Кога пред околу една деценија беше воведен системот за рано предупредување што им сигнализира на операторите низ Европа за нарушувања во електроенергетската мрежа, на екранот доминираше зелената боја. Сигурно, без прекини.
Денес тие мапи сè почесто се обоени во жолто, црвено, а понекогаш дури и црно, бојата на целосен прекин на струја. Тој вообичаен „семафор“ во реално време покажува како успехот на соларната енергија, со околу четири нови панели што се инсталираат некаде во Европа, секоја секунда се судира со ограничувањата на мрежата изградена во време кога обновливите извори сè уште не биле во центарот на производството на електрична енергија.
Ситуацијата станува сè потешка за управување, а операторите предупредуваат дека немаат алатки потребни за балансирање на ефектите од соларната енергија, покажуваат разговорите со неколку европски управители на мрежи. Погрешен потег или доцнење во реакцијата може да имаат сериозни последици од исклучување на светлата до целосни прекини на снабдувањето со електрична енергија.
Прочитај повеќе
 
        ЕУ ѝ даде зелено светло на Германија за нови гасни централи
ЕУ одобри помош за повеќе од половина од планираните гасни централи во Германија, потег што се смета за клучен чекор во транзицијата од јаглен и нуклеарна енергија.
05.08.2025
 
        ББА коментар: Каква иднина ги очекува компаниите од соларната индустрија?
Трамп не го сака особено ЕСГ, Кина има проблеми со секторот на недвижности, додека Европа ги вложува сите свои напори во инвестиции поврзани со одбранбениот сектор.
26.03.2025
 
        Американски „Фрст солар“ со 32 отсто поголеми приходи, но и преполовени акции
„Фрст солар“ во четвртиот квартал од 2024 година оствари за 32 отсто поголеми приходи од продажба во споредба со истиот период претходната година.
27.02.2025
 
        Потенцијалот на сончевата енергија и ветерот во регионот Адрија
Земјите од регионот Адрија не го користат во целост потенцијалот за производство на електрична енергија од обновливи извори
05.06.2024
 
        Раст на зелената енергија преку корпоративните договори за купопродажба на струја
Овие договори се склучуваат директно помеѓу производителите на електрична енергија од обновливи извори и потрошувачите на таа енергија.
22.05.2024
 
        Странски инвеститори во трка за ќар од македонското сонце
Турски инвеститори ја купуваат „МИТ Солар“ која ќе гради соларна електрана во општина Демир Капија
21.12.2023
 
