се всушност трошоците за плата, односно колкав процент од бруто-платата отпаѓа на придонеси, даноци и трошоци за осигурувања. Според позитивната законска легислатива, на нето-платата се додаваат неколку ставки на трошоци за работниците, кои го сочинуваат крајниот износ, односно бруто-платата што компанијата ја исплаќа за секој вработен.
Најголем износ, односно најголема стапка отпаѓа на придонесите за задолжително пензиско и инвалидско осигурување, а сите заедно сочинуваат 38 проценти од бруто-платата што отпаѓаат на трошоци за вработените, а според тоа нето-платата што ја добива работникот изнесува 62 отсто од вкупниот износ исплатен од страна на работодавецот, и тоа само за задолжителните трошоци.
Трошоците за плата во земјава се во рамките на европскиот просек
Трошоците за плата, како процент, што работодавците во земјава се обврзани да ги плаќаат за своите вработени, за разлика од апсолутниот износ на платата, не отскокнуваат од европскиот просек. Според европските статистички податоци, просечните трошоци на членките на ЕУ за исплата на плата изнесуваат 38,6 проценти, додека просекот за еврозоната е нешто поголем и изнесува 39,6 отсто.
Најголеми трошоци имаат работодавците во Белгија, каде што дури 46,5 отсто од бруто-платата одат за државата по различни основи. Следуваат Германија, Австрија и Унгарија, чии трошоци се движат меѓу 41 и 44 отсто.
Најмалку плаќаат работодавците во Кипар, кои одвојуваат само 18,1 отсто за придонеси и осигурување. Следуваат Малта и Холандија, со трошоци во висина од 25,5, односно 27,9 проценти.
Трошокот за минималната плата е 160 евра, за просечната надминува 270 евра
Вака поставените ставки за придонеси, даноци и осигурување на вработените воопшто не се наивен трошок за работодавците. Имено, разликата меѓу нето и бруто-минималната плата е нешто повеќе од 9.500 денари. Или, за да се исплати минимална плата од 20.175 денари, работодавецот всушност плаќа 29.739 денари.
Како што расте нето-платата, така пропорционално се зголемува и бруто-платата. Според тоа, за исплата на пример на просечна плата, која според Државниот завод за статистика во јануари изнесувала 33.943 денари, компаниите требало да исплатат бруто-плата од 50.837 денари, или речиси 17.000 денари повеќе, кои се распределуваат за гореспоменатите ставки за задолжителните придонеси, осигурувања и даноци.
Значително е намалена кондицијата на компаниите
Растот на платите, на кој сведочиме во последниот период, паралелно ги зголемува и трошоците за труд. Во услови на кревка економија и неизвесни пазарни услови, тоа неминовно дополнително негативно се одразува на бизнис-секторот.
„Зголемувањето на трошоците за труд е директно поврзано пред сѐ со инфлацијата, и тоа би го издвоиле како главна причина. По теорија се случува и кога бизнисот има раст, нови инвестиции, зголемен обем на работа, следствено на тоа и потреба од проширување на тимот“, вели Марија Акимовска, менаџерка за бизнис-развој од приватната агенција за вработување „Тривити“, компанија што е специјализирана во делот за човечки ресурси и е членка на Сојузот на стопански комори.
Оттаму велат дека инфлацијата директно се одразува и на трошоците за труд на компаниите.
Марија Акимовска, менаџерка за бизнис-развој од приватната агенција за вработување „Тривити“
Фото: Приватна архива
„Бизнисите во последните три години беа сериозно погодени од здравствена и економска криза, што многу им го отежна работењето. Повеќето од нив, особено микро и малите компании, сѐ уште закрепнуваат од последиците и нивната кондиција е значително ослабена. Дополнително на тоа, во изминатата година ако го земеме предвид драстичниот раст од речиси 50 проценти на трошоците за живот, неизбежно е тие директно да влијаат на трошоците за труд. За да ги задржат и мотивираат вработените, компаниите неминовно се насочија кон постепено зголемување на платите, но сѐ уште не можат да го следат трендот на зголемувањето на трошоците за живот. Засилен е ризикот од зголемена ротација на вработени, недостиг од квалификувана работна сила и одлив на лица што својата следна работа и можност да заработат повеќе ги бараат надвор од границите на државата, ставајќи ги под прашалник работењето на добар дел од компаниите, нивната испорака на квалитетен производ или услуга и воопшто опстанок“, објаснува Акимовска.
Растот на трошоците за труд е сериозен предизвик за компаниите
Од „Тривити“ велат дека во турбулентни времиња за стопанството и економијата во целина, да се задржат и мотивираат вработените, а паралелно да се одржат стабилноста и потенцијално растот на бизнисот, е сериозен предизвик со кој секојдневно се соочува бизнис-секторот.
„Со оглед на тоа што луѓето се најважниот ресурс што го имаат компаниите, би требало сериозно и што поскоро да го свртат вниманието кон нив. Планирањето на трошоците за труд и зголемувањето на продуктивноста по вработен треба да бидат едни од поважните теми на кои ќе се фокусира менаџментот за да успее да ги следи промените што се случуваат“, вели Марија Акимовска.
Со оглед на тоа што бизнисите веќе се соочени со континуирано растечки трошоци за труд, предизвикани директно од растот на трошоците за живот, нивното планирање треба да биде појдовна точка.
„Неопходно е годишно бизнис-планирање, ревизија на годишните планови за приходи и расходи, со фокус на луѓе, организација, јасно дефинирани плати и бенефиции и важните индикатори, како продуктивност по вработен/по продажен тим и ангажираност на вработени“, советува Акимовска, додавајќи дека кога станува збор за подобрување на продуктивноста, важно е внимателно да се анализираат работните процеси и соодветно да се оптимизираат за да бидат во функција на претходно споменатите индикатори.
„И секако, ревизија на организациската структура и засилување на капацитетите на лидерите во компаниите. Лидерите се тие што треба да препознаат и ангажираат компетентни лица за своите организации, правилно да ги водат низ работните процеси, да постават јасни цели, да дефинираат јасен и транспарентен систем на плати и бенефиции, да ги развиваат и мотивираат. Оттука, подобрувањето на нивното знаење, компетенции и вештини за подготовка и имплементацијата на современи практики за менаџирање со човечки капитал стануваат сѐ понеопходни“, вели Марија Акимовска од приватната агенција за вработување „Тривити“.
