Позелено живеење

Зад фестивалите се крие проблем за кој ретко се зборува

26 јули 2025, 12:12

Летните фестивали во Европа минатата година остварија приходи од над осум милијарди евра

Транспортот и привремената инфраструктура меѓу главните извори на штетни емисии

Некои фестивали веќе воведуваат конкретни одржливи практики

Летните фестивали и концерти не носат само музика и добра забава – тие се и значајни генератори на приходи, но и на емисии на стакленички гасови. Само во Европа, минатата година остварија приходи од повеќе од осум милијарди евра, а предничаат Велика Британија и Германија со речиси 40 проценти од вкупниот удел. Музичкиот туризам стана важен сегмент од летните одмори – на пример, во Велика Британија сам донесува повеќе од 7,6 милијарди евра годишно.

Но, истовремено се поставува прашањето: што оставаат зад себе ваквите настани?

Емисии што ги создаваат привремените градови

„Летните фестивали се многу забавни, но често станува збор за големи привремени градови кои трошат многу електрична енергија и обично се на оддалечени локации. Не се баш одржливи. Студија од 2024 година покажа дека еден фестивал во просек произведува 500 тони CO₂ за три дена,“ изјави Лара Вилијамс од Bloomberg.

Оваа количина одговара на она што би го апсорбирале речиси 1.900 смреки – и тоа во период од 24 илјади години по дрво. Сообраќајот е најчестиот извор на емисии – и кај мали и кај големи фестивали.

„Крањската долга трпеза во Словенија е мал кулинарски настан со стотина посетители. Таму откривме дека најголем извор на емисии е токму транспортот,“ вели Рената Карба од словенечката фондација за одржлив развој „Уманотера“.

Организаторите веќе со години ги поттикнуваат посетителите да доаѓаат пеш, со велосипед или преку заедничко возење, но – нагласува Карба – резултатите варираат од година во година.

„Некои години резултатите се подобри, други се полоши, и CO₂ повторно се зголемува. Со еден збор – ова не е еднократна победа.“

Како постапуваат големите играчи?

Кај големите фестивали, бројките стануваат уште посериозни.

„Во моментов, јаглеродниот отпечаток на Сигет фестивалот е околу 25.000 тони – и тоа за само пет дена. Главната причина се летовите. Се обидуваме да ги намалиме емисиите во други сегменти, но туризмот и транспортот се огромен предизвик,“ вели Доминик Акош, менаџер за одржливост на Сигет.

Половина од посетителите доаѓаат од странство, а железничките и автобуски врски со Унгарија се ограничени.

„Разговаравме со различни европски железници, но законодавството за чартер возови сѐ уште не е прилагодено на потребите на фестивалите,“ додава Акош. Наместо тоа, се фокусирале на посетители од соседните земји – што веќе дава одредени резултати.

Примерот на Гластонбери покажува дека одржливоста не е невозможна, но бара системски пристап. Сцените таму се напојуваат од обновливи извори: користат соларни панели, ветерници и биогас, нема еднократна пластика, а компостирањето и рециклирањето се стандард. Фестивалот секои неколку години и „одмора“, првично за да се зачува фармата каде што се одржува, а денес тоа помага и во намалување на емисиите.

Сигет, според зборовите на Акош, е еден од ретките големи фестивали кој е целосно поврзан на електричната мрежа – без потреба од дизел генератори. Исто така, воведени се стандарди за угостителите: 50% од состојките мора да бидат со локално потекло, на менито мора да има вегетаријански и вегански оброци, а користат биоразградливи детергенти. Прво сѐ беше доброволно – сега е задолжително. Денес, една третина од понудата е на растителна основа.

Егзит фестивалот во Нови Сад исто така вложува напори за одржливост. Во кампот се поставени соларни бојлери и панел во форма на гитара кој ја напојува рецепцијата. Се спроведуваат активности за рециклирање и се наградува публиката што собира амбалажен отпад.

„Минатата година собравме четири пати повеќе отпад од претходната. Се надеваме дека годинава ќе одиме и подалеку,“ рече Ида Сиљановиќ, менаџерка на програмата на Егзит.

Егзит е и дел од европскиот проект Remedies, кој вклучува чaши за повеќекратна употреба од биопластика, контејнери за нивно миење и системи за следење на нивната употреба.

„На фестивал со 10.000 луѓе може да се потрошат околу 350 килограми еднократни пластични чаши. Нашите чаши можат да се измијат до 150 пати и се погодни за точење пиво. Биоматеријалот е рециклирачки и биоразградлив,“ објасни Урош Новак од Хемискиот институт.

Глобалната сцена веќе менува насока

Massive Attack, Coldplay и Billie Eilish се меѓу првите што започнаа со конкретни климатски мерки. Coldplay, вели Лара Вилијамс, се особено важни бидејќи внимателно мерат сѐ што прават.

„Не ја отстранија само пластиката без да знаат какво влијание има тоа – туку внимаваа на деталите“, нагласува Вилијамс.

На регионалната сцена, промените допрва се очекуваат. Словенечката група Лајбах е јасна во својот став:

„Апсолутно сме за откажување на големи фестивали и концерти – или барем за нивна максимална декарбонизација – и за тоа изведувачите да се вратат во еколошки одржливи рамки. Но тоа нема да се случи, бидејќи невидливата рака на пазарот тоа нема да го дозволи,“ ни напишаа во е-пошта.

Сепак, разговорите за овие теми стануваат сѐ почести. На крајот, сѐ се сведува на тоа што сме подготвени да направиме како поединци, организатори и публика.

„Иако активизмот на граѓанското зелено општество по дефиниција е сизифовски и безнадежен, тој е единствено можен – и токму затоа апсолутно неопходен,“ порачаа од Лајбах за крај.