        Блекаутот збриша 400 милиони евра од шпанската економија
Потрошувачката на шпанските домаќинства падна за 34 отсто на 28 април
06.05.2025
„Брзината на промените е неверојатна“, вели Јан Воринк, кој повеќе од десет години ја водел контролата на холандската електромрежа. „Наглото ширење на соларната енергија го турка системот до неговите граници.“
Соларните централи никнуваат побрзо отколку што очекуваше и самата индустрија. Според податоците на „Блумберг НЕФ“ (BloombergNEF), Европа во 2020 година инсталирала 23 гигавати соларна енергија. Оттогаш секоја година се поставува нов рекорд, а годинава се очекуваат дополнителни 69,2 гигавати, што значи дека капацитетот во изминатата деценија е повеќе од четирикратно зголемен.
До крајот на деценијата соларната енергија треба да стане најголемиот зелен извор на енергија во светот, проценува Меѓународната агенција за енергија - МАЕ (IEA). Промената е особено изразена во Европа, каде што земјите го забрзаа развојот на соларни постројки за да се ослободат од скапиот увоз на природен гас и да го исполнат ветувањето дадено на конференцијата КОП28 за тројно зголемување на глобалните капацитети на обновливи извори до 2030 година, клучен чекор за исполнување на целта на Парискиот договор за ограничување на затоплувањето на 1,5°C.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     Се проценува дека европските земји до крајот на деценијата ќе додадат 265 гигавати нови капацитети/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Се проценува дека европските земји до крајот на деценијата ќе додадат 265 гигавати нови капацитети/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
Воринк денес работи на осмислување контролна соба приспособена на иднината, но со години бил во првите редови на компанијата „Тенет“ (Tennet Holding BV). Кога во 2009 година бил на позицијата раководител, контролната соба била мирно и тивко работно опкружување. Алармот ретко или никогаш не се огласувал. Денес, вели тој, се активира често, кога напонот ќе порасне и мрежата ќе се преоптовари. Целиот систем е растегнат речиси до крајните граници.
„Сè уште можеме да го држиме под контрола, но не е лесно“, вели Воринк.
Прашањето што сега стои пред Европа е дали може доволно брзо да ја модернизира својата мрежа за да спречи нов голем прекин на електричната енергија. Еден хаотичен премин би им одел во прилог на политичките струи низ светот, кои тврдат дека целта за климатска неутралност ќе ги уништи компаниите и дополнително ќе ја поскапи енергијата.
Неуреден премин
Популарноста на соларната енергија нагло порасна како резултат на драстичниот пад на цените на панелите. Масовното производство ги намали трошоците за околу 99 отсто од 1970-тите години, покажува истражување на МИТ (MIT) објавено минатиот месец.
Поради ниската цена на инсталацијата, соларната енергија стана достапна за сите – од домаќинства што сакаат да постават неколку панели на покрив до големи соларни фарми што се протегаат на стотици хектари. Но, овој кумулативен ефект значи дека мрежата не може да ги ублажи последиците од висок напон кога се појавуваат во толку големи размери. Во јуни соларната енергија за првпат стана најголем извор на електрична енергија во Европската Унија, со раст од 22 отсто во однос на претходната година, покажуваат податоците на аналитичкиот центар „Ембер“ (Ember).
„Ако само неколку куќи во соседството имаат соларни панели, системот може да го издржи тоа, но кога имаат речиси сите, управувањето станува многу потешко“, вели Воринк од „Тенет“.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     Прекин на струја во Шпанија и во Португалија – повеќе од 50 милиони луѓе останаа без електрична енергија по серија исклучувања/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Прекин на струја во Шпанија и во Португалија – повеќе од 50 милиони луѓе останаа без електрична енергија по серија исклучувања/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
Кревкоста на европската електроенергетска мрежа повторно дојде во фокусот на вниманието на почетокот на месецот, кога шпанскиот оператор на мрежата побара итни мерки за контрола на ненадејните зголемувања на напонот. Компанијата „Ред електрика“ (Red Eléctrica) соопшти дека скокови на напонот биле забележани во периоди на ниска потрошувачка и високо производство на соларна енергија, предупредувајќи дека тоа може да предизвика сериски исклучувања, слични на оние што годинава доведоа до најголемиот прекин на струја во Европа во последните неколку децении. Тој прекин на снабдувањето погоди повеќе од 50 милиони луѓе во Шпанија и во Португалија и јасно покажа колку е сериозна ситуацијата.
Следуваа брзи обвинувања кон соларната енергија. Според достапните податоци, ненадејното исклучување на голем број соларни постројки навистина придонело за порастот на напонот во мрежата, што на крајот довело до колапс на системот. А проблемот сè уште не е решен.
Напонот е електричен притисок што ги води електроните од електроцентралите низ мрежата до потрошувачите. Мрежите мора да се одржуваат стабилни, а ако напонот почне да отстапува од границите поставени од контролната соба, алармите се активираат како знак дека некаде постои дефект.
Не станува збор само за Шпанија, зголемувањето на напонот станува сè почесто низ цела Европа поради наглото ширење на производството од обновливи извори. Во текот на 2024 година е забележан рекорден број од 8.645 случаи во кои напонот ги надминал дозволените европски граници. Тоа е пораст од повеќе од 2.000 отсто во однос на 2015 година, кога биле евидентирани само 34 такви случаи, покажуваат податоците на европската мрежа на оператори на преносни системи за електрична енергија „Ентсо-Е“ (Entso-E). Со други зборови, денес алармите се активираат речиси секој час, додека пред десет години имало помалку од три месечно.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     Соларните панели никнуваат со рекордна брзина – во Европа на секои неколку секунди се инсталираат четири нови/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Соларните панели никнуваат со рекордна брзина – во Европа на секои неколку секунди се инсталираат четири нови/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
Кога ќе дојде до пораст на напонот, другите уреди поврзани на мрежата – вклучувајќи ги и електроцентралите – може автоматски да се исклучат за да се заштитат од оштетување. Но тоа дополнително го зголемува напонот. Во најлош случај, овој циклус продолжува сè додека целата мрежа не колабира, како што се случи во Шпанија.
Со децении нискиот напон бил почест проблем, па операторите развиле алатки за негово управување. Сега соларната енергија го преврте тој сооднос.
Операторите на мрежите веќе почнаа да реагираат. Германија на почетокот на годинава усвои закон со кој се обидува да ги обесхрабри соларните фарми да произведуваат повеќе енергија отколку што потрошувачите можат да искористат. Италија почна да набавува нова опрема што ја стабилизира мрежата на начин сличен на оној што порано го правеа електроцентралите на фосилни горива. По извештајот за Шпанија, паневропската организација „Ентсо-Е“ повика на измени на прописите со кои производителите на обновлива енергија би биле обврзани активно да помагаат во одржување на напонот под контрола.
Пазарни нарушувања
Навалата на соларна енергија предизвикува нарушувања и надвор од проблемите со напонот. Сè почесто се случува големопродажните цени на електричната енергија да паднат под нулата. Бидејќи соларните и ветерните централи немаат трошоци за гориво, операторите немаат голем поттик да ги исклучат кога цените паѓаат. Кога побарувачката е ниска, а понудата од обновливи извори висока – цените може да станат негативни.
Германија, најголемиот европски пазар на електрична енергија, има и најголем број соларни и ветерни централи во регионот, а со тоа и сè почести случаи на негативни цени. Во 2019 година околу 2 отсто од часовните договори за снабдување со електрична енергија се тргувале под нулата, додека минатата година тој удел се зголемил повеќе од двојно, односно на 5,2 отсто.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     Негативните цени станаа почеста појава во текот на целата година/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Негативните цени станаа почеста појава во текот на целата година/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
На прв поглед, инвестициската слика не изгледа охрабрувачки. Соларните централи што ја продаваат струјата директно на пазарот мораат да плаќаат кога продолжуваат со производство во периоди на негативни цени. Дури и проектите со загарантирани договори се соочуваат со сè помал принос, бидејќи побарувачката постојано опаѓа. Сепак, тоа не ги запира инвеститорите – тренд што ги затекна операторите на мрежите неподготвени, вели Штефан Капфелер, извршен директор на компанијата „50 Херци“ (50Hertz Transmission GmbH), која управува со електромрежата во североисточна Германија.
„Сличен тренд гледаме низ цела Европа – огромни вложувања во соларни капацитети, додека побарувачката стагнира“, вели Капфелер.
„Тоа едноставно нема смисла.“
Минатата пролет, според него, полските оператори на електроенергетската мрежа итно контактирале со своите германски колеги. Се очекувало дека големото количество соларна енергија ќе го преоптовари полскиот електроенергетски систем, па властите ја замолиле Германија да преземе што поголем вишок за да се спречи прекин на струјата.
Иста ситуација, вели Капфелер, се повторила и неколку викенди во текот на 2024 година. Секојпат вишокот енергија бил успешно пренасочен без потрошувачите да го почувствуваат тоа, но тој предупредува дека наскоро би можеле да бидат потребни подрастични мерки – како контролирани прекини на снабдувањето со струја.
„Можно е привремено да мораме да го исклучиме снабдувањето со електрична енергија во одредени квартови“, рече тој. „Тоа сега не се случува и правиме сè за да остане така, но ако развојот продолжи со вакво темпо како во изминатите години, ризикот станува сè поголем.“
Опремата како што се трансформаторите – кои го менуваат напонот и ја прават електричната енергија безбедна за употреба – е клучна за функционирањето на мрежата, но тешко се заменува. Ако се преоптовари со премногу енергија, трансформаторот може да откаже, а рокот за испорака на нов може да трае и до пет години. Во такви случаи често е подобро привремено да се исклучи дел од мрежата отколку да се ризикува трајно да се оштети опремата.
„Многу е поедноставно да се исклучи потрошувачот на еден, два, три или четири часа за да се заштити опремата, отколку да се дозволи оштетување и потоа потрошувачот да остане без струја со месеци“, објаснува Конрад Пурчала, потпретседател задолжен за развој на системот во полскиот оператор ПСЕ (PSE).
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                      
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Делови што прават разлика
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Постојат специјализирани уреди што можат да помогнат. Синхрониот компензатор, на пример, содржи огромни метални цилиндри со ротори што се вртат 1.500 пати во минута и помагаат во стабилизирањето на мрежата.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Соларните панели и батериите се потпираат на уред наречен инвертер, кој ја претвора еднонасочната струја во наизменична за домашна употреба. Инвертерите можат и да го приспособуваат и оптимизираат нивото на напон. Едно од можните решенија за денешната нестабилност на мрежата е приспособување на постојните поставки на инвертерите така што соларните централи ќе реагираат на ненадејни зголемувања на напонот, наместо – како што често се случува денес – автоматски да се исклучуваат.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Иако модернизацијата на постарите системи може да биде сложена, новите соларни и батериски проекти може веднаш да се опремат со понапредни поставки на инвертерите што помагаат во стабилизирање на напонот на мрежата. Јасно е дека за справување со овој сè поголем проблем ќе бидат потребни нови регулативи.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 „Ни треба производство со можност за контрола на напонот – било од конвенционални, било од обновливи извори“, изјави на почетокот на месецот Дамијан Кортинас, претседател на управниот одбор на „Ентсо-Е“, при претставувањето на извештајот за прекинот на струја во Шпанија. „Јасно ќе се залагаме за промени во регулативата.“
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     Електроенергетските мрежи се регулирани преку петгодишни инвестициски циклуси. Тоа значи дека нивниот развој се одвива многу побавно од вложувањата на приватниот капитал во соларни и ветерни централи. Договорот за нови правила исто така бара време.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 „Тоа се долгорочни мерки и нема да имаат непосреден ефект“, вели Оливие Арифе, копретседател на одборот за управување со системи во „Ентсо-Е“ и член на стручниот тим што го истражува прекинот на струја во Шпанија.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Некои земји во Европа веќе имаат синхрони компензатори, но како што расте уделот на обновливите извори, ќе бидат потребни уште повеќе. Шпанија на денот на прекинот на струја немала ниту еден во функција на копно – да имала, веројатно можел да се избегне колапсот.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Трошокот за обезбедување поголема стабилност на крајот, се разбира, ќе падне на товар на потрошувачите. Синхрониот компензатор во Ливерпул, кој го изгради норвешката компанија „Статкрафт“ (Statkraft), чинел 25 милиони фунти и има склучен договор со управителот на мрежата. Тоа е пример како ваквата опрема може да се користи и финансира и во други европски земји.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Ситуацијата се влошува
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Соларната енергија бележи брз раст низ целиот свет, а особено силен замав има во Европа. Во Шпанија, на пример, минатата година таа учествувала со околу 21 отсто во вкупното производство на електрична енергија, во споредба со помалку од шест отсто пред само пет години. Кина минатата година добила околу осум отсто од електричната енергија од соларни електрани, додека уделот во САД бил помал од седум отсто.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Кина и САД додале најмногу нови капацитети, но двете земји истовремено бележат и раст на побарувачката за електрична енергија поради развојот на дата-центри и економскиот раст. Во Европската Унија, пак, наглиот пораст на цените на природниот гас, што започна во 2021 година, придонесе побарувачката да се намали за повеќе од пет отсто под нивото од пред пандемијата, покажуваат податоците на бриселскиот аналитички центар „Ембер“, кој е специјализиран за енергетика и климатска политика.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                     А допрва доаѓаа уште повеќе обновливи извори. Европската комисија предложи цел за намалување на стакленичките гасови за 90 отсто до 2040 година. За воопшто да се оствари овој амбициозен план, Европската Унија ќе мора во голема мера да се потпре на забрзано проширување на ветерните централи и соларните капацитети.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Како што во системот се вклучува сè повеќе обновлива енергија, ќе бидат неопходни и значителни инвестиции во технологии за безбедна стабилизација на мрежата, вели Мехди Газави Дозеин, предавач од областа на електроенергетски системи на Универзитетот „Монаш“ (Monash University) во Мелбурн.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 „Сите зборуваат за 100 отсто обновлива енергија – и ќе стигнеме до таа точка, но мора да бидеме свесни за ризиците и да планираме однапред“, истакнува Дозеин.
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 „Шпанија сигурно нема да биде последната земја што ја погодил целосен прекин на струја.“
                                                                                            
                                                
                                                
                                                
                                                                                            
                                                                                                                                                
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                    
                                            
                                            
 Европската електроенергетска мрежа е растегната до крајни граници под притисокот на обновливите извори/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Европската електроенергетска мрежа е растегната до крајни граници под притисокот на обновливите извори/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Во јуни соларната енергија за првпат стана најголемиот извор на електрична енергија во Европската Унија/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Во јуни соларната енергија за првпат стана најголемиот извор на електрична енергија во Европската Унија/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                 Растот на новите соларни капацитети ја надминува побарувачката за електрична енергија/Bloomberg
                                                                            
                                                                                    
                                                                                            Растот на новите соларни капацитети ја надминува побарувачката за електрична енергија/Bloomberg
                                                                                                                                                        
                                    
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
                                            
                                                                            
                                                                                                                                
 
                
        
        
         
                 
                     
                 
                 
                             
         
         
         
         
         
         
         
         
         
                         
                        .png) 
                 
            